Morgunblaðið - 24.01.1981, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. JANÚAR 1981
Margrét Margeirsdóttir
formaður ALFA '81:
Við
upphaf
vinna að málefnum fatlaðra á
árinu. Eru nú starfandi 15 slíkar
nefndir, í stærstu sveitarfélögun-
um sem vinna að ýmsum verkefn-
um, í samvinnu við samtök fatl-
aðra á svæðinu.
Meginverkefni framkvæmda-
nefndarinnar á árinu eru í stórum
dráttum sem hér segir:
Að móta heildarstefnu í málefn-
um fatlaðra, þar sem lagður er
grundvöllur að langtíma þróun.
Að samræma og endurbæta
gildandi lög og reglugerðir um
málefni fatlaðra.
Að hlutast til um að úrbætur
alþjóðaárs fatlaðra
Eins og kunnugt er hafa Sam-
einuðu þjóðirnar ákveðið að árið
1981, sem nú er að hefja göngu
sína skuli helgað baráttunni fyrir
bættum kjörum fatlaðs fólks hvar
sem er í heiminum.
I tilefni alþjóðaárs fatlaðra
hafa Sameinuðu þjóðirnar gert
starfsáætlun fyrir alþjóðaárið þar
sem aðalmarkmið er að vinna að
fullkominni þátttöku fatlaðra í
þjóðlífinu og jafnrétti þeirra og
annarra þjóðfélagsþegna.
Starfsáætlun SÞ er samin af
ráðgjafanefnd, sem í eiga sæti
fuíltrúar frá 23 aðildarríkjum og
hefur nefndin einnig umsjón með
undirbúningsstarfinu. Sérstök
skrifstofa vegna alþjóðaárs fatl-
aðra hefur verið sett upp í Vínar-
borg.
Starfsáætlun SÞ hefur að
geyma ýmis tilmæli til aðildar-
ríkjanna varðandi atriði sem
leggja skal sérstaka áherslu á,
innan hvers ríkis svo og á alþjóð-
legum grundvelli. Hvað varðar hið
síðarnefnda verða m.a. haldnar
svonefndar svæðaráðstefnur í
fjórum heimsálfum að tilhlutan
SÞ um aðstoð við fatlaða í þróun-
arlöndunum. Mikið djúp er milli
raunverulegra lífskjara fatlaðs
fólks og ákvæðanna í yfirlýsingu
SÞ um réttindi því til handa.
Talið er að í heiminum séu um
400 milljónir manna, sem búa við
skerðingu eða fötlun af einhverju
tagi. Tiltölulega er meira um
fatlað fólk í vanþróuðum löndum
en annarsstaðar, vegna bágbor-
inna lífskjara almennt. Örbirgð og
fátækt veldur því að frumþörfum
fólks til fæðis og klæðis er ekki
fullnægt, hvað þá öðrum, eins og
t.d. heilsugæslu, menntun, atvinnu
o.s.frv.
En einnig í velferðarríkjunum
svonefndu, „allsnægtaþjóðfélag-
inu“ sitja fatlaðir ekki við sama
borð og aðrir. Þeim er bægt frá
fjölmörgum þáttum þjóðlífsins,
sumpart af því að við almenn
skipulagsstörf er ekki tekið tillit
til þess að menn eru misjafnlega
gerðir, sumpart af því að aðbúnaði
fatlaðra er svo áfátt að þeim er
ógerlegt að lifa eðlilegu lífi eins og
aðrir.
Jafnvel í velferðarríkjum verða
fatlaðir oft að sæta lélegri mennt-
un, fábreyttu starfsvali eða engu,
slæmu húsnæði, þröngum efnahag
og félagslifi. Afleiðingin er oft
félagsleg einangrun og einsemd.
Sameinuðu þjóðirnar hafa sett
fram fjölmörg atriði, sem einskon-
ar leiðarvísi fyrir aðildarríkin að
vinna eftir og samræma athafnir
á árinu. Þar kemur m.a. frm að
kappkosta beri að auka fræðslu og
skilning almennt á fötlun af mis-
munandi tagi, hvort heldur hún er
líkamleg, andleg eða hvort
tveggja. Varðandi hugtakið fötlun
hafa SÞ sérstaklega tekið fram í
samþykkt sinni um málefni fatl-
aðra að fötlun sé afstætt hugtak
sem er háð samskiptum einstakl-
ingsins og umhverfis hans. Þannig
getur umhverfið bæði dregið úr
fötlun þegar tekið er tillit til
eiginleika og sérþarfa, en einnig
getur það aukið verulega á fötlun-
ina og hamlað því að hinn fatlaði
geti notið þegnréttar síns og
hæfileika sinna.
