Morgunblaðið - 09.10.1981, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. OKTÓBER 1981
JMfagtmÞliifttfe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 85 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 5 kr. eintakið.
Raufarhöfn og Tíminn
Athyglisverð forystugrein birtist í Tímanum í gær, þar
sem fjallað var um atvinnuvandann á Raufarhöfn og
látið að því liggja, að réði önnur stefna í landinu, mark-
aðsstefna Árvakurs eins og Tíminn kallar hana, myndu
„afskekkt byggðalög" leggjast í rúst „ef þau bjargist ekki án
ríkisafskipta". í þessu felst málsvörn Tímans fyrir aðgerð-
um ríkisstjórnarinnar í atvinnumálum Raufarhafnar. „Rík-
isstjórnin á að vaka yfir því, að mikilvægir útgerðarstaðir,
eins og Raufarhöfn nýtist sem best, þótt þeir séu afskekkt-
ir,M segir í Tímanum.
Hvað er það, sem ríkisstjórnin hefur „gert fyrir" Raufar-
höfn? Vegna vitlausrar efnahagsstefnu ríkisstjórnarinnar,
er byggir á öllu öðru en skilningi á því, að þá dafnar at-
vinnulífið best, þegar almenn skilyrði eru skynsamlega mót-
uð, hefur útgerð og fiskvinnsla stöðvast á Raufarhöfn.
Heimamenn segjast þurfa 4 milljón króna fyrirgreiðslu til
að forsendur skapist fyrir áframhaldandi atvinnurekstri,
sem sé laus úr viðjum sífelldra smáskammtalækninga. Um
nokkurra vikna skeið hefur vandi Raufarhafnarbúa verið til
meðferðar hjá ríkisstjórninni. Fyrir hálfum mánuði sagði
Tómas Árnason viðskiptaráðherra, að Raufarhafnarbúum
væri borgið: þrír ráðherrar hefðu fjallað um málefni þeirra
á vegum ríkisstjórnarinnar og síðan falið Framkvæmda-
stofnun ríkisins og Landsbankanum „að leita leiða til að
leysa úr vandamálum Jökuls hf.“, stærsta vinnuveitanda á
Raufarhöfn. Þrír ráðherrar gátu sem sé ekki orðið sammála
um annað en fela tveimur ríkisstofnunum að leita þeirra
leiða, sem þeir gátu ekki eða höfðu kannski ekki tíma til að
finna. Er nokkur furða, þótt Raufarhafnarbúar velti því
fyrir sér, hvaða tilgangi það þjónar að snúa sér til ríkis-
stjórnarinnar? Síðustu fréttir herma, að þrátt fyrir störf
ráðherranefndarinnar hafi vandanum á Raufarhöfn verið
skotið inn á borð forsætisráðherra.
Ekki er nema rúmur áratugur síðan Tímanum voru kær-
ust orðin „móðuharðindi af mannavöldum", einkennilegt er,
að höfundur forystugreinar blaðsins um markaðslögmálin
og Raufarhöfn skyldi ekki nota þau, þegar hann lagði
áherslu á mikilvægi þess, að ríkisstjórnin léti atvinnuvand-
ann á Raufarhöfn sem mest til sín taka. Eins og alþjóð er
kunnugt er það ein af meginforsendum framsóknarstefn-
unnar, að byggðalögin um land allt eigi sem mest að lúta
forsjá „æðri máttarvalda" hvort heldur þau birtast í gervi
SÍS eða ríkisstjórnarinnar. Sé Framsóknarflokkurinn utan
stjórnar er SÍS „vígi fólksins", sé Framsóknarflokkurinn í
ríkisstjórn er hún „frumafl fólksins". Ríkisstjórnaraðstöðu
sína notar Framsóknarflokkurinn svo til að færa ákvarðanir
í atvinnumálum þjóðarinnar bæði í stjórnarráðið sjálft og
hið raunverulega stjórnarráðshús Framsóknarflokksins,
skrifstofubyggingu SIS við Sölvhólsgötu í Reykjavík. Hvað
hefur ekki komið í ljós í sumar? SÍS-skrifstofurnar í
Reykjavík láta sem minnstar upplýsingar um fjárfestingar-
áform og fjármagnssviptingar berast til fulltrúa sinna úti á
landi, það sambandsleysi þjónar þeim eina tilgangi að auð-
velda höfuðstöðvunum að deila og drottna.
