Morgunblaðið - 24.01.1981, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. JANÚAR 1981
13
„Endalaus auðnin og ógn-
þrunginn hvítur jökull“
Vestur-þýzki togarinn Friedrich Albert strandaði á Svínafellsfjöru 19. janúar árið 1903.12 manna áhöfn
skipsins lenti i miklum hrakningum og mannraunum. brir mannanna komust aldrei til byggða, en þeir
voru niu, sem náðu að Orrustustöðum eftir 10 daga hrakninga, voru illa á sig komnir og sennilega nær
dauða en lifi.
Siðastliðinn mánudag, þann 19. janúar árið 1981, strandaði vélbáturinn Katrin frá Vestmannaeyjum,
nánast á sama stað, en nú voru aðstæður aðrar. Vel útbúnir björgunarmenn lögðu þegar af stað til hjálpar,
nærstödd skip komu á vettvang og skammt fyrir ofan flæðarmálið hinum megin við Nýjaós er eitt af
skýlum Slysavarnafélags íslands. Þvi er þetta rifjað upp hér, að strand þýzka togarans Friedrichs Alberts
varð einmitt hvatinn að þvi, að fyrsta skipbrotsmannaskýli á íslandi var reist árið 1904.
Árið 1904 hófst Ditlev Thomsen, kaupmaður og þýzkur konsúll i Reykjavik, handa um að reisa
skipbrotsmannaskýli á Kálfafellsmelum á Skeiðarársandi. Stóð skýlið skammt frá þeim stað, sem
vélbáturinn Katrín strandaði á siðastliðinn mánudag, aðeins nokkru ofar á sandinum.
Frá árinu 1928 hafa 45 skip
strandað á auðnum sandanna er
teygja sig frá Ingólfshöfða að
Dyrhólaey. Á þessum skipum voru
645 manns og af þeim hafa 622
bjargast, en 23 hafa farist, annað-
hvort drukknað eða orðið úti á leið
til byggða. Af þessum hópi voru 92
íslendingar á 12 skipum og björg-
uðust þeir allir.
Thomsen-skýlið stóð á melkoll-
um á Skeiðarársandi, skammt
fyrir ofan sjávarmálið austan
Nýjaóss allt til ársins 1954, að
Skeiðarárhlaup gróf undan skýl-
inu og færði það í kaf. Það hafði
þó verið endurbyggt árið 1925 og
sett á steyptar undirstöður. Árið
1906, þremur árum eftir að skýlið
reis á söndunum, leituðu þangað
13 skipbrotsmenn af þýzka togar-
anum Wurtenberg frá Geste-
múnde, sem strandaði á Skeiðar-
ársandi. Höfðust þeir við í skýlinu
í tvo sólarhringa áður en Svínfell-
ingar sóttu þá og fluttu að Núps-
stað í Fljótshverfi.
Árið 1912 var annað skipbrots-
mannaskýlið reist og þvi valinn
staðurinn í Ingólfshöfða og enn
var það Ditlev Thomsen, sem þar
var að verki. Árið 1913 var reist
þriðja skipbrotsmannaskýlið á
söndunum og því valinn staður á
Máfabót á Hörglandsfjöru. Það
voru togaraeigendur í Grimsby og
Hull, sem voru frumkvöðlar að
þessu verki. Þegar eftir stofnun
Slysavarnafélags íslands árið 1928
var byrjað að huga að þessum
máium. Skýlin risu hvert af öðru á
söndunum og nú starfrækir SVFÍ
12 skipbrotsmannaskýli frá Ing-
ólfshöfða að Hjörleifshöfða og 7
björgunarsveitir í byggðarlögun-
um næst ströndinni. Eitt þessara
skiptbrotsmannaskýia er við
Nýjaós, en eftir að skýli Ditlevs
eyðilagðist árið 1954 var reist nýtt
skipbrotsmannaskýli vestan við
ósinn og það hefur síðan verið
endurbyggt.
Fyrsta skipbrotsmannaskýli hér
á landi, skýli Ditlev Thomsens á
Kálfafellsmelum, var 3,75x3,75
metrar, svart-tjargað með hvítum
krossi. Það var útbúið með mat-
vöru, fatnaði, lyfjum og ýmsum
verkfærum, bæði til nota í skýlinu
sjálfu og á leið til byggða. Þá voru
og leiðbeiningar til skipbrots-
manna og einnig var stauraröð
sett frá fjöru að húsinu.