í samræmi við þetta sjónarmið
beina SÞ því til allra aðildarríkja
sinna að vinna markvisst að því að
fatlað fólk eigi greiðan aðgang að
öllum þáttum þjóðlífsins og að
hagsmuna þess sé gætt við skipu-
lagsstörf á öllum sviðum samfé-
lagsins. Slíkar aðgerðir í þágu
fatlaðra ættu að falla sjálfkrafa
inn í umbóta- og þróunaráætlanir
í hverju landi fyrir sig svo og starf
alþjóðastofnana.
Fleiri atriði má nefna, sem SÞ
leggja áherslu á, svo sem rann-
sóknir á lífsháttum og kjörum
fatlaðra . almennt. Ennfremur
rannsóknir, sem beinast að orsök-
um fötlunar t.d. slysum og hvaða
ráðstafanir séu hugsanlegar til að
koma í veg fyrir fötlun.
Hér að framan hefur verið
dregið saman í mjög stuttu máli
hvert er megin inntak samþykktar
SÞ sem hefur verið beint til
aðildarríkjanna. Um allan heim
eru starfandi stjórnskipaðar
framkvæmdanefndir í tilefni al-
þjóðaárs fatlaðra. Hér á landi er
framkvæmdanefnd alþjóðaárs
fatlaðra skipuð átta manns og
eiga þar sæti fulltrúar stjórnvalda
og fulltrúar samtaka fatlaðra í
landinu.
Nefndinni er m.a. ætlað að
tengja saman og samræma að-
gerðir ríkisvaldsins, sveitar-
stjórna, samtaka fatlaðra og ann-
arra aðila.
I þessu skyni hefur fram-
kvæmdanefndin ALFA ’81 sent
bæjar- og sveitarstjórnum tilmæli
um að setja á fót nefndir til að
fáist í atvinnu- og ferlimálum
fatlaðra.
Að láta fara fram alhliða og
ítarlega könnun á málefnum fatl-
aðra.
Að afla upplýsinga um orsakir
slysa sem leiða til fötlunar og gera
tillögur um varnaðaraðgerðir.
Að beita sér fyrir öflugu upplýs-
inga- og fræðslustarfi varðandi
málefni fatlaðra og vekja umræð-
ur um þessi mál.
En þótt hér verði ekki fleira tínt
til af verkefnum, sem nú er unnið
að, er um mjög umfangsmikið svið
að ræða. Rétt er að víkja nánar að
hverju einu fyir sig, enda þótt þau
tengist meira og minna innbyrðis.
Stefnumótun í málefnum fatlaðra
má segja, að felist að nokkru í
einkunnarorðum alþjóðaárs fatl-
aðra sem eru fullkomin þátttaka
og jafnrétti. Þetta er markmið,
sem vitanlega ætti að vera svo
sjálfsagt, að ekki þyrfti sérstakt
baráttuár til að segja heiminum
það. I reynd er þó langur vegur
þangað til þessu marki verður náð.
Til þess þarf þjóðfélagið að breyt-
ast í þá veru að viðurkenna
fatlaða einstaklinga, fyrst og
fremst sem manneskjur, sem hafi
jafnmikla þörf og jafnmikinn rétt
til að lifa lífinu eins og aðrir,
hvort heldur það er í almennum
skólum, á vinnustöðum, ellegar
eiga heima í venjulegum íbúðar-
hverfum eða taka þátt í menning-
ar- og félagslífi o.s.frv.
Þetta þýðir að umhverfið, sam-
félagið og stofnanirnar verði að
byKKjast Upp með tilliti til heild-
arinnar allrar, en ekki bara fyrir
hluta þegnanna, eins og nú er.
Jón ísberg sýslumaður:
Eflum orkufrekan iðnað
Þegar að minnst hefur verið á
orkufrekan iðnað hefur hrollur
farið um suma menn, að ekki sé
minnst á stóriðju sem í flestum
tilfellum er orkufrekur iðnaður.
Ég veit ekki af hverju þetta
stafar, nema ef vera skyldi, að
sami kotungshugsunarháttur-
inn sé enn við lýði og var þegar
rætt var um togaraútgerð hér á
landi. Þá snerist hópur manna á
móti og taldi það ganga glæpi
næst, að Islendingar brytu forn-
ar hefðir að róa frá landi og
færu að fiska að kröfu tímans.
