Morgunblaðið - 02.12.1981, Page 2

34 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. DESEMBER 1981
Tilraunastarfsemi
áhugaleikfélags
Leiklist
Jóhann Hjálmarsson
Leikfélag Ólafsvíkur:
NÁLARGÖT
Höfundur og leikstjóri:
Hörður Torfason.
Leikmynd: Rannveig Gylfadóttir.
Ljós: Magnús Emanúelsson og
Jón Arngrímsson.
UJÁ Máli og menningu er komin út
í nýrri og endurskoðaðri útgáfu
skáldsagan Grænn varstu, dalur eft-
ir Richard Llewellyn í þýðingu Olafs
Jóhanns Sigurðssonar.
Skáldsagan Grænn varstu, dal-
ur kom fyrst út í Englandi um
1940 og á 10 árum var hún gefin út
30 sinnum. Nú er 46. útgáfan að
sjá dagsins ljós í heimalandi höf-
undar. Eru þá ótaldar útgáfur í
öðrum enskumælandi löndum og
þýðingar á fjölda erlendra tungna.
í frétt frá útgefanda segir:
„Grænn varstu, dalur segir frá
námumannafjölskyldu í Wales
skömmu fyrir síðustu aldamót.
Hér er ljóslifandi lýsing á sér-
kennilegu, litlu samfélagi sem er á
hvörfum milli gamals tíma og nýs;
Hörður Torfason mun hafa
sett á svið þrjú frumsamin
verk séu Nálargöt með í upp-
talningunni, auk þess leikstýrt
fjölda annarra verka. Kunn-
astur er hann fyrir lög sín og
söng.
Formaður Leikfélags Ólafs-
víkur, Hulda Sigurðardóttir,
lætur þess getið, að Hörður
eitt af einkennum hins nýja tíma
er upphaf skipulagðra verkalýðs-
átaka. I þessu umhverfi er sögð
þroskasaga ungs drengs, hvernig
hugur hans mótast og hvernig til-
finningar hans sem fullvaxta
manns vakna til lífsins. Sagan er í
senn uppvaxtarsaga, þjóðfélagsleg
skáldsaga og ástarsaga.
Þýðing Ólafs Jóhanns Sigurðs-
sonar var fyrst prentuð 1949 og
hefur ekki verið endurprentuð
fyrr en nú, í endurskoðaðri gerð.
Grænn varstu, dalur er sjötta bók-
in í nýjum flokki sígildra erlendra
nútímaskáldsagna í úrvaldsþýð-
ingum.“
Grænn varstu, dalur er 483 bls.
að stærð, prentuð og bundin í
Prentsmiðjunni Odda hf. Hilmar
Þ. Helgason gerði kápu.
hafi samið Nálargöt á sjö dög-
um: „Verkið ber það ef til vill
með sér, að næstum engu hef-
ur verið breytt frá því það
kom á pappírinn, frekar bætt
við. Þess vegna má kalla þetta
tilraunastarfsemi og væri vel
ef slíkt gæti þróast áfram.“
Tilraunastarfsemi Leikfé-
lags Ólafsvíkur var kynnt
fyrir áhorfendum höfuðborg-
arsvæðis í Félagsheimili
Kópavogs fyrir skömmu.
I Nálargötum er sagt frá
stúlku sem taldi stjörnurnar
göt á hvelfingunni. Þetta er
ósköp saklaus og heiðvirð
stúlka að vestan sem kemur til
Reykjavíkur og verður þar
spillingunni aö bráð. Hún læt-
ur sér ekki nægja áfengi og
hass heldur grípur til sterkari
efna. Að lokum finnst hún lát-
in vestur í bæ.
Þegar stúlkan kemur til
Reykjavíkur venur hún komur
sínar í sambýli, þar sem
frænka hennar býr með öðru
ungu fólki. Vanda sambýlisins
er lýst í leikritinu. Fátt verður
þar til gleði. Sundurþykkja
eitrar sambýlið. Þetta unga
fólk er furðu óþroskað, en leitt
á lífinu. Það sem verra er, höf-
undinum tekst ekki að sýna
Leikhópur Leikfélags Olafsvíkur.
áhorfandanum hvað leiðanum
veldur, hvað það er í rauninni
sem angrar það. Skýrasta
dæmið er stúlkan ógæfusama.
Eins og svo oft áður þegar
menn vilja segja mikilvæga
hluti er byggingunni ábóta-
vant. Það vantar eitthvað til
þess að unnt sé að skynja sárs-
auka þessa unga fólks. Leikrit-
ið er of langdregið, skortir alla
hnitmiðun, en græddi hugs-
anlega á því að vera stytt.
