Morgunblaðið - 16.11.1980, Blaðsíða 12

60
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. NÓVEMBER 1980
Kari Cantell stærsti framleiðandi interferons í heimi. En heimsframleiðslan er ekki nema 2 gr. í Finnlandi notar
Kari Cantell þúsundir hænueggja sem ræktunarvökva fyrir veirurnar. Eftir að þeim hefur fjölgað þar, eru þær
notaðar til að sýkja hvít blóðkorn úr manni, sem svara árásinni með því að búa til interferon.
Interferon
.Sc'kíO þaO umfram allt. Inter-
ferun er ckkert töfralyf geKn
krahhameini.“ Hvar sem rann-
sóknir fara fram á þessu dular-
fulla efni hvort sem í rannsókna-
stofnunum í Bandaríkjunum eða
Evrópu þá faar maöur alltaf somu
tilmælin frá visindamönnunum.
Þeim er sýnileKa órótt ok maóur
finnur hve huKsandi þcir eru ok
varkárir. rétt ein's ok Karðyrkju-
maður. sem er að vernda dýr-
mætan litinn sprota.
í marga mánuði hefur þetta
interferon verið á hvers manns
vörum. Alltof fljótt, að dómi vís-
indamanna. SöKusaKnir, sem æsi-
fréttablöðin lyfta undir, hafa Kert
úr því hið sÍKursæla vopn KeKn
krabbameini. Þúsundir krabba-
meinssjúklinKa demba sér yfir
rannsóknarstofnanirnar, sannfærð-
ir um að visindin Keti læknað
sjúkdóm þeirra, ef þær bara fái fé
til þess. „Á okkur dynja úr öllum
áttum áköll sjúklinKa um interfer-
on,“ seRja menn þessu til staðfest-
inKar i Rannsóknamiðstöðinni í
meinafræði í Stanford í Kaliforníu.
Svo furðuleKt sem það kann að
virðast, kastar almenninKur sér, ær
af voninni, yfir eitthvert töfraduft
sem trúðar setja á markaðinn. Samt
er hér um að ræða hnitmiðaðar
rannsóknir. VissuleKa vandasamar í
meðförum, en samt er vísindaleKt
Kiidi þeirra óumdeilanleKt.
í öllum heiminum eru aðeins
nokkrir tuRÍr krabbameinssjúkl-
inRa, sem fá interferon ok það
einKonKu í tilraunaskyni. Vísinda-
menn hafa enn sem komið er mjöK
litla vitneskju um áhrif þess á
líffærin, því þeir hafa ekki nema
hlæKÍIeKa lítið maKn af því til
umráða. Heimsframleiðslan fer ekki
fram úr 2 Krömmum!
Samt sem áður eÍKum við öll í
okkur það sem til þarf til fram-
leiðslu þessarar eftirsóttu sameind-
ar. Interferon er í rauninni náttúru-
prótein sem skilst út úr frumunum í
líkamanum, þegar þær verða fyrir
árás veira. Það fannst 1957, fyrir
árvekni tveKKja enskra bakteríu-
fræðinKa með þann dýrmæta eÍRÍn-
leika að spyrja sík barnaleKra
spurninKa.
Alick Isaats ok Jean Lindemann í
Rannsóknastofnun í meinafræði í
Dmdon, vissu — svo sem allir
samstarfsbræður þeirra síðan 1937
— að maðurinn verður aldrei fyrir
árás tveKKja veira í einu. En þessir
tveir rannsóknarmenn tóku bara að
spyrja. Mvers veKna hindrar nær-
vera einnar veiru í líffærunum
Hvílíkar
vonir eru
við það
bundnar
innrás keppinautar? Hvers veRna
ver veiran sitt umráðasvæði?
Svarið kom að vísu mörKum
tilraunum seinna úr nokkuð sér-
ræktuðum ræktunarvökva. Isaacs
ok Lindemann sýktu nokkur kjúkl-
inKafóstur í tilraunaKlasi með inflú-
ensuveiru. DaKÍnn eftir tóku þeir
svolítið af upplausninni, sem inflú-
ensusýkillinn var í ok dembdu þar í
öðrum fóstrum. Undur ok stór-
merki! Nú höfnuðu frumurnar inn-
rásaraðilanum. Kyrir millÍKönKu
ræktunarvökvans höfðu fvrstu
fóstrin flutt yfir í hin síðari eitt-
hvað, sem Kat varið þau. Eitthvert
efni sem „interferaði" eða Kreip inn
í hvers konar veiruinnrás. ÞannÍK
kom þetta nafn: Interferon.
