Morgunblaðið - 02.12.1981, Qupperneq 6

38
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. DESEMBER 1981
Fjölþætt starfsemi SÁÁ:
Áfengisvandamálið
ekki einkamál bindindis-
manna og alkóhólista
Rætt við Björgólf Guðmundsson formann
og Vilhjálm Þ. Vilhjálmsson framkvæmdastjóra
Aðalfundur SÁÁ, Samtaka
áhugafólks um áfengisvanda-
málið, var haldin nú nýlega.
Björgólfur Gudmundsson, fram-
kvæmdastjóri var kjörinn for
maður samtakanna, en Hilmar
Helgason, sem verið hefur for
maður frá upphafi, baðst undan
endurkjöri. Björgólfur Guð-
mundsson hefur átt sæti í fram-
kvæmdastjórn SÁÁ allt frá því
þau voru stofnuð, í október
1977. Á aðalfundinum voru
Hilmari Helgasyni þökkuð fórn-
fús og ómetanleg störf í þágu
samtakanna. í nýkjörinni fram-
kvæmdastjórn SÁÁ eru nú auk
formanns, þau Hendrik Bernd-
sen, varaformaður, Eggert
Magnússon, gjaldkeri og
Ragnheiður Guðnadóttir, ritari.
Meðstjórnendur eru Ásgeir
Hjörleifsson, Sæmundur Guð-
vinsson, Gfsli Lárusson og
Magnús Bjarnfreðsson. Fram-
kvæmdastjóri samtakanna er
Vilhjálmur I*. Vilhjálmsson.
Þegar hefur verið skýrt frá
aðalfundinum í fréttum Morg-
unblaðsins, en forvitnilegt þótti
að heyra nánar af starfsemi
SÁÁ, og því leit blaðamaður við
á nýrri skrifstofu þeirra að Síðu-
múla 3 til 5 í Reykjavík, og
ræddi við nýkjörinn formann, og
framkvæmdastjóra. Húsnæðið í
Síðumúla er eignarhúsnæði
SÁÁ, en þar er einnig til húsa
Áfengisvarnadeild Reykjavík-
urborgar.
Áhersla á fyrir-
byggjandi starf
„I upphafi, og raunar allar göt-
ur frá stofnun Samtakanna, hefur
aðaláherslan verið lögð á aðstoð
við þá er á hjálp þurfa að halda, og
aðstoð við aðstandendur alkóhól-
ista, auk viðamikils fræðslustarfs
i skólum og viðar," sagði Björgólf-
ur, er hann var spurður hvort eðli
starfsins hefði tekið einhverjum
breytingum frá upphafi. „Þessu
starfi er og verður að sjálfsögðu
haldiö áfram," sagði hann enn-
fremur, „Samtökin munu að sjálf-
sögðu halda áfram að veita þeim
aðstoð er hana þurfa. En á næst-
unni verður hins vegar lögð aukin
áhersla á fyrirbyggjandi störf, það
er fræðslu um þann vágest sem við
er að glíma, en það munum við
gera með fundum og fræðsluferð-
um í skóla og á vinnustaði, eins og
raunar hefur þegar verið gert.
Auk þess verður upplýsingum um
áfengis og fíkniefnavandamálið
komið á framfæri við fjölmiðla.
Það má til dæmis minna á að um
10 þúsund manns úr skólum
Reykjavíkur og nágrennis komu í
fyrravetur á kvikmyndasýningu
og fræðslufund, er Samtökin
gengust fyrir."
„Á þeim árum, sem liðin eru frá
stofnun Samtakanna höfum við
verið að þróa starfsemina, og
prófa okkur áfram með hinar
ýmsu hliðar starfsins," sagði
Vilhjálmur. „Samtökin eru nú á
þeim tímamótum, að við getum
sinnt nær öllum þeim óskum er
okkur berast um meðferð sjúkl-
inga, þó einhverjir biðlistar séu að
vísu alltaf á sjúkrastöðvar okkar.