Verkið er eiginlega ósamið,
aðeins hugmynd þess birtist á
sviðinu. Þetta verður skiljan-
legt þegar haft er í huga að
höfundurinn virðist ekki hafa
fórnað miklum tíma í verk
sitt. Það eru aðeins snillingar í
leikritagerð sem geta leyft sér
slíkt. Hinir verða að vinna.
Það getur vel verið að Hörð-
ur Torfason sé góður leik-
stjóri. En vitanlega er hann
ekki gagnrýninn á eigin fram-
leiðslu. Leikararnir eru líka
viðvaningar og þeim er ekki
leiðbeint að marki.
Eg skal játa að það er virð-
ingarvert að glíma við ný
verkefni, innlenda leikrita-
gerð, í staðinn fyrir að herma
eftir stóru leikhúsunum. Vafa-
laust hefur Hörður Torfason
gert gagn í Ólafsvík með
áhuga sínum. En tilrauna-
starfsemi Leikfélags Ólafsvík-
ur átti ekki erindi yfir Fróðár-
heiði að þessu sinni.
„Grænn varstu, dalur“
Ný og endurskoðuð útgáfa
Stúdentafélag Reykjavíkur 110 ára
arra á menntun og framförum og styðja
að þeim“. Jón biskup hlýtur að fara eftir
annarra sögn varðandi þetta atriði, enda
var hann sjálfur aðeins fimm ára, er fé-
lagið var stofnað. Hann var nákunnugur
ýmsum þeirra manna, sem þar komu
hvað mest við sögu, m.a. sr. Lárusi Hall-
dórssyni, síðar fríkirkjupresti, sem er
skv. hefð talinn fyrsti formaður félags-
ins. Þetta styrkir frásögn Jóns biskups
sem heimild. Líklegt er, að stofnendur
hafi allir verið við nám í fyrrnefndum
háskóladeildum. Þetta mun hafa breytzt
á næstu árum. Sr. Lárus Halldórsson
lauk prófi 1873, en virðist hafa gegnt
formennsku næstu ár a.m.k.
Stúdentar efndu til blysfarar og álfa-
dans á gamlársdag 1871, og kynni þetta
að vera fyrsta viðfangsefni Stúdentafé-
lags Reykjavíkur. Við þetta tækifæri var
frumflutt hið þekkta kvæði Máninn hátt
á himni skín. Textinn er eftir Jón Ólafs-
son. Hann var félagi í Kvöldfélaginu, en
vera má, að stúdentar hafi leitað til hans
um gerð ljóðs fyrir þetta tækifæri. Fé-
lagið hefur líka löngum verið orðað við
svonefnt Landshöfðingjahneyksli hinn 1.
apríl 1873. Þá var svört dula með áletr-
uninni „Niður með landshöfðingjann"
dregin að hún á fánastöng embættisins.
Tilefnið var án efa stofnun embættis
landshöfðingja, en sú ráðstöfun var illa
séð af íslendingum.
Hinn 13. marz 1874 var samþykkt með
10 atkvæðum gegn 7 á fundi í Kvöldfé-
laginu að bjóða stúdentum aðild. Sú sam-
þykkt bar ekki árangur. Heimildir þegja
um framvindu mála, en líklegt er, að
stúdentar hafi talið Kvöldfélagsmenn á
að leggja sitt félag niður og ganga í
Stúdentafélag Reykjavíkur, enda fara
engar sögur af starfsemi hins fyrrnefnda
eftir mitt ár 1874. Víst er, að á næstu
árum starfar fjöldi stúdenta í félaginu,
sem ekki var í námi við háskóladeildirn-
ar tvær. í þeim hópi er m.a. Björn Jóns-
son ritstjóri, en hann er yfirleitt talinn
hafa verið næstfyrsti formaður stúd-
entafélagsins.
Fram kemur í einkunnarorðum Stúd-
entafélags Reykjavíkur, sem prentuð eru
við upphaf þessarar greinar, að félaginu
er ekkert mannlegt óviðkomandi. Við-
fangsefnin hafa því verið allfjölbreytt,
en hæst ber stjórnmál og menningarmál.