Framsóknarmenn verða ávallt mjög viðskotaillir, þegar á
þessar staðreyndir er bent, því að þá er komið við sjálfa
kvikuna í því valdakerfi, sem þeim er kærast. Hafa verður í
huga, að milli efnahags- og atvinnuófrelsis og stjórnmála-
ófrelsis eru beir. tengsl. — Kaupfélagið sér um áskriftina á
Tímanum, sögðu bændur áður fyrr. Með atvinnufrelsi og
auknu frumkvæði einstaklinganna hefur útbreiðsla Tímans
minnkað jafnt og þétt, blaðið kæmi ekki út, ef það þyrfti að
lúta lögmálum markaðarins. í sjálfu sér væri það í lagi, hitt
er ekki í lagi, hvernig framsóknarmenn og Tíminn vilja
drottna yfir hinum ýmsu byggðarlögum. Undir stjórn fram-
sóknarmanna og fyrir tilstilli Tímans skapast aldrei heil-
brigðar forsendur fyrir atvinnurekstri á Raufarhöfn. Hvort
vilja Raufarhafnarbúar smáskammta og forsjá „æðri mátt-
arvalda" eða atvinnustefnu, sem byggist á trú á frumkvæði
þeirra sjálfra við viðunandi almenn skilyrði? Fyrri stefnan,
stefna Tímans, byggist á vantrú á Raufarhafnarbúum,
seinni stefnan, stefna Morgunblaðsins, byggist á trú á Rauf-
arhafnarbúum, á því að þeim sjálfum sé best treystandi
fyrir því að viðhalda blómlegri byggð í heimahögum sínum.
Ættjarðarást
óháð landamærum
ALMENNA bókafélagið hefur gefið út ritsafn Tómasar Guð-
mundssonar skálds í 10 bindum, en efni þess hefur mestallt áður
birzt í ýmsum útgáfum Ifelgafells, Almenna bókafélagsins og
bókaútgáfunnar Forna, sem Sigurður Arnalds rak. Ritsafnið er
unnið í nánu samráði við skáldið sjálft, en í því er að finna Ijóð
hans og rit óhundins máls, sem „hann kærir sig um að verði í þessu
heildarsafni“. Öllum þýðingum er sleppt.
Brynjólfur Bjarnason, for-
stjóri Almenna bókafélagsins,
Eiríkur Hreinn Finnbogason,
cand. mag., sem sá um útgáfuna,
og Kristján Karlsson, bók-
menntafræðingur, sem að ósk
höfundar og útgáfu birtir í safn-
inu ritgerð sína um skáldskap
Tómasar, boöuðu blaðamenn á
sinn fund í gær og kynntu rit-
safnið. Fyrstu þrjú bindin eru
ljóð skáldsins og er þeim þar
skipað í sömu röð og þau komu
út, nema ljóðaflokkurinn
Mjallhvít, sem af hagkvæmnis-
ástæðum hefur verið færður aft-
ur fyrir Fljótið helga og kemur í
upphafi þriðja bindis. Þar eru
tvö ljóð, sem hafa ekki áður birzt
í ljóðasöfnum skáldsins,
Tunglskinsnótt í fyrsta bindi,
áður prentað í Lesbók Alþýðu-
blaðsins 1934 og Dagur Noregs í
öðru bindi, prentað í Helgafelli
1942. Er þessum ljóðum skipað,
þar sem þau eru talin eiga heima
aldurs vegna.
Fjórða bindið er Léttara hjal,
greinasafn Tómasar Guð-
mundssonar um málefni líðandi
stundar, sem birtist í tímaritinu
Helgafelli 1941—1945 og varð
mjög frægt á sínum tíma fyrir
mikla kímni og snjalla fram-
setningu. Þessar greinar eru
taldar hafa haft áhrif á íslenzka
blaðamennsku, fengu henni létt-
ara og kímnara yfirbragð, a.m.k.
meðai sumra blaðamanna. Létt-
ara hjal birtist í samnefndri bók
1975, en í ritsafninu er bætt við
átta greinum, sem áður höfðu
einungis birzt í blöðum eða
tímaritum og eru taldar heyra
þessu bindi til bæði með hliðsjón
af efni, stíl og aldri.
Fimmta bindið, Myndir og
minningar, er samnefnt bók
Tómasar Guðmundssonar um
listmálarann Ásgrím Jónsson. í
þessu bindi er auk ævisögu Ás-
gríms ritgerð um listmálarann
Paul Gauguin, sem birtist sem
inngangur að ritinu Nóa Nóa,
1945.
Sjötta bindi ritsafnsins kall-
ast Menn og minni. Það er rit-
gerðasafn um skáld og listamenn
allt frá Jónasi Hallgrímssyni til
Gunnlaugs Blöndals. Flestar
þessara ritgerða birtust í bók-
inni Að haustnóttum 1976, en
hér er bætt við ritgerð um
norska skáldið Nordahl Grieg,
sem skrifuð var fyrir Alþýðu-
blaðið sama daginn og fréttist
um lát Griegs. Auk þess ritgerð-
in Kaj Munk og Nordahl Grieg,
sem birtist í Almanaki Þjóðvina-
félagsins 1945, og ritgerðin Að
bókarlokum, sem kom sem eftir-
máli við ljóðaúrvalið Á meðal
skáídfugla 1978.