Við þurfum að útfæra starfið enn
betur, og þroska það sem við þegar
fáumst við, en um leið erum við
teknir að horfa í auknum mæli til
þeirra starfa er við köllum fyrir-
byggjandi, eins og Björgólfur gat
um. Meðferð áfengissjúklinga,
eins og landsmenn hafa kynnst
henni á undanförnum árum, er
vissulega árangursrík, og flestir
þekkja persónulega til einhverra
er nu lifa öðru og betra lífi, en
áður en þeir fóru í meðferð. En
fleira starf þarf að koma til. Mik-
ilvægast í því sambandi teljum við
að reyna að koma í veg fyrir að
eins margir og nú er raunin á
verði áfengissjúklingar, og þar
teljum við fræðslu um þessi mál
mikilvægasta, svo og gott fordæmi
foreldra og opinberra aðila í með-
höndlun áfengra drykkja, svo
tveir mikilvægir aðilar séu nefnd-
ir.“
MeÖalaldur sjúkl-
inga lækkar
„Grundvallarbreyting hefur
orðið á viðhorfi fólks til þessara
hluta, á undanförnum árum,“ seg-
ir Björgólfur. „Þessi breyttu við-
horf koma meðal annars fram í
gjörbreyttu viðhorfi alls almenn-
ings til alkóhólista og áfengis-
neyslu, og eins hefur orðið hugar-
farsbreyting hjá mjög mörgum
þeirra er eiga við áfengisvanda-
mál að stríða. Þeir er eiga við ein-
hver vandamál af þessu tagi að
etja, koma nú í meðferð mun fyrr
en áður, og má í því sambandi
benda á, að meðalaldur þeirra er
um aðstoð biðja, er nú um 35 ár,
en var áður 45 til 50. Þetta teljum
við ekki gerast vegna þess að fólk
eigi fyrr við áfengisvandamál að
stríða en áður, heldur vegna þess
að menn vilja yngri reyna að ráða
bót á vanda sínum, en alls hafa nú
um 3500 manns leitað aðstoðar á
meðferðarstofnunum SÁÁ á liðn-
um árum.“
„Það er rétt að vekja athygli á
því,“ sagði Björgólfur, „að komið
hefur verið á fót sérstökum
fræðslunámskeiðum aðallega fyrir
fólk sem notið hefur meðferðar á
stofnunum SÁÁ. Stendur hvert
námskeið yfir í 3 mánuði með
vikulegum fundum. Fyrstu nám-
skeiðin hófust í byrjun október og
hafa þau gengið mjög vel.“
Hinn stóri
hópur vínneytenda
- Margir álíta, að áfengis-
vandamálið sé nánast einkamál
bindindismanna annars vegar og
áfengissjúklinga hins vegar. Hvað
viljið þið segja um það?
„Það er alrangt," sagði Vil-
hjálmur, „fræðslustarfið á nefni-
lega ekki síst erindi til hins stóra
hóps vínneytenda í landinu, sem á
ekki í, eða telur sig ekki eiga við
áfengisvandamál að stríða. Trú-
lega neyta um 100 þúsund íslend-
ingar áfengis, a.m.k. öðru hverju,
og ljóst er að engin grundvallar-
breyting verður hér í þessum efn-
um nema við náum með einhverj-
um hætti eyrum þessa fólks, og
fáum aðstoð þess. Áfengisvanda-
málið á ekki og má ekki vera
einkamál alkóhólista og bindindis-
manna. Ekki svo að skilja að fyrr-
nefndir tveir hópar telji að þannig
eigi þetta að vera, heldur virðist
stór hópur svokallaðra vínneyt-
enda álíta þetta.
