Morgunblaðið - 12.07.1981, Blaðsíða 6

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. JÚLÍ 1981
VERÍÍLD
Leynistöðvar
leika Amster-
dam-bíó grátt
Gestkomandi í Amsterdam
furða sík oft á því hve víða
lojíar ljós á heimilum í horjf-
inni lanjít fram eftir nóttu,
jafnvel til klukkan 3 eAa 4 i
miðri viku. Ástæðan fyrir
þessu er einfold, þessi heimili
eru meðal þeirra 250.000 heim-
ila. sem hafa kapalsjónvarp «>k
jjeta því tekið við útsendinjíum
„sjóræninjíjastöðva", sem
jíjarna sjónvarpa nýlejjum
myndum, ekki nema tvejíxja
eða þrijíjjja ára jtömlum.
Á síðasta misseri hefur þess-
um sjóræningjastöðvum farið
sífjölgandi til mikillar ánæjyu
fyrir sjónvarpsáhorfendur en
aftur á móti til hrellingar
kvikmyndahúsunum, kvik-
myndadreifingarfyrirtækjun-
um og ríkissjónvarpinu, sem
líta á þessa þróun með skelf-
ingu.
Félag kvikmyndahúsaeigenda
og hollenska ríkissjónvarpið
höfðuðu nú nýlega mál á hendur
fyrsta sökudólginum, sem við-
riðinn er þessa ólöglegu starf-
semi, og raunar þeim eina, sem
enn hefur verið hægt að hafa
upp á. Hér er um að ræða
vikublaðið „Sjóræningjann“,
sem gefur fólki upplýsingar um
það efni, sem sjóræningjastöðv-
arnar bjóða upp á.
„Þessir „sjóræningjar" eru
ekki neinir saklausir
áhugamenn, sem hafa það að
hugsjón að betrumbæta núver-
andi dagskrá sjónvarpsins. Þeir
eru sníkjudýr, sem hafa auglýs-
ingagróðann að markmiði,"
sagði D. Pepperkorn, málsvari
Félags kvikmyndahúsaeigend-
anna, við réttarhöldin. Hann
hélt því ennfremur fram, að
„Sjóræninginn" væri í raun
gefinn út af þeim 10 eða 12
sjóræningjastöðvum, sem nú
væru í Amsterdam.
Ein kvikmyndahúsasamstæð-
an hefur komið sér upp truflun-
arstöð til að hafa áhrif á
útsendingar sjóræningjastöðv-
anna og vonast til að geta
þannig náð aftur til sín ein-
hverju af þeim gestafjölda, sem
hvarf frá húsinu með tilkomu
sjóræningjanna. Mörg kvik-
myndahúsanna hafa orðið að
hætta miðnætursýningum, sem
áður voru mjög vinsælar, vegna
þess að þau geta ekki keppt við
sjóræningjastöðvarnar, sem
ekki greiða neinum neitt, hvorki
höfundarlaun né skatta.
Starfsemi sjóræningjastöðv-
anna er nátengd kapalsjónvarp-
inu, sem nú er komið á helming
allra heimila í Amsterdam. Allt
sem gera þarf er að senda út á
sömu tíðni og hollenska, þýzka,
belgíska og breska sjónvarpið
þegar dagskráin er úti á nótt-
unni. Sumar þessara stöðva eru
jafnvel svo þróaðar, að þær
bjóða upp á fréttatíma, viðtöl
og auglýsingar auk myndasýn-
inganna.
Hvernig stendur á því, að
sjóræninjyastöðvarnar komast
upp með þetta? Embættismað-
ur hjá póstþjónustunni lét svo
um mælt, að sjónvarps-sjóræn-
ingjarnir væru enn sem komið
er smámál hjá útvarps-sjóræn-
ingjunum og auk þess yrði að
standa starfsfólk þeirra að
verki þegar verið væri að senda
út.
Kannski er það líka hitt, hvað
dagskrá ríkissjónvarpsins er
leiðinleg, sem veldur velgengni
sjóræni ngj astöðvanna.
- BRENDAN BOYLE
BRÆÐRAVÍG
Blóðbað í
Guatemala
Kaldur rigningarúðinn
hríslaðist um okkur þar sem
við stóðum og virtum fyrir
okkur trékrossinn á gröf 36
íbúa þorpsins San Matao Ixtat-
an, manna, kvenna og harna,
sem myrt höfðu verið snemma í
júnímánuði.