Þessi uppKötvun vakti Keysi-
áhuKa. Nú mundi maður Keta fram-
leitt lyf KeKn inflúensu, KeKn kvefi
ok KeKn öðrum veirusjúkdómum,
sem láta öll lyf sem vind um eyrun
þjóta. Á sama hátt ok antibíotisku
lyfin vinna á bakteríunum, þá skyldi
interféron nú herja á veirurnar!
Teiknarinn Flash Gordon birti 1960
eina af sínum fræKu ok Ijóðrænu
myndaseríum, þar sem interferon
bjar^ar vesalinKs fórnarlambi frá
bakteríu utan úr Keimnum ...
En því miður! TuttuKu árum síðar
er þessi töframeðferð enn lítið
annað en framtíðarlausn. Jafnvel
þótt um sé að ræða alKenKustu
veirur. Vísindamennirnir höfðu rek-
ið sík á nýjan vanda, varðandi
framleiðslu á efninu. Interferon er
sérhæft fyrir hverja tenund. Inter-
feron úr músum verkar ekki nema á
músafrumur, interferon úr manni
— ok þar er um margar teKundir að
ræða — hefur enKÍn áhrif á annað
en manneskju. Fyrir hendi verða því
að vera mannsfrumur.
Kari Cantell, sem nú er stærsti
interferonframleiðandi í heimi,
eyddi í Finnlandi 10 árum í að þróa
framleiðslutækni sína. Þúsundir
hænueKKja eru í rannsóknarstofu
hans notuð sem ræktunarvökvi fyrir
veirurnar. Þegar þeim hefur fjölRað
þar, eru þær teknar ok notaðar til
að sýkja hvít blóðkorn úr manni.
Þau svara þessari árás með því að
búa til interferon. Önnur teKund er
tekin úr fósturvísisfrumum ok úr
umskornu barni. Enn ein fæst úr
æxlisfrumum, ræktuðum með mik-
illi elju í áburðarvökva.
En allar þessar tilfærinKar geta
þó ekki útveKað nema óendanleKa
lítið magn af efninu, ok það mjög
veika upplausn. Hreint interferon er
því í Frakklandi virt á 180 milljón
franka hvert gramm! (Yfir 22,6
þúsund milljónir króna). Það er því
auðskilið hvers vegna svo erfitt er
að rannsaka það.
Protein gegn
nefkvefi
Þrátt fyrir þessa erfiðleika, hafa
vísindamennirnir samt skilið með
árunum, að þetta prótein, eitt það
dýrasta í heiminum, hefur margs-
konar mátt. Interferon berst ekki
aðeins gegn veirum. Það veitir sér
einnig á ónæmiskerfið og styrkir
verulega vissar græðandi frumur,
svo sem „morðingjana" sem eyða
með náttúrulegum aðferðum æxl-
um. Og það sem meira er, þetta
fjölhæfa protein hægir vöxt frjó-
semisfrumanna.
Getur interferon þá læknað veiru-
sjúkdóma og vissar tegundir af
krahbameini? Það vona að sjálf-
sököu allir vísindamenn, úr hvaða
grein sem þeir koma. En það eru
ekki nema nokkur ár síðan ráðist
var í að gera tilraunir á mönnum
með því litla interferoni, sem þeir
hafa yfir að ráða.
Allt frá fyrstu tilraunum hefur
interferon barist stórkostlega gegn
innrásarveirunum. Til dæmis tekst
nokkrum dropum af mjög þunnri
upplausn að ráða við veirusmit í
auga, svokallað keratite herpetique.
í Stanford í Kaliforníu hefur handa-
ríska sérfræðingnum Thomas Mer-
igan jafnvel tekist að ráða við
króniska lifrarbólgu.
