Morgunblaðið - 12.07.1981, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. JÚLÍ1981
49
veikt, en hún biður ekki afsökunar á þvi
meira en hún má til. Hún verður að sýna
iðran til að geta fengið aflausn. Viður-
kennir allar sínar syndir, en er ekkert að
gera lítið úr sér. Þegar því er lokið og
hún búin að fá aflausn, þá er það búið.
Maður skynjar þarna mjög sterka konu.
Misgert hefi ég
í skriftamálunum er Ólöf Loptsdóttir
bæði fjölyrt og berorð um hjúskap sinn
og ástalíf. Hún segir: „Misgert hefi ég
andlegur faðir í raskan heilags hjúskap-
ar, því að ég elskaði sjaldan minn eigin
bónda eftir guðlegu lögmáli, verandi
oftlega í líkamlegri nærveru við hann,
bæði á helgum tíðum og föstutíðum,
samþykkjandi honum í ólofaðri sambúð
á margan hátt, sem mér þótti eftirlátleg-
ast og þó ég hefði í fyrstu eigi fulla
ástundan eða vilja til að bregða þeirri
samkvæmu sem mér er einslega sett í
lögmálinu, þá dróst það af okkur blíðlæti
að síðustu í sameiginlega viðureign og
holdlega samþægt. Ég hafði oftlegar
girnd og fýst að fremja þenna hlut með
óleyfðum holdsins breyskleika en til
heyrilegri hugsan með guðhræðslu að
geta guði afsprengi sem hann sjálfur
hefur boðið í réttlegum hjúskap."
Stöldrum aðeins við. Hvað er svo
syndsamlegt í þessari játningu? spyr
sjálfsagt nútímafólk. — Það kemur
ákaflega vel fram þarna að kynlíf átti á
tímum Ólafar eingöngu að vera til
getnaðar, en ekki nautn í sjálfu sér og
átti ekki rétt á sér sem mannleg nautn,
segir Magnús Stefánsson. Kirkjufeðurnir
héldu fast við hreinleika meydómsins og
því aðeins skyldi hann látinn í hjóna-
bandi, að væri það í þeim tilgangi að geta
barn. Það er alveg ljóst í huga þeirrar
sem skriftar. Hún hefur syndgað með því
að njóta kynlífs og njóta þess hvenær
sem er — burt séð frá boðum og bönnum.
Kynlíf var í augum kirkjunnar óhreint
og eitthvað, sem varð að þola, en gat ekki
átt samleið með kristilegu líferni. Því
setti kirkjan strangar reglur um hvernig
megi stunda það í hjónabandinu. Bæði
eru strangar reglur um tímabil, þegar
engin kynmök má hafa og í annan stað
setur kirkjan reglur um hvaða aðferðir
séu leyfðar. Konan í skriftastólnum
þekkir þær allar og veit að hún hefur
brotið þær. Hún hefur raskað heilögum
hjúskap og ekki elskað manninn sinn
samkvæmt guðlegu lögmáli, segir hún.
Kirkjan byggði sínar ströngu reglur á
því að kynlíf væri eitthvað óhreint og
yrði því að halda því alveg aðgreindu frá
hreinleika og helgum athöfnum, og ekki
mátti hafa samfarir í kring um hátíðir,
ekki á föstunni, ekki á hvítasunnu eða
páskum, ekki á sunnudögum, og jafnvel
ekki á miðvikudögum og föstudögum. En
Ólöf segist hafa brotið þetta allt. Ekki
mátti heldur eiga samlíf á undan eða
eftir altarisgöngu, því maður varð að
vera hreinn á líkama og sál, þegar hann
tók á móti blóði og líkama Krists. Og
þótt það komi ekki fram í skriftum
Ólafar, þá var víða bannað að hafa
samfarir á brúðkaupsnóttina. Hjóna-
bandið var sakramenti og sá sem hafði
tekið það, átti að halda sér hreinum
vissan tíma á eftir. Brúðkaup var helgur
atburður og sums staðar urðu hjónin að
halda sig frá kynlífi í 3 nætur á eftir. En
höldum áfram með skriftamálin. Þar
segir:
„Oftsinnis samtengdumst ég mínum
bónda frá þeim tíma, sem ég undirstóð
mig hafandi vera að barni og þangað til
er ég varð léttari, og ei síður þaðan frá og
til þess tíma sem ég gekk í kirkju. Því
þessir tímar eru mér hannaðir af guði og
allt eins gaf ég mér engan gaum að því
hvað mér hæfði sakir þess heimuleika er
ég hafði til syndarinnar og míns bónda.
