Morgunblaðið - 04.04.1981, Síða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. APRÍL 1981
Minning: ^
Karólína Arnadótt
ir Böðmóðsstöðum
Fædd 20. nóvember 1897.
Dáin 25. mars 1981.
Karólína Arnadóttir, húsfreyja
að Boðmóðsstöðum í Laugardal,
andaðist á Landspítalanum í
Reykjavík 25. f.m. á 84. aldursári.
Útför hennar fer fram í dag.
Kveðjuathöfnin verður í Skál-
holtskirkju, en jarðsett að Miðdal
í Laugardal.
Þegar ég sest niður til að setja á
blað nokkur minningarorð um
tengdamóður mína, Karólínu á
Böðmóðsstöðum, þá er mér nokkur
vandi á höndum, þvi fáu af því,
sem ástæða væri til að færa í letur
í sambandi við uppruna hennar og
lífshlaup, verður komið fyrir í
minningargrein.
Þegar maður horfir á eftir
samferðamanni inn í hið óþekkta,
þá streyma fram í hugann minn-
ingar frá samfylgdinni. Sumar
þeirra eru að vísu óljósar, eins og í
hálfgerðri þoku. En inn á milli
koma fram í hugann atburðir, sem
maður sér ljóslifandi fyrir sér,
sumir þeirra löngu liðnir. Ef til
vill koma þeir ekki fram í réttri
röð, eins og þeir gerðust, heldur
hver atburður út af fyrir sig, og
það sem á einhvern hátt við þá er
tengt.
Þessi leiftur geymast í undirvit-
undinni og streyma fram í hug-
ann, hvert af öðru, er menn standa
í svipuðum sporum og ég stend nú
í. Þetta er líkast því að skoða
gamlar ljósmyndir. Þessar minn-
ingar eru margar, ná yfir 34 ára
tímabil, og því af mörgu að taka.
Það eru 34 ár síðan ég kom fyrst
að Böðmóðsstöðum. Ég kom þang-
að með unnustu minni til að sjá
æskustöðvar hennar og kynnast
tilvonandi tengdafólki.
Það hafa orðið miklar breyt-
ingar í þjóðlífi okkar síðan þessi
för var farin, ekki síður í Laugar-
dalnum en annars staðar á land-
inu. Ég held það væri hollt fyrir
uppvaxandi kynslóð að reyna að
kynna sér, hvernig það líf var og
iífsaðstaða, sem afar þess og
ömmur bjuggu við, og bera það
saman við allsnægtaþjóðfélagið í
dag. — Eru menn yfirleitt ánægð-
ari með hlutskipti sitt nú en þá,
þrátt fyrir hin miklu umskipti,
sem orðið hafa á þessu tímabili?
Breytingin er mikil og allur
samanburður því erfiður. En þeir
sem kvarta og kveina nú og telja
sjálfum sér og öðrum trú um, að
kjör sín séu bág og mikla allt fyrir
sér, hvað lítið sem á móti blæs,
eru þeir líklegir til að hafa reynst
færir um að lifa við þau skilyrði,
sem voru víðast hvar í landinu,
þegar afar og ömmur þeirra voru í
blóma lífsins? Hefur þetta fólk
gert sér grein fyrir, hve mikið við
eigum að þakka feðrum okkar og
mæðrum, öfum okkar og ömmum,
fyrir þann arf, sem þau létu eftir
sig og við njótum nú ávaxtanna
af?
Sú kynslóð sem Guðmundur og
Karólína á Böðmóðsstöðum til-
heyrðu, tók við landinu í því
ástandi, að sama og engar varan-
legar framkvæmdir voru til. Hin-
ar raunverulegu framfarir hófust
ekki fyrr en á þessari öld. Þeir
sem fæddust á síðasta tug síðustu
aldar hafa lifað allt framfaraskeið
þjóðarinnar, hafa séð þjóðina rísa
upp úr sárri fátækt og komast í
tölu þeirra þjóða, sem búa við
mesta velmegun. Mér er nær að
halda, að ekki sé auðvelt að finna
þess dæmi frá öðrum þjóðlöndum,
þar sem breytingin og uppbygg-
ingin hefur orðið eins mikil og hér
á landi á síðustu áratugum. Hér
hafa gerst mörg ótrúleg ævintýri,
og að baki þeim ævintýrum eru
margar hetjusögur, sem ekki hafa
enn verið skráðar, en komandi
kynslóðir þurfa að læra af og hafa
að leiðarljósi.