„Interferon ræður við mikinn
fjölda af veirusýkingum, þar á
meðal lifrarbólgu og margvíslega
húðsjúkdóma,“ segir Merigan.
Þar með er ekki allt sagt. Margar
bandarískar og sænskar tilraunir
hafa sannað hæfni efnisins gegn
æxlum. Sænski læknirinn Hans
Strander í Stokkhólmi hefur síðan
1973 getað á fáum mánuðum stöðv-
að vöxt vissra krabbameina í bein-
um. I Houston hefur krabba-
meinssérfræðingurinn Jordan Gutt-
erman getað merkt hvernig
brjóstkrabbi lætur undan síga eftir
mánaðarmeðferð. I Dallas hefur
tekist að draga úr bráða-blóðkrabba
með endurtekinni innspýtingu.
Merkilegasta árangurinn mátti þó
bókstaflega sjá á góðkynjuðu en
ákaflega sjaldgæfu æxli í barni, þ.e.
nabba á úfnum. Það „bráðnaði"
bókstaflega undan interferoninu
fyrir augunum á þeim.
Af öllum þessum dreifðu tilraun-
um hafa varkárir vísindamenn þó
ekki dregið nema nokkrar almennar
sannanir! Efnið er áhrifarikara sé
það notað fyrir innrás veiranna. Það
verkar jafn misjafnlega og menn-
irnir eru margir, þar sem hvert
okkar hefur vafalaust persónulega,
arfgenga svörun við því. Svörunin
fer líka eftir því hvaða efni er notað.
Líffærin þola vel þessa meðferð. Sé
hún langvinn, getur hún haft í för
með sér missi á hári, en henni fylgja
engin eituráhrif, eins og af hinum
þekktu krabbameðulum.
„Okkur vantar mikið magn af
interferon til að geta aflað sannana
um árangur,“ segir veirufræðingur-
inn Ernesto Falcoff i Curie-stofnun-
inni í París. Þessi fyrsti árangur
hefur uppörvað nokkrar þjóðir svo,
að þær hafa ákveðið að veita fé í
þessar rannsóknir. A árinu 1978 lét
bandariska krabbameinsfélagið 2
milljónir dala í þær. Það nægði til
að kaupa í Finnlandi nokkur milli-
grömm af efninu, sem skipt var
milli helstu séfræðinga Bandaríkj-
anna. Þeir eru nú að kanna áhrif
þess á 150 krabbameinssjúklinga.
Ábyrgðarmenn Amerísku krabba-
meinssamtakanna hafa þegar tekið
afstöðu til og skráð árangur á vissar
tegundir krabbameins í brjósti, í
beinum og í húð. Um þessar mundir
eru að fara í gang í Bretlandi
klínískar tilraunir á 100 sjúklingum.
Rannsóknirnar eru nú farnar að
ganga hraðar, þar seni líffræðingar
geta nú loksins farið að hefja
fjöldaframleiðslu á cfninu. „Á hálfu
ári hefur okkur tekist að gera það,
sem tók áður 20 ár,“ segir Edward
de Maeyer í Orsey. Þar hafa efna-
fræðingarnir komið fa'randi hendi.
Samstarfshópur þeirra í Tækni-
stofnuninni í Kaliforníu hefur leyst
upp interferonmolekul, lið fyrir lið,
og þar með kynnt efnasambönd
amínósýranna. Því er hægt að gera
sér hugmynd um samtengingu prót-
einsins — eins ok maður þræðir
perlur í rétta röð — og ef til vill að
framleiða það í miklu magni á
iðnaðargrundvelli. • Eftir að hafa
skilið þetta, þá má á sama hátt
finna genin, sem stjórna framleiðsl-
unni í okkar eigin líkama.
Erfðafræðingarnir bjuggust ekki
við því að þessar kenningar reynd-
ust svo vel. Síðan í janúarmánuði sl.
hafa þeir getað framleitt interferon
með því að möndla með genin. Þar
koma þau aftur! Charles Weismann
hjá alþjóðafyrirtækinu Biogen hef-
ur tekist að innleiða interferongen
úr manni í bakteríur, sem hlýða
kalli og fara að framleiða próteinið í
miklum mæli. I Kaliforníu og Japan
hafa aðrir hópar gripið þetta og
hert slíkar rannsóknir.