Ég féll og oftlega í þann fordæmilegan
glæp í guðs augliti að ég syndguðumst
með mínum bónda þann tíma, sem ég
hafði blóðfallssótt eigi óttandist að ef í
þeirri faglegri sambúð gætum við barn,
yrði það annað hvort líkþrátt eða
djöfulótt eða öðrum kynja meinum
slegið."
Samlif til getnaðar
Þarna kemur vel fram það viðhorf
kirkjunnar á miðöldum að samlíf sé
eingöngu til getnaðar. Eftir að kona var
orðin ófrísk, var allt kynlíf harðbannað.
Það var aðeins til þess gert að hún mætti
frjóvgast, og ekki var hægt að frjóvgast
tvisvar sinnum. Einnig voru reglur um
að hún mætti ekki vera með manni
sínum vissan tíma eftir barnsburð,
stundum tiltekið 3 mánuði. En að kona
mátti ekki vera með manni sínum ef hún
hafði blæðingar, var af öðrum rótum
runnið. Það er eldra, úr Gamla testa-
mentinu, en kaþólsk kirkja tók það upp
og gerði að kenningum sínum. Því tekur
Ólöf mikla áhættu á að fæða vanskapað
barn, holdsveikt barn, flogaveikt eða á
annan hátt skaddað og haldið djöflinum.
Ekki aðeins kveðst konan í skriftastóln-
um hafa verið með manni sínum á
óleyfilegum tíma, heldur einnig haft
uppi bannaðar aðferðir. Hún heldur
áfram skriftamálunum:
„Og svo margfaldlega saurgaði ég mig
í fyrirsögðum lesti að ég lét mér að baki
með gleymingu guðs boðorða þá kristi-
lega játan er minni sáluhjálp tilheyrði,
gleðjandist stund af stund í ástundan
þessarar syndar. Því þótt ég viti að ein
engin önnur sé réttleg sambúð karls og
konu að karlmaðurinn á konunnar kviði
liggi, með hverja aðferð ég var oftlega í
nálægð við minn bónda, þá afneitti ég
allt eins mörgu sinni þessari aðferð. Svo
að stundum lágum við á hliðina bæði,
stundum svo að ég horfði undan en hann
eftir fremjandi í hverri þessari samkomu
holdlega blíðu með blóðsins afkasti og
öllum þeim hræringum liða og lima
okkara beggja, sem ég mátti hana fremst
fýsta, samtengjandi þar með blautlega
kossa og atvik orðanna og átekning
handanna og hneiging líkamans í öllum
greinum. Svo bar það og til stundum, þó
háskalegt væri, ef ég hafði nokkura
styggð eða reiting míns bónda óforsynju
og hann vildi mig þýðast hugsaði ég að
hann skyldi missa þeirrar gleði, sem ég
mátti honum veita og útgefa. Hafði þær
hræringar með sjálfri mér áður en hann
bar sig til nokkura gjörða að mitt
náttúrlegt eðli losaðist burt af tilheyri-
legum stað og í ógildan akur á minn
líkama, myrðandi það efni og undirstöðu,
sem afskaplegt er, sem almáttugur guð
hefur til ætlast að af sambandi blóðsins
má gjörast." Þarna hefur konan í
skriftastólnum játað að hafa forsómað
það boðorð að konan skuli liggja á
bakinu og láta þetta yfir sig ganga, án
þess að hafa af nautn, eins og stranglega
var fyrirskipað. Hún heldur áfram og
kemur þá í ljós daður hennar og
afbrýðisemi sem ekki var kannski að
ósekju, þá vitað er að Björn ríki bóndi
hennar var mikill kvennamaður og átti
a.m.k. 3 börn utan hjónabands.
— Ólöf segir það hafa eitrað and-
rúmsloftið á milli þeirra hjóna að hann
hélt fram hjá henni og kemur þar sem
víðar fram einstaklingsbragð að frá-
sögninni. Konan í skriftastólnum leikur
ekki þarna hina allt fyrirgefandi konu,
og segir að ekki hafi gróið um heilt, þótt
hún viti að svo eigi að vera, eins og
Magnús Stefánsson lektor benti á. Og
bætti við: — Alveg eins og þegar um er
að ræða konur nú á dögum og nokkur ár
aftur í tímann. Ólöf er ekki manni sínum
undirgefin eins og krafizt er, fremur en
konur nú. Heyrum hvernig miðaldakon-
an Ólöf lýsir þessu:
„Oftsinnis hefi ég styggt og sturlað
minn bónda með mörgum ásakandarorð-
um beiskrar úlfúðar og gefið honum
margan tíma rangan gun um sína
ráðvendi að hann mundi eigi dyggilega
sína æru og trú við mig halda. Þó að ég
hefði þar enga kynning af utan góða og
hér fyrir hefi ég honum oft verið
óviljanleg til þeirra þinga sem hann
mátti réttilega af mér krefja og ég var
skyldbundin honum að veita án öllu
torveldi, verandi honum óhlýðin í orðum
og gjörðum, svo að ég veitta honum
sjaldan verðuga vegsemd, hafandi mörg-
um sinnum við hann styggð og stirðlæti,
þjóst og ofbeldi í hjartanu þó að ég talaði
eigi sneiðilegum orðum við hann alla
tíma.