Félagið skipaði sér í fylkingarbrjósti í
sjálfstæðisbaráttunni og skiptir þá ekki
máli, hvort miðað er við átökin um upp-
kastið 1908, fullveldið 1918 eða stofnun
lýðveldis 1944. Félagar ræddu um að
slíta sambandinu við Danmörku þegar
árið 1908, en svo langt vildu þá fáir
ganga. Flest stórpólitísk mál voru tekin
til umræðu á fundum félagsins, og einu
sinni a.m.k. kom til orða, að félagið byði
fram sérstakan lista við bæjarstjórnar-
kosningar. Af því varð þó ekki.
Fáninn var Islendingum tákn þjóð-
frelsis. Stúdentar létu því að vonum til
sín taka í fánamálinu. Þeir tóku fálka-
merki Sigurðar Guðmundssonar málara
upp í merki sitt, og hið sama gerðu skóla-
piltar Lærða skólans. Fálkamerkið var
notað á Þingvallafundi 1873 og þjóðhá-
tíðinni á Þingvöllum næsta ár. Þjóðólfur
greinir frá tjaldi stúdenta í lýsingu sinni
og tekur fram, að það hafi verið auð-
kennt með bláu merki á stöng með „þjóð-
fálka vorum“. Síðar vörpuðu stúdentar
fálkamerkinu fyrir róða, en öðru máli
gegnir um skólapilta. Merkið er enn
skólamerki MR. Laust eftir aldamótin
fylktu stúdentar sér um Hvítbláinn. Það
kom fyrir ekki, enda þekktist hann ekki
frá velktum sænskum fána í sjónauka.
Menningarmál af ýmsu tagi voru
ofarlega á dagskrá. Stúdentafélagið
beitti sér fyrir leiksýningum fyrir al-
menning, t.d. í Glasgow 1873, en þar voru
Otilegumenn (Skugga-Sveinn) Matthías-
ar sýndir og Nýársnótt Indriða Einars-
sonar. Þessi starfsemi hélt áfram fram á
þriðja tug þessarar aldar, með nokkrum
hvíldum þó. Leiksýningunum var yfir-
leitt vel tekið, enda voru þær kærkomin
tilbreyting. Sýningin 1913 var þó undan-
tekning, þótt ætla megi, að ýmsir hafi þá
hlegið hjartanlega. Þá sýndu stúdentar
revíuna Allt í grænum sjó, en þar var
gert miskunnarlaust grín að ýmsum for-
ustumönnum í þjóðlífinu. Einkum var
veitzt að oddvitum svonefnds Bræðings,
en stúdentar munu hafa grunað það lið
allt um undanlátssemi gagnvart Dönum í
sjálfstæðismálinu. Andóf gegn slíku
hafði lengi verið iðkað af stúdentum,
enda höfðu þeir þegar 1873 talið skyldu
sína að berjast gegn oddborgurum bæj-
arins, ófrelsi og útlenzkun landsins. Þá
átti ekki að gleypa erlend áhrif. Sjónleik-
urinn var bannaður.
Félagið efndi til fyrirlestrahalds fyrir
almenning 1895. Tveimur árum síðar var
samþykkt að reisa stúdentaskáldinu Jón-
asi Hallgrímssyni minnisvarða. Einar
Jónsson myndhöggvari var ráðinn til
verksins, en varðinn var afhjúpaður á
aldarafmæli skáldsins, hinn 16. nóvem-
ber 1907. Fyrirlestrar hafa oftar verið á
dagskrá félagsins og minnisvarðar líka.
Mun síðar að því vikið.
Útgáfustarfsemi hefur verið nokkur.
Söngbók stúdenta var gefin út árið 1894.
Þar voru prentaðar nokkrar drykkjuvís-
ur, en slík ljóð hafa stúdentar oft sungið
á góðu dægri. Ljóð þessi þóttu ósiðleg og
ollu hneykslun, enda var bindindishreyf-
ingunni tekinn að vaxa fiskur um hrygg.
Tvö afmælisrit hefur félagið gefið út,
annað á hálfrar aldar afmælinu og hitt
þremur áratugum síðar. Þessi afmælisrit
eru heimild að ýmsu því, sem hér hefur
verið sagt, auk gagna Kvöldfélagsins.