Sá tími er því að líða hjá, að
skortur á efninu hamli. Hvarvetna
herða menn róðurinn, taka upp
hanskann, reyna nýjar framleiðslu-
aðferðir, annað hvort með erfða-
fræðilegum aðferðum eða sígildum
aðferðum. Bandaríska fyrirtækið
Searle hefur til dæmis komið upp í
Bretlandi framleiðslueiningu og
gengið þar í félag við japönsku
lyfjaframleiðendurna Michita.
Austur-Evrópulöndin eru líka
komin í kapphlaupið um lyf áratug-
arins. TASS-fréttastofan tilkynnti
fyrir nokkru, að interferon væri til
sölu í öllum góðum sovéskum lyfja-
búðum fyrir 56 kopeka sprautan,
þ.e. 26 franka 88! En þar er raunar
um að ræða of útþynnta upplausn til
að koma að gagni.
Fjöldi landa reynir að ná sér í
mola af þessu stórkostlega brauði.
Heimsmarkaðurinn fyrir interferon
er áætlaður upp á 2 milljarða
dollara (1130 milljarða króna).
Útkjálkastöð
í Frakklandi er uppi urmull af
hugmyndum, enda eiga Frakkar á
að skipa heimsþekktum sérfræðing-
um á þessu sviði. Bernard Fauconn-
ier i Rennes hefur til dæmis fundið
nýja leið til að ná út efninu, en ekki
getað fullkomnað tilraunir sakir
fjárskorts. Pasteur-stofnunin ein
framleiðir Iítið magn af interferon
til notkunar við tilraunir. En
franski iðnaðurinn hefur ekki fylgt
því eftir. Ekki af því að þörfin sé
ekki fyrir hendi. Ernesto Flavoff
hefur gert sína útreikninga: „Fyrir
hvern krabbameinssjúkling, sem
fær þessa meðferð í tilraunaskyni í
eitt ár, þurfa þúsund menn að gefa
hálfan lítra af blóði hver.“
Rétt er það, að franskir vísinda-
menn þykja kvartsárir um aðstöðu-
leysi. En í þetta sinn hlýtur vissu-
lega að vera bragð að, ef sumir
þeirra a.m.k. eru að hugsa um að
gefast upp. Edward de Maeyer, einn
af brauðryðjendum interferons, hef-
ur unnið að þessum rannsóknum
ásamt konu sinni í 22 ár. Hann
segist oft hugsa til þess að fara
heldur í aðrar rannsóknir. „Okkur
finnst við sitja á biðstöð á einhverj-
um útkjálkanum og horfa á banda-
risku hraðlestina fara hjá,“ segir
hann í hálfkæringi. Á meðan ...
„Við erum varla byrjaðir að raða
saman bitunum í interferon-púslu-
spilinu, segir Thomas Mergian í
Stanford. En ef tilraunirnar reynast
hagstæðar, þá getur þetta orðið
undralyf eða hreint náttúruundur!
Hvenær? Ernesto Falcoff er var-
kárnin sjálf. „Fram að þessu hafa
tilraunirnar verið gerðar á alltof
fáum sjúklingum, með of veikum
lyfjum ok í of skamman tíma til
þess að maður geti spáð nokkru um
það!
Enn verður að bíða í nokkur ár
áður en hægt er að meta raunveru-
lega hvers virði interferon er. Þann
9. nóvember var efnt til alþjóðlegrar
ráðstefnu „interferonista" í Wash-
ington og önnur ráðstefna er ráð-
gerð í Stokkhólmi í aprílmánuði
1981. Interferon er enn á tilrauna-
stigi. Vísindamennirnir tala ekki
um það nema skilyrt, til að vekja
ekki falskar vonir. I Bandaríkjunum
er interferon kallað í styttingu „If“.
Það er á islenzku „Ef ...“
Þýtt úr transka blaðinu Express.
Eftir Dominique Simmonet.
Fyrir nokkur grömm af interferoni dreymir heiminn um aö sigrast megi á krabbameini.
En, segja vísindamennirnir, vid erum rétt aö byrja aö raða saman púsluspilinu.