Morgunblaðið - 02.12.1981, Síða 8

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. DESEMBER 1981
Mannréttindi
félagafrelsi
verkalýdsfélög
eftir Magnús
Thoroddsen
Hinn 13. ágúst 1981 kvað
Mannréttindadómstóll Evrópu í
Strassborg, upp dóm í málinu,
Young, James og Webster gegn
Stóra-Bretlandi.
Þar sem hér er um afar merkan
dóm að ræða, sem á erindi til allra
hugsandi manna, tel ég rétt að
biðja yður, hr. ritstjóri, að birta
þessa frásögn núna um dórainn í
yðar ágæta blaði Morgunblaðsinu.
Málavextir eru í stuttu máli
þessir:
Kærendur, þeir Young, James
og Webster voru allir starfsmenn
Bresku járnbrautanna („British
Rail“). Young hafði byrjað að
starfa hjá fyrirtækinu 1972, Jam-
es 1974 og Webster 1958. Enginn
þeirra var í verkalýðsfélagi, en
innan bresku járnbrautanna voru
starfandi þrjú verkalýðsfélög, þ.e.
National Union of Railwaymen
(„NUR“), The Transport Salaried
Staffs Association (,,TSSA“) og
The Associated Society of Loco-
motive Engineers and Firemen
(„ASLEF").
Árið 1975 gerðu þessi þrjú
verkalýðsfélög samkomulag við
Bresku járnbrautirnar („British
Rail“) um að koma á tilteknu
fyrirkomulagi, er kallast á ensku
máli „closed shop“, sem þýddi, að
hér eftir var það skilyrði fyrir at-
vinnu hjá Bresku járnbrautunum,
að starfsmenn, eins og Young,
James og Webster, gengju í eitt-
hvert af ofangreindum verkalýðs-
félögum.
Þetta neituðu þeir þremenn-
ingarnir að gera, og árið 1976 var
þeim öllum sagt upp störfum hjá
Bresku járnbrautunum.
Samkvæmt lögum frá 1974
(„Trade Union and Labour Relat-
ions Act“), er „closed shop“ sam-
komulagið var byggt á, töldust
uppsagnir þeirra þremenninganna
sanngjarnar („fair"). Þeir fengu
því engar skaðabætur, hvað þá
endurráðningu.
Þeir Young, James og Webster
kærðu mál sín fyrst til Mannrétt-
indanefndar Evrópu. Meirihluti
Mannreítindanefndarinnar (14 at-
kvæði gegn þremur) taldi í áliti,
dagsettu 14. desember 1979, að
brotinn hefði verið réttur þeirra
kærenda til félagsfrelsis, skv. 11.
grein Mannréttindasáttmála Evr-
ópu frá 4. nóvember 1950.
Mannréttindanefndin vísaði síð-
an málinu til Mannréttindadóm-
stóls Evrópu sem kvað upp dóm
sinn hinn 13. ágúst 1981, svo sem
fyrr segir.
Rök þeirra Young, James og
Webster fyrir því að neita að
ganga í verkalýðsfélag má draga
saman á eftirfarandi hátt:
1. Hr. Young:
a) Hann var ósammála pólitísk-
um skoðunum verkalýðsfor-
ingjanna hjá „TSSA“.
b) Peningar úr sjóðum félagsins
voru notaðir til að gefa út mán-
aðarrit, sem studdi Verka-
mannaflokkinn (Labour
Party), og hann hafði ekki
fengið tryggingu fyrir því, að
sjóður félagsins væri ekki
notaður í annars konar póli-
tískum tilgangi.
c) Hann var ósammála stuðningi
„TSSA“ við þjóðnýtingu iðnað-
arins og verðbólguaukandi
kaupkröfum félagsins. Hann
var einnig mótfallinn þvL að
verða að taka þátt í verkföllum,
vegna þess, að járnbrauta-
starfsmenn væru í lykilaðstöðu
sem þjónustu-iðnaður, og leit
hann á verkföll af þeirra hálfu
sem fjárkúgun gagnvart þjóð-
félaginu í heild.
d) Hann taldi „TSSA“ umburðar-
laust gagnvart einstaklings-
bundnum skoðunum og frelsi,
þar sem félagið keppti að því
að koma á hinu svonefnda
„closed shop“ fyrirkomulagi og
næði þar með óþolandi áhrifa-
völdum varðandi mannaráðn-
ingar og uppsagnir.