Einkanlega hefi ég misgert eigi síður
minn kæri faðir að ég hefi oftlega í
blíðlæti verið með aðra karlmenn. Það er
að skilja í kossum og faðmlögum,
gleðilegum orðum og léttlátum augna
tilrenningum. í uppspenningi og ná-
kvæmri líkamanna samkvomu og í átekn-
ingum handanna og margháttuðum við-
vikum þeim, er full blíða mætti af gerast.
Og þó að með guðs drottins forsjá og
þeirri minni ástundan að eigi skyldi ég af
þess háttar manni saurgast. Og þó að ég
hefði við sjálfa hórdómsins framning eða
samkomu getn&ðarlimanna frí verið, þá
hefi ég allt eins af sögðum blíðskap
ruglast með sjálfri mér, svo að það hefur
losnað sem ég átti að halda burt af
geymslu míns kviðar og í óskaplegan
stað annars vegar á minn líkama. Og
hvílík synd mér er þetta, legg ég hana
upp undir miskunnardóm drottins míns
og yðar föðurlegt umdæmi í guðs nafni.“
Um afbrýðisemi sína segir hún og
ásakar Björn ekki, enda er þetta hennar
Innsigli Björns hiröstjóra Þorleifssonar,
eiginmanns Ólafar Loptsdóttur. Á skild-
inum mun vera bjarndýr, og annaó situr
uppi á hjálminum, sem er á miöju
innsiglinu. Um hjálminn fléttast lilju-
tákniö.
syndajátning: „Þessa synd hefi ég kæri
faðir, ómannlegast fram haft á þann
mann, sem mér stendur verst. Því að
minn eigin bóndi verður oftsinnis fyrir
þau áruna af mér og gengur sú grein til
þess að einn tíma, sem við töluðum okkar
í milli, kom það í hans orðræðu að hann
hefði nálægur verið minni frændkonu
með holdlegri sambúð. Og þótt hann
birti mér þetta með inum samt heimu-
leik og án nokkurri minni aðspurn, þá
hefur þessi hlutur svo mikinn grundvöll í
mínu brjósti til styggðar við hann að
með orðum og einkanlega með þungum
þykkjudrætti sjálfrar minnar hugar,
rennandi laungum af minni hendi sú
dyggileg og auðveld ást og skyldug elska,
sem ég átti honum að veita með
réttindum, þegar ég leiddi til umhugsan-
ar fyrr sagðan hlut. Hér með hefi ég
hann oftsinnis grunað um sama efni til
annara kvenna mér skyldra, þótt ég hafi
þar yfir enga kynning framar en einfalt
hugarboð sjálfrar minnar. Og þó allt eins
hafi það þungan máta míns lundernis til
ýfingar við hann, svo að nálega hélt ég
það fyrir satt í mínu hjarta, nú með
sagðri grein mér kunnugri fyrir hans
framburð og eigi síður fyrir mína
grunsemd hefi ég iðulega með hann búið,
bæði með óbrigðanlegu hjúskaparbandi
og líkamlegri nærveru, þó tíðlega með
lítilli alvöru eða skyldulegri undirorpn-
ing og hver og hvílík mín sekt meiri (eða)
minni er stendur saman í þessu efni, legg
ég hana með sínum greinum undir
miskunnarvald drottins míns í kristi og
yðar föðurlegt heilræði.“
Stólpakonur og
aðsópsmiklar
Ekki er hér rúm til að rekja frekar
skriftamál Ólafar ríku Loptsdóttur, enda
fram komin þau mál, sem Magnús
Stfefánsson einkum gerði að umtalsefni í
fyrirlestri sínum á sagnfræðiráðstefn-
unni í Skálholti 27.-29. júní um konur á
miðöldum. Hann kvaðst einkum hafa
tekið þetta saman á vegum kvennahreyf-
ingarinnar og kvennasögurannsókna,
sem mikill áhugi er á á Norðurlöndum.