Við viljum eiga sem mest sam-
starf við þetta fólk, er kallar sig
hófdrykkjumenn, enda hefur sá
hópur úrslitaáhrif um framvindu
þessara mála. Við lifum í áfeng-
isneysluþjóðfélagi, og gerum ekk-
ert til frambúðar nema með skiln-
ingi og samvinnu allra hópa.“
„Ein helsta ástæða þess að við
höfum enn ekki náð nægilega til
þessa fólks er sú,“ sagði Vilhjálm-
ur, „að margir telja enn, að innan
SÁÁ séu aðeins menn er eigi við
stór vandamál að stríða sjálfir, en
svo er í rauninni ekki. í Samtök-
unum eru alkóhólistar, virkir og
óvirkir, bindindismenn og svokall-
aðir hófdrykkjumenn, og allt þar á
milli, samtals um 9 þúsund
manns. Fólk sem vill vinna mál-
efninu gagn, hvert á sinn hátt.
Alkunna er, að áfengisvanda-
málið snertir hverja einustu fjöl-
skyldu í landinu með einum eða
öðrum hætti, og það getur því eng-
inn staðið hjá eða verið stikkfrí, er
þessi mál ber á góma. Við verðum
að færa umræðuna út í þjóðfélag-
ið, umræður eru allar af hinu
góða, og æskilegast er að ungl-
ingar fái fræðslu um þessi mál
þegar á 9 til 10 ára aldri, hvað
ungur nemur, gamall temur.
Heimilin eru tvímælalaust mikil-
vægasti vettvangur fyrir þessa
fræðslu. Eðlilegt er að vísu að
hver unglingur og hver maður eigi
sitt eigið reynslutímabil í þessum
efnum eins og öðrum, en þekking á
því sem um er að ræða getur þá
einmitt orðið til ómetanlegs
gagns, til dæmis ef gengið er of
greitt um gleðinnar dyr. Stór orð
og fullyrðingar eins og „ræfildóm-
ur“, „aumingjaskapur", gagnvart
ungum sem öldnum hafa engan
árangur fært í baráttunni gegn
áfengisvandamálinu. Áfengis-
vandamálið verður ekki lagt að
velli með slíkum stóryrðum."
Skólarnir hafa brugðist
Þið talið um stóraukna fræðslu í
skólum landsins. Hafa skólar og
yfirvöld menntamála ekki staðið
sig í stykkinu í þessum efnum að
ykkar mati?
„Nei, því fer víðs fjarri," sagði
Vilhjálmur, „skólarnir hafa ekki
rækt sitt hlutverk í þessu efni, og
allt fram á þennan dag hafa flest-
ir nemenda gengið í gegnum allt
skyldunámsstigið, og jafnvel
framhaldsnám, án þess að fá
nokkra fræðslu um áfengismál,
svo snar þáttur sem áfengisneysla
er þó í þjóðlífinu, og þrátt fyrir
það hve ofdrykkja er stórt vanda-
mál hér á landi."
„Fræðsla um þessi mál er nauð-
synleg, og við vonumst til að hún
verði stóraukin á næstunni" sagði
Björgólfur, „en það er fleira en
hrein fræðsla um áfengismál, sem
við höfum í huga. Trúlega er engin
fræðsla eins áhrifamikill, eins og
kennsla í almennum umgengis-
háttum og samskiptum fólk, þar
ríkir hreint ófremdarástand hér-
lendis. Við íslendingar erum dulir
og förum einfari, og eimni og upp-
burðarleysi er vandamál sem
hrjáir fjölmarga unglinga. Þessi
umgengnishöft viljum við reyna
að kveða niður, og sannfæring mín
er sú, að ef það tekst, þá mun
áfengisvandamálið einnig minnka
verulega. Allir kannast við feimni
frá unglingsárum sínu, strákar
þora ekki að bjóða upp, krakkar
eru hræddir við að láta í ljós
sjálfstæðar skoðanir og svo fram-
vegis.
Þá er oft gripið til áfengisins,
vegna þeirra áhrifa er það hefur,
fólk verður opið og óhrætt við að
tjá sig. Með fræðslu, auknum um-
ræðum um mannleg samskipti,
ræðumennsku, dansnámskeiðum,
og fleiri slíkum þáttum væri hægt
að losa um höftin, og gera ungl-
inga að hamingjusamara fólki."