2. Hr. James.
Hann hafði áður verið í verka-
lýðsfélagi og var í sjálfu sér ekki
mótfallinn því að ganga í „NUR“.
Hins vegar hafði hann frestað að
taka endanlega ákvörðun um það,
þar eð hann var ekki sannfærður
um að félagsaðildin yrði honum til
hagsbóta. Hann hafði áður kvart-
að undan því við félagið, að hann
hefði langtum lægra kaup en
vinnufélagi hans sem vann sömu
störf. Kvörtun hans var ekki
sinnt. Þar að auki hafði hr. James
sterka trú á rétt hvers manns til
að velja og hafna.
3. Hr. Webster:
Rök hans fyrir því að neita
ganga í verkalýðsfélag (hvort
heldur „TSSA“ eða „NUR“, sem
hann lagði að jöfnu) voru þessi:
a) Hann var á móti núverandi
starfsemi verkalýðshreyfingar-
innar og taldi félögin ekki
sanna fulltrúa verkalýðsins.
Þau hefðu, með óréttmætum
kaupkröfum, skaðvænleg áhrif
á svæði efnahags-, iðnaðar-og
félagsmála, og störfuðu því
ekki með hagsmuni verka-
manna og þjóðfélagsins í heild
að leiðarljósi. Honum var það
auk þess þvert um geð, að þurfa
að taka þátt í verkföllum, sem
skaðaði aðra verkamenn og al-
menning í landinu.
b) Hann var þeirrar skoðunar, að
einstaklingurinn ætti að hafa
frelsi til að velja um, hvort
hann vildi ganga í verkalýðs-
félag eða ekki. Ennfremur ætti
hann að hafa rétt á því að láta'
í ljós og standa við skoðanir
sínar og sannfæringu án þess
að vera ógnað með atvinnu-
missi og missi lífsframfæris,
en „closed shop“ fyrirkomulag-
ið hefði slíkar afleiðingar i för
með sér.
Þetta fyrirkomulag sniði því
ekki hina efnislegu agnúa af
verkalýðsfélagakerfinu.
Ég hefi nú stiklað á stóru varð-
andi málavexti, en tel hins vegar
rétt að þýða frá orði til orðs rök-
stuðning Mannréttindadómstóls-
ins (þó ekki tilvitnanir hans, ef
einhver vildi kynna sér fordæmin
nánar):
Kökstuðningur
Dómstólsins
I. Ábyrgð hins stefnda ríkis
48. Hr. Young, hr. Jamés og hr.
Webster halda því fram, að
meðferðin, sem þeir hlutu, feli
í sér brot gegn 9., 10., og 11. gr.
Mannréttindasáttmálans, sér-
staklega þegar þessar greinar
væru lesnar í samhengi, og
ennfremur brot á 13. grein.
Áður en fjallað verður um sjálft
málsefnið, þarf að taka til athug-
unar, hvort unnt er að fella ábyrgð
á hið kærða ríki, Stóra-Bretland.
Ríkisstjórnin hefir gefið þá mál-
flutningsyfirlýsingu, að ef dóm-
stóllinn kæmi til með að líta svo á,
að uppsagnir kærenda feli í sér
brot gegn 11. grein og að það brot
megi telja beina afleiðingu af
Verkalýðsfélagalöggjöfinni
„TULRA" (Trade Union and Lab-
our Relations Act 1974) ásamt
þeirri breytingu, er gerð var á
þeim lögum 1976, þá sé ábyrgð
hins kærða ríkis fyrir hendi vegna
téðrar lagasetningar.