Til dæmis í Noregi, þar sem Vísindasjóð-
ur Noregs hefur veitt miklu til rann-
sókna á kvennabókmenntum og kvenna-
sögu og öllu því, sem viðkemur réttind-
um og högum kvenna. Rennur meira í þá
átt nú af fjárveitingum en til annarra
þátta, þar sem þetta er vanrækt svið. —
Saga kvenna verður auðvitað að koma
fram eins og saga okkar karlmannanna,
sagði Magnús, og það er eðlilegt að nú sé
gert átak til þess. Fyrst var skrifuð
pólitíska sagan, síðan saga karlmann-
anna og nú er komið að kvennasögunni.
Maður verður að líta á konurnar í
sögunni. Ekki þó að sérdýrka þær, heldur
með því að líta bæði á karla og konur og
samband þeirra í sögunni.
Og Magnús bendir á, að konur gátu á
tímum konunnar í skriftastólnum allt
^ins vel á sinn hátt náð völdum, áhrifum
og auðæfum í samfélaginu. Á tiltölulega
skömmum tíma í sögunni sé merkilegt að
sjá hve margar voldugar konur koma
fram á tiltölulega afmörkuðu svæði —
kringum Skarð og á Vestfjörðum. Hann
nefnir Vestfjarða-Kristínu, tengda-
móður Ólafar, Sólveigu Björnsdóttur,
dóttur hennar, og Sólveigu Þorleifsdótt-
ur, mágkonu hennar. Allt stólpakonur og
aðsópsmiklar. Einnig fleiri: Ólöfu Ara-
dóttur, Ólöfu Guðmundsdóttur, Sólveigu
Guðmundsdóttur o.s.frv. Væri nánari
skoðun á sögu þessara kvenna mjög
áhugaverð fyrir þá sem vilja kanna
möguleika, hömlur og stöðu kvenna í
samfélagi með hefðbundnu hlutverki
kynjanna.
Að lokum var Ieitað eftir því hvort
Magnús Stefánsson lektor hefði hug á
frekari könnun á málum kvenna á
miðöldum. Hann sagði könnun á skrifta-
málum Ólafar Loptsdóttur í raun algert
hliðarspor hjá sér, þótt viðfangsefni
hans væru að vísu tengd efninu. Magnús
var í Þýzkalandi í 2 ár við nám áður en
hann hélt til Oslóar árið 1954, þar sem
hann hefur verið síðan. Lauk embætt-
isprófi í sögu þar og var m.a. sendiherra
í Osló og Bergen og hefur verið lektor í
sögu í Noregi síðan 1968. Hann hefur
skrifað hluta úr sögu íslands, þ.e.
kirkjusöguna frá 1100 til 1360, og er því
allt sem viðkemur kirkjunni hans sér-
svið, og fellur vel að túlkun á skriftamál-
um Ólafar ríku. En aðalviðfangsefni
hans hefur þó verið Staðamál Árna
biskups Þorlákssonar, sem hann hyggst
ljúka við ritgerð um, þegar hann fær
levfi frá störfum.
- E.Pá.
1479. SKRIPTAMÁL ÓLOFAR LOPTSDÓTTUR. 241
og til þcss tiraa scm eg geck j kirkiu. þuiat þcsser timar eru
mier bannader af gudi. og allteins gaf eg micr eingan gaum
at þuí huat micr hæfdi sakcr þess hcimulcika cr cg hafdi
til syndarinnar og mins bonda. £g fiell og optliga j þann
fordæmiligan glæp j guds augliti at cg syndgudumzt med
minum bonda þann tima sem eg hafdi blodfallzsott eigi ott-
andizt at ef j þeirri aflagligri sambud gætum vid barn. yrdi
þad annathuort likþraatt cda diðfulodt eda ðdrum kynia
meinum slegit. og suo margfalldliga saurgada eg mig j fyr-
sógdum lesti at eg lict mier at baki med gleymingu guds
bodorda þa kristiliga jatan er minni saluhialp til heyrdi.
glediandizt stund af stundu j astundan þessarar syndar.
rjuiat þott eg viti at ein enn eingin ðnnór se rettlig sam-
bwd barls og konu at karlmadrinn a konunnar kuidi liggi.
med hueria atferd eg var optliga j nalægd vid minn bonda
þa afneitti eg allt eins múrgu sinni þessare atferd. suo at
Þótt siðferðilegt gildi
breytist, breytast konur
lítt um aflar aldir