Nú æpir hver upp í annan um
að við ættum að byggja á
traustum hefðbundnum at-
vinnuvegum, landbúnaði og
sjávarútvegi. Þó er í báðum
mikið dulbúið atvinnuleysi, sem
minnkar mikið tekjur þess fólks,
sem á þeim lifir.
Nú vil ég taka það fram, að ég
met mikils þessar báðar at-
vinnugreinar og tel vel rekinn
landbúnað einn af hyrningar-
steinum íslensks þjóðfélags. En
það dylur ekki þá staðreynd, að
engin atvinnugrein stenst til
lengdar sem atvinnugrein, ef
hún nær ekki hámarksnýtingu
framleiðslutækja sinna. En það
verður ekki ef fjármagnskostn-
aður er of mikill og þar af
leiðandi of lítill afgangur, þ.e.
vinnulaun fyrir bóndann. Það
sama gildir um skipin. Ef þau
verða að liggja í höfnum lands-
ins tímunum saman eða veiða
fisk, sem borgar sig ekki að
veiða, þá verður útgerðin
óhagkvæm. Afborganir og vexti,
eins og þeir eru nú hagkvæmir,
verður að greiða. Fasti kostnað-
urinn i landi er næstum sá sami.
Þá gengur þetta fyrst og fremst
út yfir sjómennina. Þeir bera
ekki eins mikið úr býtum og þeir
gætu við fullnýtingu skipanna.
Ut í þessa sálma ætla ég ekki
að fara frekar, en aðeins benda
á, að í landbúnaði framleiða
sífellt færri hendur stöðugt
meira magn og vinnuaflið hlýt-
ur að minnka í sjávarútvegi
einfaldlega vegna þess, að vara
sem framleidd er hér hjá okkur
með okkar tiltölulega háa kaup-
gjaldi, verður ekki samkeppnis-
fær þegar vinnulaunin eru allt
upp í helmingur kostnaðar við
vinnsluna.
Eins og nú standa sakir erum
við Islendingar best settir Evr-
ópuþjóða. Við eigum næstum því
ónumið lahd. Aðeins um 1/20 af
ræktanlegu landi er ræktaður.
Möguleikar okkar í fiskirækt
inni á fjörðum og við ár eru nær
ótakmarkaðir. Aðeins örltið
brot af orku landsmanna er nýtt
og orkan er þeirrar náttúru að
hún endurnýjar sig stöðugt. Og
síðast en ekki síst, hér eru á
hverju leiti möguleikar fyrir
unga menn og konur til þess að
skapa sér atvinnu, aðeins ef
þeim er gefið tækifæri og þau
hvött til þess af þeim, sem með
völdin fara, í stað þess að gera
að því er virðist allt sem hægt er
til þess að draga úr þeim kjark
og gera þeim erfitt fyrir.
Okkar erfiðleikar eru heima-
tilbúnir af þeim mönnum sem
eru alltaf að skipta sömu kök-
unni upp aftur og aftur og vilja
alltaf fá meira í sinn hlut, án
þess að stækka kökuna. Það
verða engar framfarir á íslandi
nema raunhæf framleiðsla verði
aukin. Grjóti breytt í nytsaman
varning. Og þetta verður ekki
gert nema með orkufrekum iðn-
aði, iðnaði sem nýtir þá hina
miklu orku, sem landið á með
aukinni framleiðslu á hvern
íbúa landsins og þá um leið
auknum tekjum landsmanna,
sem þeir svo geta nýtt sér til
aukinna mennta, félagslegrar
samhjálpar og venjulegrar
dægradvalar, ferðalaga og svo
framvegis.
