Morgunblaðið - 12.07.1981, Blaðsíða 2

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. JÚLÍ 1981
Á þessum dögum fer ekki hjá því, að
sprettu og slátt beri á góma á ferðalagi
um landið. Margir kvarta um sprettuleysi,
en þó eru bændur óðum farnir að Slá, —
líka í von um háarslátt í ágústlok. Það
hefur senniiega verið um þetta leyti árs
sem Sigurður Breiðfjörð kvað:
sem yzt hafði fjarlægast þrengst
og haldið við sálarlíf sumri
um sólhvörfin döprust og lengst.
Miklu fyrr var símaskák milli Húsvík-
inga og Reykvíkinga. Árni Sigurðsson
kaupmaður og síðar póstur kvað, þegar
óðum hallaði á Húsvíkinga:
Sólin ekki sinna verka sakna lætur.
Jörðin undan grímu grætur.
Grasabani komdu á fætur.
Þessa braghendu voru allir unglingar
látnir læra, um þær mundir sem ég var í
gagnfræðaskóla upp úr 1950. — Hvað sem
síðar hefur orðið. Nú er mér sagt, að búið
sé að strika út Einar Benediktsson og
Sigurð Nordal í námsskrá grunnskóla, svo
að litlar líkur eru á að rímnaskáld haldi
velli!
Upp er komin hugmynd um kvennalista
til bæjarstjórnarkosninga á Akureyri.
Það mun hafa verið 1911, sem Andrés
Björnsson kvað út af kröfunni um jafn-
rétti kynjanna til háskólanáms:
Kvenfólkið vill komast að
með karlmönnum í háskólann.
En eitt er verst og það er það
ef þjófurinn barnar dómarann.
Á fundinum á Akureyri á miðvikudag-
inn um kvennalistann var Rögnvaldur
Rögnvaldsson fullur efasemda og orti:
Margur bresta myndi strengur
og móðureðlið breytast hér
ef konan vill ei kjósa lengur
karlmann til að stjórna sér.
Uþpi voru ýmsar vangaveltur um það,
hvort rétt yrði að hafa framboðslistann
alveg . „kynhreinan" eða hvort kannski
væri réttara að Ieyfa einhverjum karl-
mönnum að fljóta með sem einskonar
„puntudrengjum"! Gísli Jónsson svaraði
Rögnvaldi Rögnvaldssyni um hæl:
Ýmsar myndu á því falla
af sér karlmanninn að hrista
og reka burtu Rögnvald snjalla
Rögnvaldsson af framboðslista.
Hákon Aðalsteinsson á Húsavík kvað:
Körg er oft við karlinn sinn
konan þó að fáum sýni.
Aldrei neina ást ég finn
þótt eftir henni stöðugt rýni.
Margir girnast konukinn
klækirnir þótt af þeim skíni.
Hún er eins og hákarlinn,
— hún er bezt með brennivíni.
Á dögunum var ég að blaða í Árbók
Þingeyinga og rakst m.a. á þessa stöku í
ágætri grein Bjartmars Guðmundssonar
um skáldið. Vorin hafa verið mörg af
þessu tagi hér uppi, — þótt við getum
varast afleiðingarnar núorðið, svo að til
horfellis þarf ekki lengur að koma:
Fénaðurinn fer úr hor,
fölna strá og blikna greinar,
þakki drottni þetta vor,
þeir sem skilja hvað hann meinar.
Um Jón Gunnarsson sjómann á Húsa-
vík 75 ára orti Egill:
Gegnum hæstu boða brauzt hann,
brimsins smáði heljargin,
hvort sem var á vestan — austan,
veðra aldrei hræddist hvin.
Engan sá ég svona hraustan,
svona gildan, sterkan hlyn.
Engan hef ég átt svo traustan,
einlægan og góðan vin.
Þar er líka að finna þess afmælisvísu
Baldurs á Ófeigsstöðum Baldvinssonar til
Egils:
Sanna lýsing listamanns
ljóðadísir skrifa.