í árbók SVFÍ á 50 ára afmæli
félagsins árið 1978 ritar Hannes
Hafstein, framkvæmdastjóri,
grein, sem hann nefnir „Á söndum
suður“. Þar rekur hann byggingu
fyrstu skipbrotsmannaskýla hér á
landi og tildrög þess að Ditlev
Thomsen réðst í það að reisa
skýlið árið 1904 að eigin frum-
kvæði og á eigin kostnað. í upp-
hafi greinar sinnar segir Hannes:
„í fyrstu dagskímu hinn 29. jan.
1903 verður heimilisfóikið að
Orrustustöðum á Brunasandi á
Siðu í Vestur-Skaftafellssýslu
vart mannaferða sunnan og neðan
við bæinn. Allt er háttalag ferða-
langa þessara hið furðulegasta og
minnir frekar á vofur en mennska
menn, enda ekki von neinna ferða-
manna á þessum slóðum á þessum
tíma dags. Hópurinn fer dreift og
ráðvillt. „Skipbrotsmenn", lýstur
niður í hugi heimilisfólksins og sú
tilgáta reynist rétt. Hér eru á
ferðinni níu þýskir strandmenn,
er hrakist hafa fram og aftur um
hinar ægilegu auðnir Skeiðarár-
sands í rúma 10 sólarhringa, en
þrír félagar þeirra hafa týnzt eða
þá helfrosið á leiðinni. Loksins
hafa þeir náð til bæja og má geta
sér til, hvernig þeir voru á sig
komnir eftir þessa hrakninga, án
matar, fatalitlir og skólausir. Þeir
hafa vafið seglum og strigadrusl-
um um fætur sér og annar útgang-
ur þeirra er eftir því. Að Orrustu-
stöðum er allt gert til að hlúa að
og létta þjáningar þessara vesa-
lings manna. Sendiboði þeysir úr
hlaði til að koma boðum til
sýslumanns og læknis."
Skipbrotsmennirnir voru af
þýska togaranum Friedrich Al-
bert frá Gestemúnde og var 12
manna áhöfn á skipinu. Skipið
strandaði á Svínafellsfjöru klukk-
an 10 að kvöldi hinn 19. janúar.
Allir komast skipverjarnir upp á
sendna fjöruna, klæðlitlir og hold-
votir. Enginn þeirra veit hvar þeir
eru né hvert þeir eiga að halda til
mannabyggða og hvergi var af-
drep að finna.
í morgunskimunni biasti við
þeim endalaus auðnin og ógn-
þrunginn hvítur jökuilinn gnæfði
yfir i öllu sínu veldi. Við rætur
jökulsins væntu þeir engra
mannabyggða og það var þeirra
ógæfa að álykta svo. Mun styttra
og greiðfærara var fyrir þá að
fara í öræfin heldur en í vestur-
átt. Mönnunum tókst að ná ein-
hverju af klæðnaði úr skipinu og
lítils háttar af matvælum. Þá
skolaði ýmsu lauslegu á land og
mönnunum tókst að gera sér
ófullkomið skýli úr því.
Mennirnir voru mjög misvel á
sig komnir. Fjórir strandmann-
anna voru þegar fluttir að Kirkju-
bæjarklaustri, en hinir til lækn-
issetursins að Breiðabólstað.
Bjarni Jensson iæknir tók þar við
hjúkrun mannanna og fékk sér til
aðstoðar Þorgrim Þórðarson,
lækni að Borgum í Hornafirði.
Sérstakt orð fór af honum sem
skurðlækni. í grein Hannesar er
að finna eftirfarandi fréttaklausu
úr Fjallkomunni frá 12. apríl 1903:
„Þorgrímur læknir er fyrir
skömmu kominn heim til sín
vestan af Síðu. Hann hefur verið
þar yfir þýskum mönnum af
Friedrich Albert frá Gestemúnde,
sem strandaði á Svínafellsfjöru
19. janúar sl. og er búinn að taka
af þeim fimm mönnum, sem kól,
átta fætur, og allar tær af tveim
fótum. Þeir eru nú að mestu
grónir og líður vel, eru allfrískir
og kátir.“
Fyrir þessa miklu læknishjálp
voru læknarnir Bjarni og Þor-
grímur heiðraðir með prússnesku
rauðu arnarorðunni, og þýskir
læknar höfðu orð á ágætum frá-
gangi og umbúnaði íslensku lækn-
anna.