Slíkar sögur gerðust í Miðdals-
koti og á Böðmóðsstöðum, og
auðvitað mikið víðar um land allt.
Foréldrar Karólínu voru Guð-
rún Jónsdóttir, fædd í Ranakoti
efra, og Árni Guðbrandsson,
fæddur í Vatnagarði á Landi.
Móðir Árna var Sigríður Ófeigs-
dóttir, hreppstjóra á Fjalli á
Skeiðum. Guðrún og Árni í Mið-
dalskoti áttu 14 börn og komust 11
þeirra til fullorðinsára.
1. Margrét Sigríður, f. 12. júní
1884, dó barnlaus. 2. Ingigerður, f.
27. febrúar 1886, hennar maður
var Auðbergur Vigfússon. 3. Stef-
án, f. 21. júní 1887, hans kona var
Guðlaug Pétursdóttir frá Tuma-
koti í Vogum. 4. Ingibjörg f. 27.
apríl 1889, hennar maður var
Magnús Þorkelsson frá Smjördöl-
um i Flóa. 5. Guðbrandur, f. 3.
mars 1895. Drukknaði 1916. 6.
Jónína, f. 26. september 1896.
Drukknaði 1924. 7. Karólína, f. 20.
nóvember 1897. 8. Kristín, f. 3.
nóvember 1899, hennar maður var
Eyjólfur J. Brynjólfsson frá Mið-
húsum í Biskupstungum. 9. Ing-
veldur, f. 11. febrúar 1901, hennar
maður var Vígmundur Pálsson frá
Lækjarbotnum í Mosfellssveit.
Hún er nú ein lifandi af þessum
stóra systkinahópi. 10. Finnbogi, f.
18. mars 1902, hans kona var
Sigríður Ólafsdóttir frá Arnarfelli
í Þingvallasveit. 11. Kristinn, f. 26.
nóvember 1903. Dó 1923 úr
lungnabólgu. 12. Sigurður, f. 26.
nóvember 1903, tvíburabróðir
Kristins. Dó nokkurra vikna gam-
all. 13. ófeigur, f. 17. febrúar 1906.
Dó 1908. 14. Rakel, f. 3. júní 1908.
Dó sama ár.
Miðdalskot var ekki stórbýli.
Því er það ekki skiljanlegt nútíma
mönnum, hvernig var hægt að
koma upp svo stórum barnahóp
við þær aðstæður, sem þar voru
þá.
Systkinin í Kotinu, eins og það
var kallað í daglegu tali, voru
marghert með erfiðisvinnu, sem
nánast var oft á tíðum hreinn
þrældómur, til að sjá fjölskyld-
unni farborða. Og þó, eða ef til vill
þess vegna, náðu þau góðum
þroska til líkama og sálar.
Ég kynntist töluvert tveimur
systkinum Karólínu, þeim Stefáni
og Kristínu. Þau eru mér bæði
mjög minnisstæð og höfðu til að
bera mikla mannkosti. Sérkenni
þessara systkina var óvenjulegur
frásagnarhæfileiki, þó Stefán
bæri þar af að þessu leyti. Ég hef
engum manni kynnst, sem sagði
jafn vel frá liðnum atburðum.
Nú eru liðin 34 ár síðan ég
heimsótti í fyrsta sinn Karólínu
og Guðmund á Böðmóðsstöðum.
Þar var vor í lofti, sunnanþeyrinn
hjalaði við brumhnappa skógarins
og fyrstu sumargestirnir voru
komnir í Laugardalinn.
Ferð okkar sóttist seint fram
dalinn eftir malarlausum mold-
argötunum. Skillandsá var þá
óbrúuð og í miklum vexti. En yfir
ána komumst við, og um kvöldið á
áfangastað, eftir miklar tilfær-
ingar og talsverða eftirvæntingu.
Við vorum tæpar þrjár klukku-
stundir frá Laugarvatni að Böð-
móðsstöðum. — Ég var kominn
heim til foreldra unnustu minnar í
fyrsta skipti, öllum ókunnugur.
Margt var það sem mér kom á
óvart, og hef ef til vill aldrei skilið.
En eitt duldist mér ekki. Á þessu
heimili hafði gerst merkileg saga.