Muntu, ísiand, minnast hans
meðan vísur lifa.
Nú hallar tafli þvi andans afli
er illa beitt.
Ei skal þó gráta en stæltur státa
og standa gleitt
og vekja hláturinn vítt og breitt.
Að verða mát, — það er ekki neitt.
Benóný Benediktsson hefur reynzt mörg-
um stórmcistaranum erfiður ljár 1 þúfu.
— Hann er líka ágadlega vel hagmæltur
og fjolfróður um þjóðlog fra'ði og skáldsk-
ap.
Fyrir skömmu var rifjuð upp sögn
Björns Þórarinssonar Víkings, Draugur
kveður vísu. Kristjón Ólafsson snikkari,
mikill fræðaþulur og vísnasafnari, hefur
heyrt aðdragandann öðruvísi og stökurn-
ar sömuleiðis. Samkvæmt hans sögn
mættust skipin eins og menn á förnum
vegi og fór vel á með formönnum. Annar
kvað:
Fallegu skipi fleytirðu.
Fögrum steini út þeytirðu.
Bjartan öngul beitirðu.
Birtu mér hvað heitirðu.
Hinn kvað:
Heitir skipið Hreggviður,
hlunnafákur öflugur,
sem að stýrir Bjarnar-bur,
búa Iét til Sigurður.
Soffía Gísladóttir lærði þessa stöku af
móður, sinni Ingibjörgu Þórðardóttur á
Hofi í Svarfaðardal:
Gleymdu ekki gömlum vin
þó góðir reynist nýir.
Þeir eru eins og skúraskin
skammvinnir en hlýir.
Fyrir skömmu var þessum fyrrihluta
Margrétar Ólafsdóttur varpað hér fram:
Saman hrannast skúraský
skapi manna breyta.
Skotta botnar:
Sækja glannar glösin í
og gleðisvanna leita.
Móri setti fram þennan fyrrihluta:
Döpur stjórnvöld, dauður sjár,
doðinn vekur kvíða.
Þóra Jóhannsdóttir, Sauðárkróki, botn-
ar:
„Aftur hverfur andans fár,“
innir vorið blíða.
Helgarskákmót var fyrir skömmu í
Grímsey. Benóný Benediktsson skák-
meistari kenndi mér þá þessa vísu Steph-
ans G. Stephanssonar, er hann orti um
Fiske, sem lét sér mjög annt um Grímsey-
inga og hreifst af áhuga þeirra á skáklist-
inni:
Móri er aftur ekki eins bjartsýnn:
Himinninn er hélugrár.
Harðindin eru víða.
Og á miðju sumri má víst freista manna
að glíma áfram við stökuna:
Hann mat ekki milljónir einar,
hann miðaði auðlegð hjá þjóð
við landeign í hugsjónaheimi
og hluttak í íþróttasjóð,
en var um þann ættingjann annast,
Enn fer krónan upp á við
þótt óðum þýzka markið falli.
Ekki verður kveðið meira að sinni.
Ilalldór Blöndal
hans á styrjöldina, kæmu honum
í fangelsi en vini hans um
áratugi, séra Rögnvaldi Péturs-
syni presti við Unitarakirkjuna í
Winnipeg, tókst að afstýra því.
Stefán hafði miklar mætur á
séra Rögnvaldi og frjálshyggju
Unitara. Þegar bolshevikar
hrifsuðu völdin í Rússlandi og
gáfu fyrirheit um hið stéttlausa
samfélag urðu Vestur-íslend-
ingar alvarlega hneykslaðir og
Stefáni sárreiðir fyrir að taka
afstöðu með þeim í grundvallar-
atriðum. Auðvitað var hann
kallaður kommúnisti og jafnvel
nefndur „Rauður". En það er
nauðsynlegt að átta sig vel á
hugarástandi þeirra tíma. Upp
úr 1920 var óttinn við „þá rauðu"
í hámarki í Norður-Ameríku og
sérhver vinstrisinnaður maður
var stimplaður kommúnisti. En
Stefán G. var enginn kommún-
isti, hann var fyrst og fremst
mannvinur. Hann trúði á góðleik
mannsins og getu hans til að
skilja á milli góðs og ills. Hann
taldi, að maðurinn bæri ábyrgð á
því, að öll framþróun yrði til
góðs og komandi kynslóðum til
heilla.