Þetta indíánaþorp liggur í
fjallendinu í Norðvestur-Guate-
mala, skammt frá landamærun-
um við Mexikó. Skæruliðar láta
mjög til sín taka á þessum
slóðum og sem dæmi um það má
nefna, að hertrukkur, sem
fylgdi okkur, var sprengur í loft
upp rétt fynr aftan Land-Rov-
erinn okkar þegar við skröngl-
uðumst eftir götuslóðanum í átt
til þorpsins.
Þorpsbúarnir, sem voru
klæddir að sið fólksins á þess-
um slóðum, með barðastóra,
svarta hatta og dökkbrúnt sjal
á herðum, voru heldur þegj-
andalegir við okkur og greini-
lega á verði, enda vorum við
fyrsta ókunna fólkið, sem kem-
ur til þeirra síðan morðin voru
framin. Sjálfir telja þeir, að
með morðunum hafi átt að refsa
þeim fyrir, að herinn hefur
orðið fyrir ýmsum skakkaföll-
um að undanförnu af völdum
4.000 manna hers skæruliða,
sem stöðugt bætist liðstyrkur
ungra og róttækra indíána.
Morðingjarnir komu nokkru
eftir miðnætti, brutu upp dyrn-
ar á fyrstu fjórum húsunum,
sem þeir komu að í útjaðri
þorpsins, brugðu ljósum á loft
til að finna fólkið og létu síðan
vélbyssuskothríðina dynja á
því, samtals 41 manni.
Aðrir íbúar þorpsins heyrðu
þegar bíll morðingjarns ók á
brott en slík var skelfingin, að
það liðu sex klukkustundir þar
til þeir þorðu að skoða vegsum-
merkin. Á tveimur heimilanna
fundust fimm manns á lífi,
enginn á hinum tveimur.
Kona, sem lifði árásina af,
sagði að morðingjarnir hefðu
verið félagar í byltingarhreyf-
ingunni „Her hinna snauðu",
einni af fjórum helstu skæru-
liðahreyfingum í Guatemala, en
flestir þorpsbúar eru hins vegar
vissir um, að annaðhvort hafi
herinn staðið að baki morðun-
um eða ein af fjórum hægri-
öfgahreyfingum, sem sagðar
eru njóta stuðnings herstjórn-
arinnar.
Tveir hermenn komu til
þorpsins eftir morðin og gerðu
einhverja bráðabirgðakönnun,
en svona atburðir eru algengir í
Guatemala og ekkert hefur ver-
ið látið uppi um hverjir morð-
injyarnir kunni að vera.
Um 4.000 Guatemala-búar
hafa látið lífið í ofbeldisverkun-
um í landinu síðustu 18 mánuð-
ina og haft er eftir einum
baráttumanni fyrir mannrétt-
indum í Guatemala, að allt að
50.000 manns kunni að hafa
verið drepnir síðan vinstrisinn-
ar hófu aðgerðir sínar 1954,
eftir að CIA hjálpaði hægri-
sinnuðum herforingja að ná
völdunum með byltingu.
- SUSAN MORGAN
Blóðhaðið í Guatemala komst sem snöggvast í heimsfréttirnar í fyrra
þegar fjórir tugir manna féllu í áhlaupi lögreglu og hers á sendiráð
Spánverja i höfuðborginni sem andófsmenn úr röðum smábænda
höfðu tekið herskildi skömmu áður.
Gerir kuldinn út-
af við útlagann?
í júni sl. voru þrjú ár liðin frá þvi að Vladimir Slepak var sendur
í útlegð til Siberiu fyrir að hafa aðstoðað aðra Rússa við að færa
sér i nyt þau ákvæði Helsinki-sáttmálans, er veita sérhverjum
manni frelsi til þess að fara á brott úr landi sínu.
Slepak á eftir að dveljast i
Mongólíu í tvö ár í viðbót
samkvæmt dómi þeim, er hann
hlaut. Hann hefst við í þorpinu
Tsokto Khangi, þar sem veðrátt-
an er mjög óblíð og frost getur
orðið 45 stig á vetrum. Herma
fréttir að loftslagið hafi haft
mjög skaðvænleg áhrif á heilsu-
far Slepaks, og hann sé haldinn
lungnabólgu, gigt og æðabólgu.