En orkufrekur iðnaður kostar
mikla peninga og þá verðum við
að fá annað hvort að láni eða
laða erlent áhættufjármagn til
landsins. Allar þjóðir heims, þar
á meðal Rússar og Kínverjar,
hafa samvinnu við útlendinga
til þess að byggja upp iðnað
sinn. Hvers vegna ættum við
ekki að gera það? Á sínum tíma
var skiljanleg afstaða verka-
lýðshreyfingarinnar að hvetja
til varfærni, sérstaklega þar
sem mikið hafði verið skrifað
um þessa vondu auðhringa af
mönnum sem vildu að þeir væru
vondir. Og auðvitað eru til dæmi
um algjöra misnotkun á vinnu-
afli af auðhringum. En látum
það liggja á milli hluta. Sú
reynsla sem fengist hefur hér á
landi er sú, að stóriðjan greiðir
hærra kaup en gengur og gerist
á vinnumarkaðnum. Það er
táknrænt að starfsfólk Sem-
entsverksmiðjunnar og
Áburðarverksmiðjunnar krefj-
ast að sögn sömu kjara og
starfsfólk Grundartanga-
verksmiðjunnar hefur. Þetta er
sjálfsögð krafa. Ef eigandi þess-
ara tveggja verksmiðja, ríkið,
getur ekki greitt þetta kaup, er
eitthvað að. Þá 'á það að selja
verksmiðjurnar þeim, sem getur
Til þess að unnt verði að þoka
framkvæmdum í rétta átt til
hagsbóta fyrir fatlaða, er nú langt
komin endurskoðun á lögum og
reglugerðum, sem snerta málefni
þeira, þar sem leitast er við að
samræma og endurbæta laga-
bálka, sem í gildi eru. I þessari
endurskoðun er sérstök áhersla
lögð á atvinnuþáttinn, og verður
leitast við að tryggja rétt hins
fatlaða, cinkum er varðar þann
þátt, eins og kostur er, og sam-
ræma stjórnun og uppbyggingu á
þjónustu í öllum landshlutum.
Ferlimál fatlaðra eru jafnrétt-
ismál, sem tímabært er að gera
bragarbót á.
ALFA ’81 nefndin vill leggja
sitt af mörkum til að svo geti orðið
og að þessu verkefni vinnur
starfshópur sem mun taka þessi
mál til athugunar og meðferðar í
samvinnu við ferlinefnd fatlaðra,
sem skipuð er samkvæmt lögum
frá 1979.
Ákveðið hefur verið að halda
ráðstefnu fyrri hluta þessa árs um
ferlimál fatlaðra.
Hér er um mikið réttindamál að
ræða eins og fyrr er drepið á í
þessari grein.
ALFA ’81 nefndin mun gera sitt
ýtrasta til að knýja á um fram-
kvæmdir í þessum efnum. Krafan
um breytingar á opinberu húsnæði
og lagfæringar á umferðargötum
fyrir fólk í hjólastólum er svo
sjálfsögð að naumast þarfnast
slíkt langrar umræðu, það er orðið
tímabært fyrir löngu að hefjast
handa í þessum efnum.
Sama gildir um breytingar á
umferðarmerkjum fyrir blinda
varðandi hljóðmerki, svo og sér-
staklega merkta lyftuhnappa o.fl.
Það eru m.a. svona hlutir sem gefa
til kynna að samfélagið sé fyrir
alla þjóðarheildina.
Það er lítilsvirðing við fólk, sem
þarf að nota hjólastóla til að
komast leiðar sinnar þegar opin-
berar byggingar eru þannig úr
garði gerðar að því er fyrirmunað-
ur aðgangur að þeim.
ALFA ’81 nefndin hefur farið
fram á við fjárveitingavaldið að fé
verði veitt til að breyta opinberu
húsnæði þannig að það verði
aðgengilegt fólki í hjólastólum.
Nefna mætti ótal önnur dæmi,
sem leiða í Ijós mismunun milli
fatlaðra og ófatlaðra, þó að það
verði ekki gert hér.
Eitt af viðfangsefnum ALFA ’81
nefndarinnar er að láta fara fram
alhliða kannanir á högum fatlaðra
í landinu. í því skyni hefur verið
leitað eftir samvinnu við Félags-
Jón ísberg
rekið þær eins og á að reka
fyrirtæki.
Orkufrekur iðnaður þarf eink-
um þrennt til þess að þrífast,
þ.e. næga ódýra orku, mikið
fjármagn og tiltölulega lítið
vinnuafl. Þetta fellur því vel að
íslenskum staðháttum. Við eig-
um mikla tiltölulega ódýra orku,
en ekki alltof margar hendur til
þess að vinna. Hins vegar sár-
vantar okkur fjármagnið. Það
verðum við að fá að sem lán eða
áhættufjármagn. Sumar verk-
smiðjur getum við auðveldlega
eignast sjálfir strax en aðrar
þurfum við að hafa samvinnu
um við útlendinga. Það er ekki
svo hættulegt vegna þess, að af
þessum þremur þáttum orku-
freks iðnaðar, höfum við i hendi
okkar tvo, þ.e. vinnuaflið og
orkuna. Hins vegar þarf fjár-
magnið fyrst og fremst til þess