Hans stóri draumur var:
_I>aA landiA som ekki mcð o'nálaK hátt
í upphaVium neitt Ketur hætzt.
þar einskis manns velíerð er volæöi hins
né valdid er takmarkiA hæst.
ok sÍKurinn aldrei er sársauki neins.
en sanngirni er hoAordið æðst.
Stefán G. var sannur „ideal-
isti“, sem trúði því staðfastlega
að maðurinn ætti innri góðleika,
sem myndi sigra að lokum.
Því fór fjarri að öll kvæði
Stefáns G. snerust um svona
alvarleg málefni, öðru nær.
Hæfni hans til að aðlaga sig
umhverfi og lifnaðarháttum í
Norður-Ameríku kemur einnig
greinilega fram í ljóðum hans.
Þó að hann notaði nær eingöngu
hin hefðbundnu, íslensku ljóð-
form og bragarhætti og oft verði
fornar og nýjar sögupersónur
honum að yrkisefni, þá hvorki
gat hann eða vildi gleyma því, að
hann var vestur-íslenskur land-
námsmaður. Mörg af fegurstu
ljóðum hans eru helguð þessu
nýja umhverfi, víðáttu sléttunn-
ar og Klettafjöllunum. Líklega
kemur tilfinning hans hvergi
betur í ljós en í eftirfarandi
erindum úr kvæðaflokknum „Á
ferð og flugi":
_í lýsinKU art morgni er vóknuAum vid.
ei vantaði rúmíótin nó>c.
því fjúknóttin hafói á flet okkar hreitt
eins fets þykkt af dúnmjúkum snjó.
En sárkalt var loftið. er sólin kom upp
svo seinfær ok kól^una óð.
I>að loKaði i kverkum. í limunum sveið
ok læstist um hrjóstið sem kIoó.
í hunKÓttri fjalfellu af hláhvitri mjóll
var hyrKt niðri vóllur ok Króf.
ok hrímþakin trén voru svipleK að sjá
sem sálir úr helfrosnum skÓK.“
Stefán G. orti nær einvörð-
ungu á íslensku því að hann var
að yrkja fyrir íslenska lesendur
báðum megin hafsins. Hann
gerði enga tilraun til að víkka
sjóndeildarhringinn út fyrir þau
þjóðernislegu landamæri, hann
var bara Vestur-íslendingur í
eigin augum. í skáldskap sínum
notaði hann oftast hin hefð-
bundnu Ijóðform til að bregða
upp myndum úr hinu nýstárlega
umhverfi, brá þannig upp mynd-
um úr tveimur heimum, af
tveimur menningarsviðum. Stef-
án G. var í rauninni hvorki
íslendingur né Kanadamaður,
sem er reyndar algengt fyrir-
bæri meðal innflytjenda. Rætur
þeirra standa djúpt í fornum
heimkynnum en eru að sjálfsvali
í nýju umhverfi.
Þó að Stefán G. væri á stund-
um lítt vinsæll meðal Vestur-
Islendinga varð hann að skáld-
hetju í heimalandi sínu. Árið
1917 var honum boðið til íslands
og hylltur þar sem þjóðskáld. Nú
gnæfir fagur minnisvarði, helg-
aður honum, nálægt fæðingar-
stað hans. Ljóð hans eru lesin og
lærð í skólum og minningin um
hann er ófölskvuð hjá hinni
íslensku heimaþjóð. Hér vestra, í
nýjum heimkynnum hans, gekk
viðurkenningin hægar fyrir sig,
en hún kom. Árið 1953 lét
sambandsstjórnin í Ottawa reisa
honum minnisvarða í skemmti-
garði Markervillebæjar og árið
1975 gerði stjórn Albertafylkis
heimili hans og umhverfi að
vernduðum minjastað (Historic
Site), og tók um leið að sér
endurbyggingu þess og umsjá.