30 samtök berjast
við áfengið
Talið berst að þeim aðilum hér á
landi, sem einkum fást við barátt-
una við áfengisbölið, og spurt er
hvort nægilegt samstarf sé á milli
þessara aðila.
Þeir Björgólfur og Vilhjálmur
sögðu, að hér á landi væru nú
starfandi um 30 samtök, sem á
einn eða annan hátt tengjast
vinnu að þessum málum. SÁÁ
hafi átt ágætt samstarf við þessa
aðila, en of lengi hafi umræða um
áfengismál ekki náð út í þjóðfélag-
ið, þar varð á mikil breyting við
stofnun SÁÁ. Þar sé að finna lyk-
ilinn að velgengni samtakanna, og
þar sé að finna helstu vonina um
árangur í fyrirbyggjandi störfum,
sem allir fyrrnefndir 30 aðilar
þurfi að láta til sín taka.
SÁÁ séu áhugamannasamtök,
og starfsemi þeirra sé gleggsta
dæmið um hvernig frjáls félaga-
samtök geti lyft Grettistaki í þess-
um málum. Þessir aðilar geti þó
ekki einir leyst aðsteðjandi vanda-
mál, þar verði opinberir aðilar
einnig að koma til. Hingað til hafi
þeir vanrækt þetta hlutverk, en
góðar undirtektir forsætisráð-
herra við hugmyndir og tillögur
SÁÁ og fleiri aðila veki þó góðar
vonir.
Fjölþætt starfsemi SÁÁ
Starfsemi Samtaka áhugafólks
um áfengisvandamálið er í dag
nokkuð viðamikil. Fjöldi starfs-
fólk er tæplega 50 manns, rekin er
ráðgefandi þjónusta, sjúkrastöð
fyrir alkóhólista, sem tekur 30
manns, er rekin að Silungapolli,
endurhæfingardeild fyrir 30
manns er rekin að Sogni í Ölfusi,
endurhæfingarheimili fyrir 24 er
rekið að Staðarfelli í Dölum, fjöl-
skyldudeild er starfrækt í Reykja-
vík í samvinnu við Áfengisvarn-
ardeild Heilsuverndarstöðvarinn-
ar, og er þá ótalin skrifstofa í
Reykjavík er sér um alla yfir-
stjórn og rekstur starfseminnar.
Á síðasta ári nutu rösklega 1100
manns meðferðar að Silungapolli,
en þar er sjúklingafjöldi frá upp-
hafi orðinn 3500 manns. Frá Sogni
hafa útskrifast um 1100 manns frá
byrjun, þar af 408 á sl. ári og
þannig mætti áfram telja.
„í janúar 1980 festi SÁÁ kaup á
574 fermetra hæð við Síðumúla 3
til 5, eins og áður er að vikið,“
sagði Vilhjálmur. „Kaupverð var
110 milljónir gkr., og var húsið þá
tilbúið undir tréverk. Húsnæðið
hér dugir vel undir hina efldu
starfsemi, og ætlunin er að koma
hér á fót auknu námskeiðahaldi.
Þar verður hægt að hafa tvo 70
manna fundarsali, sem ljóst er að
verða fullnýttir alla daga vikunn-
ar. Ennfremur batnar öll starfs-
aðstaða starfsfólks til mikilla
muna.“
Margt er því greinilega á döf-
inni hjá SÁÁ um þessar mundir
eins og áður, og mætti margt
fleira nefna. Það verður þó að bíða
betri tíma, en þó má minna á að
sótt hefur verið um lóð í Reykja-
vík fyrir sjúkrastöð er leysi stöð-
ina að Silungapolli af hólmi. Úr-
lausn í því máli er væntanleg nú í
þessum mánuði og hefjast bygg-
ingarframkvæmdir næsta vor.
- AH.