Mágkona Slepaks, Henrietta
Ornovsky að nafni skýrði nýlega
frá aðstæðum Slepaks í London.
Slepak er 55 ára að aldri.
Hann er rafeindaverkfræðingur,
búsettur í Moskvu. Þar tók hann
virkan þátt í að aðstoða fólk við
að flytjast úr landi í samræmi
við ákvæði Helsinkisáttmálans,
sem Leonid Brésnef undirritaði í
ágúst árið 1971.
í þeim kafla sáttmálans, sem
merktur er 1. a. vii er grein 13/2
úr mannréttindayfirlýsingu
Sameinuðu þjóðanna, sem hljóð-
ar á þessa leið: „Allir hafa rétt á
að hverfa frá heimalandi sínu og
koma þangað aftur.“
Eins og fyrr segir aðstoðaði
Slepak marga við að nýta sér
þetta ákvæði. Þar á meðal voru
tveir synir hans. Þeir eru nú
ríkisborgarar í Israel en dveljast
í Kaliforníu, þar sem þeir full-
nema sig í fræðigreinum sínum.
Frú Ornovsky segir, að ýmsir
útkjálkar í Sovétríkjunum séu
óyndislegir og langt á eftir
tímanum, að sovézk yfirvöld
sendi menn þangað í refsiskyni.
Einn af slíkum stöðum er Tsokto
Khangi. Þar er ekki lengur töluð
rússneska heldur hafa menn
aftur horfið til þeirrar mong-
ólsku mállýzku, sem áður fyrr
var ríkjandi á þesum slóðum.
íbúar eru flestir hirðingjar og
búa við mjög frumstæð skilyrði
og fátækt.
Áður en Slepak var handtek-
inn hafði hann strengt borða
yfir íbúð sína í Gorki-stræti, þar
sem á var letrað: „Leyfið okkur
að flytast til sona okkar í
ísrael." Hann var ákærður fyrir
„illgirnislega skemmdarstarf-
semi“ og dæmdur til fimm ára
vistar í Mongólíu. Fregnir
herma að hann hafi öðlast djúp-
stæða samkennd með hirðingj-
unum, sem hann dvelst nú með
og að þeir elski hann og virði.
- MARK ARNOLD FORSTER
.
MEÐGÖNGUTÍMINN
Vanlærar kon-
ur varaðar við
áfengisneyslu
Ef konur neyta áfengis í
óhófi á meðgöngutíma eiga
þær á hættu að börn þeirra
fæðist andlega vanheil, verði
óeðlilega lítil og líkur eru á
að þau verði með hjartagalla.
Þessar upplýsingar ítomu
fram á árlegri ráðstefnu
Brezku næringarmálastofn-
unarinnar.
Shirley Otto, starfsmaður
eiturefnadeildar Maudsley-
sjúkrahússins, skýrði frá því á
ráðstefnunni, að 1.000 ófrísk-
ar konur væru nú í rannsókn í
Edinborg. Tilgangurinn væri
að kanna hver áhrif áfengis-
neyzla mæðra hefði á fóstur á
meðgöngutíma og eftir fæð-
ingu barnanna. Þetta er
fyrsta hóprannsókn sinnar
tegundar, sem þar fer fram.
I Bandaríkjunum og á
Charing Cross-sjúkrahúsinu í
Lundúnum hafa farið fram
kannanir á áfengisneyzlu van-
færra kvenna og af þeim má
draga þá ályktun að 6%
kvenna neyti áfengis í þvílík-
um mæli að ófæddum börnum
þeirra geti stafað hætta af,
þ.e., þær fá sár þrjá eða fjóra
sjússa daglega.
Shirley Otto sagði það mest
einkennandi fyrir börn slíkra
kvenna, að þau fæddust mjög
lítil og veikburða og gengi illa
að ná upp eðlilegri þyngd. Þau
væru afar höfuðsmá og væru
áfengi fyrstu vikurnar í móð-
urkviði. Oft væru þau einnig
stuttnefjuð, holgóma og með
skarð í vör. Þá eru börnin oft
nærsýn.
Áfengisneyzla móður á
meðgöngutíma getur enn-
fremur haft truflandi áhrif á
heilaþroska barnsins og vald-
ið því að það fæðist andlega
vanheilt. Þá eru börn slíkra
mæðra oft baldin, óstyrk og
yfirspennt.
Ennfremur er hætta á að
hjarta og kynfæri þróist ekki
!
—.