Hús skáldsins er raunar enn
einn vitnisburður um hæfni
hans í að aðiaga sig hinu nýja,
kanadíska umhverfi því að hann
byggði sér mjög snoturt smáhús
(cottage) í viktoríönskum stíl.
Að byggja á þennan máta fannst
Stefáni eðlilegt og hann hafði
engri menningarhefð brugðist.
Hann vissi alltaf hver hann var.
Gamla bjálkabyggingin var
samt orðin afar illa farin er
Minjavarslan tók húsið í sína
umsjá. Undistaðan var bara
lausagrjót, sem hafði sigið með
þeim afleiðingum að neðsta
bjálkaröðin var illa fúin. Á
þakinu var gat og fúi kominn í
einn millivegg og einnig gólfbita.
Fyrsta verk Minjavörslunnar
var ítarleg ljósmyndun hússins
að innan og utan og síðan að
flytja alla innanstokksmuni í
Stephan G. Stcphansson
geymslu og skrásetja þá. Er því
var lokið var dúkur fjarlægður
af veggjum og pappírsklæðning
undir honum svo að hinir til-
höggnu bjálkar kæmu í ljós. Er
þessu var lokið var linoleumdúk-
ur fjarlægður af borðstofugólf-
inu, og hvað haldið þið að hafi þá
komið í ljós undir honum? Fleiri
hundruð eintök af gömlum
fréttablöðum, sum á ensku, önn-
ur á íslensku. Þau elstu frá 1880
en þau yngstu frá 1910. Sum
höfðu orðið fyrir miklum
skemmdum af raka, önnur voru
eins og ný. Sem sagt merkilegur
fornminjafundur. Þegar gólfið
var síðan fjarlægt kom í ljós að
Stefán hafði gert ýmsar breyt-
ingar á húsinu síðar meir, fjar-
lægt skilrúm og stækkað her-
bergi.
Því næst hófst vinnan við
húsið að utan og þá var fyrsta
verkið að lyfta því af grunninum
og fjarlægja allt grjót og jarðveg
úr honum. Þá var gamla klæðn-
ingin rifin af bjálkunum svo að
allur fúi í þeim kæmi í ljós og
hægt væri að fjarlægja allar
skemmdir. Fagmenn, sérhæfðir í
slíkum viðgerðum og bjálka-
byggingum, lögðu sérstaka alúð í
þetta verk, bæði við að fjarlægja
allar skemmdir, velja réttan við
í viðgerðina og fylgja nákvæm-
Iega hinni upprunalegu smíði
Stefáns. Er öllu þessu var lokið
var grunnurinn vandlega hreins-
aður, slegið upp mótum fyrir
undirstöður og þau fyllt með
steypu. Svo var húsið látið síga
niður á þær en þó ekki fyrr en
búið var að raða þar niður hinu
upprunalega grjóti undirstöð-
unnar og eins i kring um húsið.
Síðastliðinn vetur var sett
nýtt þak á húsið og nú er einnig
búið að klæða það að utan og var
sú klæðning vandlega valin.
Minjavarslan hefur sett sér það
takmark að ljúka endurbyggingu
hússins að utan og innan, svo og
viðgerðum á húsmunum, fyrir
næsta sumar, 1982. Þá á að opna
hús skáldsins, Stephans G.
Stephanssonar, sem minjasafn,
almenningi til sýnis. Stefán G.
var maður á undan sinni samtíð
og hann var líka stórskáld. Hann
á því skilinn heiðurssess í sögu
Albertafylkis og Kanada í heild.