Hér fæddust 15 systkini á 17
árum. Fjórtán þeirra ólust hér
upp, og báru þess engin merki, að
þau hefðu búið við kröpp kjör.
Þvert á móti. Alty benti til hins
gagnstæða. Þroski og annað at-
gervi þessa stóra systkinahóps var
síst lakara en á þeim bæjum, þar
sem börnin voru fá og efnin nóg.
Klæðnaður heimilisfólksins, hús-
næði og búnaður þess báru vott
um nýtni, hugvit og nægjusemi.
Kreppuárin á fjórða áratugnum
þrengdu mjög að alþýðu þessa
lands, jafnt til sjávar og sveita.
Flestir áttu fullt í fangi með að sjá
sér og sínum farborða, þó ekki
væri þeir barnmargir.
í lok áratugarins barst mæði-
veikin í Laugardalinn og hjó hún
stórt skarð í fjáreign þeirra á
Böðmóðsstöðum. Það var erfiðasta
áfallið, sem Karólína og Guð-
mundur urðu fyrir á sínum bú-
skaparárum. Mörgum var það
ráðgáta, hvernig Böðmóðsstaða-
hjónin fóru að því á þessum árum
að afla nægra fanga handa stóra
hópnum sínum. Þá voru að jafnaði
18 til 19 manns í heimili á
Böðmóðsstöðum. Ekki voru þá
greiddar fjölskyldubætur eða ann-
ar stuðningur veittur barnmörg-
um fjölskyldum. Ekki fengu gam-
almennin tvö neinn ellilífeyri. Alls
þess, sem fjölskyldan gat veitt sér,
varð hún að afla sjálf með ein-
hverjum hætti.
En hvaða skýringar voru þá á
því, að þetta tókst hér á þessari
afskekktu jörð, sem var þá langt
frá alfaraleið, vegalaust og án
tækni nútímans? Eða var það
meðal annars þess vegna?
Ég vissi, að sjóðandi hverinn,
sem er rétt neðan við bæinn, var
notaður til að hita hann upp. —
Ég vissi einnig, að Brúará og
Hagaós gátu verið gjöful, en slík
veiði var erfið og tímafrek, og ekki
árennilegt fyrir einyrkja með
hjálp hálfvaxinna barna að sækja
þangað fanga. Enda reyndi mjög á
snarræði og karlmennsku Guð-
mundar í þessum veiðiferðum, og
óvíst að aðrir hefðu farið í hans
spor. Margar sagnir hef ég heyrt
af fangbrögðum hans við Brúará,
bæði í veiðiferðum og einnig er
hann ferjaði fólk yfir ána. Oft
munaði mjóu að illa færi, en alltaf
bar hann sigur af hólmi, stundum
með óskiljanlegum hætti að ann-
arra dómi.
En þrátt fyrir þessi hlunnindi
jarðarinnar þurfti annað og meira
að koma til, svo það sé skiljanlegt
okkar samtíð, hvernig þau hjónin,
með aðstoð móður Guðmundar,
fóru að því að koma upp þessum
stóra barnahópi við þær aðstæður,
sem voru á Böðmóðsstöðum á
þessum árum.
Á því heimili mun lítið hafa
verið rætt um 40 stunda vinnu-
viku, hvað þá mánaðarorlof. Eftir
að hafa staðið með orfið og
hrífuna frá morgni til kvölds, var
oft íarið með netin í ána. Og þá
varð svefntíminn ekki alltaf lang-
ur. Og þegar Karólína fór ekki
með í veiðiferðina fór hún að gera
við fatnað eða skó, á meðan hún
beið með tilreidda hressingu
handa þeim, sem leituðu fanga í
Brúará. Stundum gerði hún flat-
brauð, svo hún gæti verið lengur á
engjunum næsta dag. Og þó
vinnudagurinn væri orðinn lang-
ur, þá var ekkert gauf á henni við
brauðgerðina. Aldrei hef ég séð
eins mikinn handflýti eins og við
brauðgerðina hjá Karólínu, og hef
ég þó oft séð t.d. síld saltaða af
vönum stúlkum.
Lífsbaráttan var hörð hjá hjón-
unum á Böðmóðsstöðum, en fjöl-
skyldan var vinnusöm, samhent og
samtaka, og lyfti þess vegna því
Grettistaki að afla þess, sem með
þurfti hverju sinni.