HLAÐVARPINN
Draugur atvinnuleysis:
Margir sóttu
um vinnuna
í VIKUNNI hafa fjölmiðlar flutt fréttir aí auknu atvinnuleysi og má
nefna Suðurnesin i því sambandi. Þar er þessi draugur svo rammur,
að fólk ihugar eða hefur þegar flutt af landi brott.
En það er víðar, sem farið er að sverfa að um atvinnu. I
Akureyrarblaðinu Degi rákumst við á þessa klausu:
• Margir sóttu um vinnuna
Fyrir skömmu auglýsti útgerðarmaður eftir háseta á bát sinn fram til
vors. Síðan hefur útgerðarmaðurinn ekki haft frið fyrir mönnum sem
vilja ólmir og uppvægir gerast hásetar í nokkra mánuði. Það var haft
eftir útgerðarmanninum, að sér virtist atvinnuleysi hafa haldið innreið
sína á Akureyri, ef dæma mætti eftir fjölda umsækjenda.
í sama blaði kemur fram, að um áramótin voru 94 á atvinnuleysisskrá
á Akureyri, 78 karlar og 16 konur.
Múrararnir og Vikingarnir ólafur Jónsson, Steinar Birgisson og
Eggert Guðmundsson. Þeir verða f eldlinunni i Evrópukeppninni i
handknattleik i Lundi á morgun, en hafa annars iitið að gera.
(Ljósm.: Kristján)
Lítið um vinnu
hjá múrurum
„VIÐ HÖFUM ekki haft at-
vinnu við múrverk frá því i iok
nóvember og vissulega tekur
atvinnuleysið á taugarnar,“
sögðu múrararnir Steinar
Birgisson, ólafur Jónsson og
Eggert Guðmundsson. Þeir,
eins og raunar f jölmargir múr-
arar, hafa ekki haft atvinnu nú
um skeið. Þremenningarnir
ieika allir handknattleik með
íslandsmeisturum Vikings og
standa i ströngu i Evrópu-
keppni í handknattleik.
„Eg hef ekkert unnið síðan í
nóvember og þetta hefur komið
illa við fjárhaginn. Svo háttar
til, að ég er ekki gjaldgengur til
atvinnuleysisbóta, þar sem
kona mín hafði laun umfram
það hámark sem sett er,“ sagði
Ólafur. „Á Reykjavíkursvæðinu
er litla vinnu að fá. Hins vegar
hefði ég getað starfað við iðn
mína á ísafirði, en ég vil ekki
bregðast félögum mínum í Vík-
ingi og því hef ég verið hér fyrir
sunnan. Hins vegar er einsýnt,
að eftir Evrópuleikinn við Lugi
nú um helgina, þá verð ég að
halda vestur svo ég hafi vinnu,"
sagði Ólafur ennfremur.
Loðnusjómenn ugg-
andi um sinn hag
VEGNA mikilla aflatakmark-
ana á loðnuveiðum eru loðnu-
sjómenn margir hverjir mjög
uggandi um sinn hag. Á haust-
vertíð 1980 og vetrarvertíð
1981 er útlit fyrir að loðnuafl-
inn verði innan við 500 þúsund
tonn, en var meira en milljón
tonn tvö næstliðin „loðnuár“.
Skipstjórar á loðnuskipum
hafa margir hverjir haft skip-
stjóra til að leysa sig af, en nú
er þeirra ekki þörf lengur, þar
sem loðnuvertið stendur aðeins
fáa mánuði ársins. Margir þess-
ara manna hafa því misst at-
vinnu, sem færði þeim góðar
tekjur og af þessum tekjum
þurfa þeir að greiða skatta í ár.
Þessir menn koma hvergi fram
á atvinnuleysisskrám, en fyrir
þá er þó ekki hlaupið að því að
fá aðra atvinnu.
Ýmsir aðrir sjómenn á loðnu-
skipunum eru tvístígandi þessa
dagana, þegar fólk hugleiðir
skattaframtöl sín. Sjómennirn-
ir sjá margir fram á það, að
hrapa verulega í tekjum —
jafnvel svo skiptir nokkrum
milljónum. Skatturinn heimtar
hins vegar sitt.