Morgunblaðið - 08.07.1981, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. JÚLÍ1981
„ Lí f smenntunin
kemur í stökkum44
Séra SÍKurður Pálsson, vigslubiskup á Selfossi.
„Prestastéttin hefur verið
vaxandi stétt í minni samtíð.
Hún hefur orðið að tileinka sér
ný viðhorf í samræmi við rás
tímans. Staða prestsins hefur
breyst mikið frá því sem var,
þegar það var nokkurs konar
lén að vera prestur. Nú eru
gerðar fjölbreyttari kröfur til
presta og þeir verða að vera
fjölhaefir til að koma til móts
við þær kröfur. En annað hvort
lifa menn lífinu eins og stein-
gervingar eða þá að þeir eru
vakandi." Svo fórust séra Sig-
urði Pálssyni, vígslubiskupi á
Selfossi, orð, er blaðamaður átti
við hann tal í Háskóla íslands á
dögunum, en þar sat hann
Synodus.
Séra Sigurður er áttræður í
dag. En ekki ber hann það með
sér, hvorki í yfirbragði né
tilsvörum, að aldurinn hafi fært
honum annað en aukinn þroska
og skilning á mannlífinu í öllum
sínum margbreytileik og æðru-
leysi þess sem ekki þarf að
hreykja sér hátt. Það er því ekki
auðhlaupið að því að fá séra
Sigurð til að tíunda veraldlegan
afrakstur langrar og merkrar
starfsævi. Enda kemur fram
seinna að hann hyggst ekki
skrifa ævisöguna, segir þær
þegar vera orðnar of margar og
allar eins.
En hvernig halda menn vöku
sinni?
„Með því að starfa af alhug,"
segir séra Sigurður með áherslu
og bætir við: „Og það er presti
engin vorkunn að gera. Hann
kynnist öllum stéttum og öllum
hliðum lífsins í starfi sínu og er
manna best í stakk búinn til
þess að halda lifandi tengslum
við umhverfi sitt.“
Sr. Sigurður er Snæfellingur,
fæddur í Haukatungu í
Hnappadalssýslu árið 1901. Ní-
tján ára gamall hélt hann til
Danmerkur á lýðháskóla. „Og
það var fyrsta stóra stökkið á
minni lífsbraut," segir hann.
„Lífsmenntunin kemur í stökk-
um og á þessu eina ári lærði ég
hvað mest. En ég var haldinn
sterkri heimþrá og hélt því
heim til föðurhúsa og var þar
næsta árið, en var síðan vetur-
inn eftir það á Þingvöllum, hjá
séra Guðmundi Einarssyni og
bjó mig undir gagnfræðapróf.
Síðan lá leiðin suður í Mennta-
skólann."
Rætt við séra
Sigurð Pálsson
vígslubiskup
á Selfossi
áttræðan
Hvenær ákvaðstu að verða
prestur?
„Ég ætlaði alltaf að verða
prestur. Frá því ég fyrst man
eftir mér stóð'hugur minn til
þess. En það hefur ef til vill
haft sín áhrif að séra Árni
Þórarinsson, sem var okkar
klerkur, sá merki maður, hvatti
mig til prestsskapar. En í þá
daga þurftu menn að leggja að
sér til að komast til mennta.
Þetta var óttalegt streð, en
hafði þó þann kostinn að menn
kusu sér sitt hlutskipti sjálfir.
Þvinguð skólaganga eins og hún
er í dag, er allt of löng og illa
skipulögð að mínu mati.“
Séra Sigurður útskrifaðist úr
guðfræðideild Háskóla íslands
árið 1933 og vígðist prestur til
Hraungerðis í Flóa sama ár.
Árið 1934 kvæntist hann Stef-
aníu Gissurardóttur og eiga þau
sjö börn. í Hraungerði bjuggu
þau hjón í 23 ár, en þá fluttu
þau inn á Selfoss og hafa búið
þar síðan að undanskildum
fimm árum, þegar sr. Sigurður,
þá sjötugur, gerðist prestur
Austur-Barðstrendinga. „Það
vantaði prest í Reykhólapresta-
kall og ég fór,“ segir hann. „Það
er mikill munur á þessum
tveimur prestaköllum. Reyk-
hólaprestakall er mjög víðlent,
nær til sem næst allrar
A-Barðastrandarsýslu frá Gils-
firði vestur að Kerlingafirði og
Flatey og það var gaman að
vera prestur þar.“
En nú hefur þú, að undan-
skildum þessum fimm árum
fyrir vestan, alið mestan þinn
starfsaldur fyrir austan fja.ll og
eiginlega séð Selfoss verða til,
ef svo má að orði komast.
„Jú, Selfoss óx upp á þeim
tíma, sem ég var prestur þar.
Þegar ég kom austur voru á
Selfossi innan við tíu íbúðarhús,
mjólkurbúð og tvær verslanir.