Karólína og Guðmundur eignuð-
ust15 börn:
1. Guðbrandur, f. 16. maí 1919,
d. 12. júlí sama ár. 2. Guðbjörn, f.
16. júní 1920, kvæntur Herdísi
Guðmundsdóttur. 3. Ólafía, f. 29.
ágúst 1921, gift Guðmundi Krist-
jánssyni. 4. Aðalheiður, f. 18. des.
1922, gift Jóni Einarssyni. 5.
Kristrún, f. 2. apríl 1924. 6. Jóna
Sigríður, f. 11. maí 1925, gift Árna
Sigfússyni. 7. Valgerður, f. 10.
janúar 1927, gift Ólafi H. Pálssyni.
8. Lilja, f. 19. júlí 1928, gift
Ingimundi Einarssyni. 9. Fjóla, f.
19. júlí 1928, gift Stefáni Val-
geirssyni. 10. Njáll, f. 9. september
1929, ókvæntur. 11. Ragnheiður, f.
29. mars 1931, ekkja, hennar
maður var Jón H. Jörundsson,
skipstjóri, drukknaði 1962. 12.
Árni, f. 13. júní 1932, kvæntur
Erlu Erlendsdóttur. 13. Guðrún, f.
18. júní 1933, d. 20. apríl 1974, hún
var gift Walter H. Jónssyni. 14.
Herdís, f. 14. september 1934, gift
Vilhjálmi Sigtryggssyni. 15. Hörð-
ur, f. 30. janúar 1936, kvæntur
Maríu Pálsdóttur.
Afkomendur Karólínu og Guð-
t
Móöir okkar, tengdamóöir, amma og langamma,
LILJA GUDMUNDSOOTTIR,
Skúlagötu 80,
andaöist á Landspítalanum 2. apríl.
Alfreö Jónsson, Sigríður Kristinsdóttir,
Vilborg Jónsdóttir, Magnús Sveinbjörnsson,
Ingibjörg Jónsdóttir, Oddur Guðbjörnsson,
barnabörn og barnabarnabörn.
t
Móöir okkar.
ÁSGERÐUR SIGRÍÐUR BJARNADÓTTIR
frá Hellíssandi,
Skólabraut 35, Saltjarnarnesi,
lést í Landspítalanum 1. apríl.
Börnin.
t
Bróöir okkar,
KJARTAN ÞÓROARSON,
f.v. loftskeytamaður,
andaöist aö Hrafnistu 2. apríl sl. Jaröarförin auglýst síöar.
Erlendur Þórðarson,
Ragnheiður Lílja Lennon,
Halldór Þóröarson.
t
Útför
ELÍASAR KÆRNESTED PALSSONAR
fer fram frá ísafjaröarkirkju mánudaginn 6. apríl nk. kl. 14.
Aöstandendur.
t
Eiginmaöur minn, faðir okkar, tengdafaöir og afi,
HARALDUR BACHMANN,
Selfossi,
veröur jarðsunginn frá Selfosskirkju þriöjudaginn 7. apríl kl. 2.
Margrét Jónsdóttir,
íris Bachmann, Skarphéöinn Sveinsson,
Elín Bachmann, Höröur Bergsteinsson,
Olafur Bachmann, Hrafnhildur Jóhannsdóttir
og barnabörn.
t
Útför móöurbróöur míns,
BJÖRNS BERGMUNDSSONAR,
Nýborg, Vestmannaeyjum,
veröur gerö frá Landakirkju í dag laugardaginn 4. apríl kl. 2.
Fyrir hönd ættingja.
Birna Berg.
Alúöarþakkir t fyrir samúð og vináttu viö andlát og útför konu
minnar. GUÐBRANDÍNU TÓMASDÓTTUR.
Fyrir hönd barna okkar og annarra ættingja,
Ottó Guðjónsson.
ATHYGLI skaL vakin á því, að afmælis- og
minningargreinar verða að berast blaðinu með góðum
fyrirvara. Þannig verður grein, sem birtast á í
miðvikudagsblaði, að berast í síðasta lagi fyrir hádegi
á mánudag og hliðstætt með greinar aðra daga.
Greinar mega ekki vera í sendibréfsformi. Þess skal
einnig getið, af marggefnu tilefni, að frumort ljóð um
hinn látna eru ekki birt á minningarorðasíðum
Morgunblaðsins. Handrit þurfa að vera vélrituð og
með góðu línubili.