Fjögur síðustu bindin nefnast
Æviþættir og aldarfar og hafa
að geyma ævisögur þær og ald-
arfarslýsingar, sem Tómas Guð-
mundsson birti í bókaflokknum
íslenzkum örlagaþáttum, sem
hann reit í samvinnu við Sverri
Kristjánsson sagnfræðing og
kom út í 10 bindum á vegum
bókaútgáfunnar Forna á árun-
um 1964—73. Er þessum sögum
raðað eins og henta þótti með
hliðsjón af því að bindin yrðu
sem líkust að stærð.
Kristján Karlsson bók-
menntafræðingur hefur orðið
við ósk höfundar og útgáfu um
að prentuð yrði fyrir þessu safni
ritgerð hans um skáldskap Tóm-
asar Guðmundssonar, sem birzt
hefur með öllum útgáfum Ljóð-
safns síðan 1961. Féllst hann
einnig á að semja fyrir þessa
heildarútgáfu viðauka við rit-
gerðina um skáldskap Tómasar
eftir að ljóðabókin Fljótið helga
kom út 1950. Þá ritar Eiríkur
Hreinn Finnbogason, cand.
mag., formála að Léttara hjali í
ritsafninu.
Prentun og bókband annaðist
Prentsmiðjan Oddi hf. Torfi
Jónsson sá um útlit ritsafnsins.
í ritgerð sinni um skáldskap
Tómasar Guðmundssonar
skilgreinir Kristján Karlsson
ættjarðarljóð, sem hann kallar
þar opinberan skáldskap, og seg-
ir, að það sé skáldskapur, sem
gefur þjóð eða stórum hópi,
fremur en einstaklingum, rödd á
stórum stundum. Þjóðskáld sé
hins vegar það skáld, sem menn
geta sameinazt um að fela það
verkefni. Kristján Karlsson
sagði á blaðamannafundinum í
gær, að það væri afrek að yrkja
ættjarðarljóð þau ár, sem Tómas
hefði gert það, einkum vegna
þess að tilfinning manna hefði
mjög dofnað fyrir slikum ljóðum
og þau hafi ekki gegnt sama
hlutverki og á dögum sjálfstæð-
isbaráttunnar. Skáld þurfi upp-
örvun og hann kvað merkilegt,
hvernig Tómasi hefði tekizt að
gegna hlutverki þjóðskálds.
Hann kvað Tómas vera eina
skáldið í seinni tíð, sem ort hefði
ljóð af þessu tagi, sem einhverju
máli skiptu. Hann hafi oft verið
kvaddur til í tilefni konungs-
komu eða afmæla, og sagði
Kristján, að að sínu viti hefði
Tómas Guðmundsson aldrei ort
vond kvæði við slík tækifæri.
Kristján kvaðst ekki vita, hvað
yrði um þessa tegund kveðskap-
ar í framtíðinni, en ef hann yrði
úr sögunni, væri þetta síðasta
skeið hans mjög glæsilegt í
höndum Tómasar Guðmunds-
sonar. Hann hefði gert ljóðin
persónuleg, þótt þau hafi á allan
hátt gegnt sínu hefðbundna
hlutverki í meðförum hans.
Inntak ljóða Tómasar lýsti
trúverðugri ættjarðarást, sem
bundin væri litlum bletti óháð
landamærum. í ljóðum Tómasar,
sagði Kristján, er hvergi talað
um landið allt og ást á því, held-
ur er áherzla lögð á að menn séu
bundnir ákveðnum bletti, menn
geti ekki elskað ættjörðina,
nema þeim þyki vænt um ein-
hvern ákveðinn blett. Að því
leyti væru kvæðin rótföst og
ávallt kvað hann Tómas forðast
andúð á öðrum þjóðum.
Ritsafn Tómasar Guðmunds-
sonar er í fyrstu prentun gefið út
í 3000 eintökum og hafa þegar
verið innbundin 1000 eintök. Það
kostar 3000 krónur og er fáan-
legt með afborgunarskilmálum.
Ritsafn Tómasar Guðmundssonar kemur út:
Ljósm. Mbl. Ól.K.M.
Frá blaðamannafundinum hjá Almenna bókafélaginu i gær. Frá vinstri Kristján Karlsson, Eirikur
Hreinn Finnbogason og Brynjólfur Bjarnason.