Nú eru íbúarnir orðnir hátt á
þriðja þúsund og bærinn kom-
inn yfir unglingsskeiðið, ef svo
má segja. En það er erfitt skeið
í lífi bæjar, þegar íbúarnir eru
að nálgast annað þúsundið, það
er eins og að vera unglingur.
Það hefur verið gott að búa á
Selfossi, öll þægindi þéttbýlis-
ins og alltaf næg viðfangsefni í
vaxandi samfélagi. Nú á sér
stað mikil skólauppbygging {
bænum og ef vel er á haldið, þá
dreifir það út menningu."
Nú ert þú mikill áhugamaður
um gregorískan kirkjusöng,
séra Sigurður, og einn af stofn-
endum Isleifsreglunnar.
„Það er rétt,“ segir hann.
„ísleifsreglan var stofnuð í
fyrra og snýst um gamalt
áhugamál mitt. Ég fékk
snemma áhuga á gregorískum
kirkjusöng og svo bar svo við að
tveir ungir tónlistarmenn, sem
báðir eru lærðir í Austurríki,
þeir Bragi Ólafsson, organisti í
Mosfellssveit, og Helgi Braga-
son, organisti í Njarðvíkum,
sýndu sama áhuga.
Þessir menn, ásamt sr. Krist-
jáni Val Ingólfssyni, sem nemur
lítúrgik, og organistanum á
Selfossi, Glúmi Gylfasyni, lögðu
út í að sinna gregorískum söng
fyrir alvöru og í fyrra var svo
ísleifsreglan, félag
áhugamanna um gregorískan
söng, stofnuð. Hlutverk hennar
er útgáfa og kynning á því er
lýtur að þessum söng og að
fjölrita messur og tíðasöng. í
ísleifsreglunni eru nú um 70
manns og dagana sjötta til
níunda júlí stendur ársfundur
reglunnar í Skálholti. Þar verð-
ur erindaflutningur, tíðasöngur
og messað á hverjum degi.“
Tengist gregorískur söngur
ekki fremur kaþólskri kirkju en
lútherskri?
„Gregorískur söngur er fyrsti
helgisöngur kirkjunnar, heillar
og óskiptrar og ástæðurnar
fyrir andstöðu gegn honum tel
ég vera tvær,“ segir sr. Sigurð-
ur. „í fyrsta lagi það að nútíma
tónlist er orðin svo fjarskyld
þessum forna söng að hann
kann að hljóma framandi í
eyrum þeirra sem á hann hlýða
og hafa ekki vanist honum,
hann hefur t.d. hvorki dúr né
moll og í öðru lagi er um að
ræða almenna fordóma."
„Ég les og sit við skriftir,"
segir hann aðspurður um Önnur
áhugamál sín. „Er að skrifa bók
um sögu messunnar frá upphafi
og efni hennar lið fyrir lið. Þó
að efni bókarinnar höfði
kannski fyrst og fremst til
presta, á hún ekki að verða neitt
sérfræðingarit, heldur læsileg
fyrir almenning. Ég hef ferðast
nokkuð til útlanda til að safna
efniviði í þessa bók. Fór til
Kaupmannahafnar og Oxford.
Þar er gaman að koma í bóka-
söfn og gott að vinna . En þó
hafði það að koma til Banda-
ríkjanna einna mest áhrif á
mig. Það var mikið stökk fyrir
mig, líkt og tilurð Bandaríkj-
anna var mikið stökk í sögu
heimsins. Á hinum fornu menn-
ingarhöfuðbólum Evrópu verð-
ur maður var við vissa stöðnun,
sem kemur til af því á hve
gömlum og rótgrónum grunni
allt þar er reist. En því er ekki
að heilsa í Bandaríkjunum, þar
er allt í rífandi þróun og
frumbyggjakrafturinn ennþá
ríkjandi. Bandaríkjamenn eru
svo opnir og áframgengir og
einnig á sviði menntunar búa
þeir að baráttunni við að nema
nýtt land, því allt hangir þetta
saman,“ segir séra Sigurður.
Að lokum spyr ég hann
spurningar, sem alltaf er freist-
andi að spyrja þann sem hefur
lifað svo langa ævi: „Myndir þú
vilja byrja ævina upp á nýtt,
gæfist þess kostur?
„Að mínum dómi eru árin
milli fimmtugs og sjötugs þau
bestu í ævi manns, haldi hann
heilsu," segir hann. „Þá hefur
maður öðlast lífsreynslu og
dómgreind og hleypur ekki til í
fljótfærni. Væri maður ungur í
dag en hefði þessa lífsreynslu,
væri vissulega gaman að lifa
upp á nýtt.“
Es.: Vafalaust verða margir
til að senda sr. Sigurði Pálssyni
hlýjar kveðjur á áttræðisaf-
mæli hans. Blaðamanni er
kunnugt um þá ósk sr. Sigurðar
að safnaðarheimili Selfoss-
kirkju fái að njóta þess.
Viðtal:
Hildur Helga Sigurðardóttir
Hver gaf hverjum hvað?