Viðfangsefnin þrjá síðustu áratugina
hafa verið með svipuðu sniði og í fyrri
tíð. Félagið hefur fengið þekkta fyrirles-
ara til landsins og efnt til borgarfunda
um þau mál, sem efst hafa verið á baugi
hverju sinni. Sem dæmi skal nefnt, að
árið 1957 kom danski rithöfundurinn og
ævintýramaðurinn Peter Freuchen til
landsins á vegum félagsins og hélt hér
fyrirlestur. Stúdentafélagið minntist
þessarar heimsóknar með því að gefa út
valda kafla úr bók Freuchens Æskuár
mín á Grænlandi. Rúmum áratug síðar
eða í marzmánuði 1968 bauð félagið Dan-
anum Tyge Dahlgaard að flytja fyrirlest-
ur um EFTA og horfur í viðskiptasam-
starfi álfunnar. Dahlgaard-þá boðið, en
ræddi auk þess við ýmsa aðila, sem fjöll-
uðu um undirbúning umsóknar íslands
að EFTA, og tók þátt í hringborðsum-
ræðum um Island og EFTA ásamt sér-
fræðingum í efnahagsmálum, fulltrúm
atvinnurekenda og verkalýðs- og
forustumönnum stjórnmálaflokka. Talið
er, að fundur þessi hafi auðveldað
ákvarðanatöku og eytt tortryggni. Borg-
arafundir hafa verið haldnir af og til, er
tilefni hefur gefizt. Arið 1968 var t.d.
fjallað um umræðuefnið „Eru verkföll
úrelt" á borgarafundi og 1979 um stjórn-
arslitin. Má segja, að kosningabaráttan
fyrir haustkosningarnar það ár hafi haf-
izt á fundi Stúdentafélagsins. Á sjötta
áratugnum gekkst félagið nokkrum sinn-
um fyrir sérstökum kvöldvökum með
vandaðri dagskrá, en sú viðleitni til að
auka fjölbreytni skemmtanalífsins í
borginni hlaut ekki hljómgrunn. Kvöld-
vökur þessar virðast einkum hafa verið
haldnar á þrettándanum og í dymbilviku.
Árið 1965 beitti félagið sér fyrir fjár-
söfnun í því skyni að kaupa höggmynd
Ásmundar Sveinssonar Sæmundur á
selnum og færa Háskóla Islands að gjöf.
Undirtektir voru góðar, og árið 1970 var
styttan afhjúpuð í skeifunni fyrir fram-
an aðalbyggingu háskólans. Gengið var
frá fótstalli til bráðabirgða, og við það
stendur enn. Þetta er naumast vanza-
laust. Næsta verkefni á þessu sviði hefur
þegar verið ákveðið. Aðalfundur Stúd-
entafélags Reykjavíkur 1981 samþykkti
að hefja fjársöfnun til að reisa Sveini
Björnssyni, fyrsta forseta lýðveldisins,
minnisvarða.
Ónefnt er enn það viðfangsefnið, sem
félagið hefur rækt af mestri kostgæfni,
fullveldisfagnaðurinn. Slíkur fagnaður
hefur verið haldinn ár hvert um mánaða-
mótin nóvember-desember. Þar hafa
menn skemmt sér á sígildan stúdenta-
máta og hlýtt á vandaða dagskrá. Sumir
hafa gagnrýnt þessa samkomu fyrir að
vera ekki í takt við tímann og valið henni
lýsingarorð í samræmi við það, en naum-
ast verður sagt, að það fólk reiði í þver-
pokum viljann til að setja sig í annarra
spor. Aðsókn að hátíðarhöldum þessum
hefur farið minnkandi undanfarin ár. Er
það í samræmi við ákveðna þróun, enda á
allt það, sem ber sígilt svipmót, í vök að
verjast fyrir kröfunni um samsvörun við
nútimann, tuttugu ára gömul listaverk á
sviði kvikmyndagerðar eru léttvæg fund-
in fyrir aldurs sakir og af auglýsingum
og umsögnum mætti ætla, að augna-
bliksmyndir skákuðu verkum Shake-
speares að gæðum og „lífsreynslusögur“
verkum Cervantesar. Gæðamatið hefur
sýnilega breytzt, svo ekki sé sagt brengl-
azt. Slík tímabil hafa svo sem komið
áður, og þau hafa liðið. Því er engin
ástæða til að hafa uppi meira
svartagallsraus. „Seinna koma sumir
dagar og koma þó,“ segir Matthías Joch-
umsson í Skugga-Sveini.
Að lokum skal á það minnt, að Stúd-
entafélag Reykjavíkur annaðist út-
varpsdagskrá í tilefni fullveldisdagsins
árlega fram um 1970, en þá var háskóla-
stúdentum falið þetta verkefni. Sá hátt-
ur hefur haldizt, en ekki munu þó allir
útvarpshlustendur vera á einu máli um
ágæti breytingarinnar.
Reykjavík, 29. nóvember 1981.