Fáein orð í tilefni af afmæli
dr. Sigurðar Pálssonar vígslubiskups
Forðum daga stríddu rómversk-
ir biskupar við íslenzka höfðingja
um staðina gömlu og mikinn auð í
löndum og lausafé. Sumir þeirra
hlutu af því viðurnefni. Aðrir urðu
helgir menn. En nú fyrir
skemmstu reis upp íslenzkur
„soðgreifi", þ.e.a.s. einn þeirra
manna, sem fást við að setja
saman og sjóða andlegan graut
fyrir þjóðina, — e.t.v. „plattþýzk-
astur" Islendinga, sem nú eru á
dögum, á mælt mál, — og tók sér
fyrir hendur rétt einu sinni að
gefa páfanum í Róm Skálholt í
tilefni af afmæli biskups íslands,
— þann stað, sem gefinn var
íslenzkri kristni í öndverðu. Lík-
lega er það þó allt í gríni af hans
hálfu. Vandséð er, hvort hann
verður af því helgur maður, enda
eru páfar taldir til erlendra á
íslandi.
Þessi tíðindi leiddu hugann að
því, hvaðan þær gjafir væru, sem
íslenzk kristni hefði beztar hlotið.
Raunar er það kristnum manni
engin ráðgáta. I hornsteini Skál-
holtskirkju eru geymd svofelld orð
postulans Páls: „Annan grundvöll
getur enginn lagt en þann, sem
lagður er, sem er Jesús Kristur. “
Og á kórgafl sömu kirkju gerði
íslenzk kona mynd Krists kon-
ungs, — þess eina kóngs, sem átt
hefur Skálholt. svo sögur hermi,
— þess eina kóngs, sem íslend-
ingar gátu nokkru sinni lotið af
einlægni. Það var sem sé hann,
sem skapaði Skálholt forðum og
nam það síðan, reisti þar höll sína,
náðarhöll handa fólki sínu á
íslandi. Og samur er hann og í
gær og kristni hans ein og söm og
óskipt, því að ekki verður Kristi
skipt í sundur. Páfar voru aftur á
móti margir og misjafnir og efam-
ál, að nokkur þeirra hafi verið
kaþólskari en Lúter. Enda eru
sumir rómverskir menn, sem tald-
ir eru hafa réttan háls fyrir flibba,
hneppta að aftan, orðnir lútersk-
ari en flestir lúterskir á íslandi.
Þótt einhverjum öfundar-
mönnum kunni að þykja illt, hefur
hinn mikli gjafari alls góðs sæmt
þá tvo menn biskupsnafni, sem
einna bezt hafa fram gengið í því
að hefja Skálholt til vegs á ný. Og
þar er postulleg röð órofin í
augum annarra en þeirra, sem
taka meira mark á páfum en
Kristi.
Vígslubiskupinn, dr. Sigurð
Pálsson, verð ég að biðja um að
virða mér til vorkunnar, þótt mér
sé tamara að nefna hann síra
Sigurð. Ég býst við, að það sé af
því, að hann verður öðrum
mönnum fremur löngum bundinn
hinni helgustu þjónustu í huga
mínum. Engan mann hef ég þekkt,
sem elskaði messuna og þjónust-
una við altarið framar en hann. Af
góðgift Heilags anda er lofgjörðin
til hins krossfesta og upprisna,
sem enn stígur niður til manna í
holdi og blóði, honum gróin í
hjarta. Guð gerði augu hans svo
skyggn, að hann sá í hverja fátækt
og niðurlæging stefndi í íslenzkri
kirkju. Fáum mönnum var meiri
andagift veitt í samræðum. Orð
hans tendruðu margsinnis bruna í
sinni ungra guðfræðinga, presta,
söngmeistara og annars kirkju-
fólks. Mörg snjallyrði hans urðu
fleyg, og fas hans allt ber keim
kristinnar hámenningar frá liðn-
um öldum. Eldmóðurinn og eljan
voru og eru með ólíkindum.
Það var mikil Guðs gjöf að vera
lærisveinn og samverkamaður
þessara tveggja þjóna Guðs, dr.
Sigurbjarnar og dr. Sigurðar, þótt
stundum yrði skólinn harður.
Um þessar mundir er íslenzkum
söfnuðum fengin í hendur ný
messubók og handbók. Þar eru
endurheimt mörg þau verðmæti,
sem virtust vera fallin í fyrnsku.
Og á næsta leiti er ný bók um
messuna og sögu hennar eftir síra
Sigurð, sem nú er áttræður. Af
hjarta skal gleðjast með honum,
því að hann hefur fengið að skera
upp mikinn ávöxt erfiðis síns.
Drottinn blessi starf hans allt,
hann sjálfan og frú Stefaníu,
fjölskyldu þeirra alla og söfnuð-
ina, sem þau þjónuðu svo lengi.
Þau voru trú köllun sinni og
Drottni sínum. Þökk sé þeim fyrir
allt gott, sem af því leiddi.
Guðm. Óli Ólafsson