Mannréttindanefndin leit einnig
þannig á málið í úrskurði sínum.
49. Samkvæmt 1. grein Mannrétt-
indasáttmálans ber hverju að-
ildarríki „að tryggja sérhverj-
um manni, sem staddur er
innan lögsögu þess þau rétt-
indi og það frelsi, sem skil-
greind eru í Sáttmálanum".
Þar af leiðir, að sé brotið gegn
þessum réttindum eða frelsi
með innlendri lagasetningu,
bakar það viðkomandi ríki
ábyrgð á brotinu. Þótt aðal-
orsökin fyrir þessu máli sé
samkomulagið frá 1975 milli
Bresku Járnbrautanna („Brit-
ish Rail“) og verkalýðsfélaga
járnbrautarstarfsmanna, þá
var það innanlands-löggjöfin
er gilti á þessum tíma, sem
gerði meðferðina á kærendum
löglega, og sem þeir kvarta nú
undan. Abyrgð hins kærða
ríkis á brotum gegn sáttmál-
anum grundvallast á þessu.
Samkvæmt þessu er engin
ástæða til að rannsaka — eins
og kærendur héldu fram —
hvórt ríkið kynni einnig að
bera ábyrgð á þeim forsend-
um, að líta mætti á það sem
vinnuveitanda, eða að „British
Rail“ væri undir umsjá ríkis-
ins.
H. Hið meinta brot gegn 11. grein
50. Aðalálitaefnið í þessu máli
varðar 11. grein, sem hljóðar
svo:
ll.gr.
„1. Rétt skal mönnum að koma
saman með friðsömum hætti
og mynda félög með öðrum,
þar á meðal að stofna og ganga
í stéttarfélög til verndar hags-
munum sínum.
2. Eigi skulu réttindi þessi háð
öðrum takmörkunum en þeim,
sem mælt er um í lögum og
nauðsynlegar eru í lýðfrjálsu
þjóðfélagi vegna öryggis al-
mennings eða ríkis, til að koma
í veg fyrir óspektir eða glæpi,
til verndar heilbrigði eða sið-
gæði eða til að vernda réttindi
og frelsi annarra. Ákvæði þess-
arar greinar skulu eigi vera því
til fyrirstöðu að löglegar tak-
markanir séu settar við því, að
herliðar, lögreglumenn eða
stjórnarstarfsmenn njóti þess-
ara réttinda."
I. Brot gegn réttindum skv. 11. grein
51. Verulegur hluti málflutnings-
ins fyrir Dómstólnum var
helgaður spurningunni um
það, hvort 11. grein tryggði
ekki aðeins félagafrelsi, þar
með talinn rétt til að stofna og
að ganga í verkalýðsfélag Ljá-
kvæðum skilningi, heldur og
hvort í ákvæðinu felist einnig
„neikvæður réttur", þannig að
menn verði eigi neyddir til að
ganga í félög eða sambönd.
Meiri hluti Mannréttindanefnd-
ar, (hún fjallar ávallt fyrst um
málin, innskot mitt), taldi ekki
nauðsynlegt að skera úr þessu
álitaefni, hins vegar hafa kærend-
ur haldið því fram, að „neikvæður
réttur," væri greinilega innifalinn
í textanum. Ríkisstjórnin, sem leit
á niðurstöðu Mannréttindanefnd-
arinnar á þann veg, að hún viður-
kenndi í raun takmarkaðan
„neikvæðan rétt“, hélt því hins
vegar fram, að 11. grein hvorki
veitti né tryggði rétt, er bannaði
að neyða menn til að ganga í félög.
Ríkisstjórnin staðhæfði, að slíkum
rétti hefði, af ásettu ráði, verið
haldið utan við Mannréttindasátt-
málann og það kæmi berlega í ljós
í eftirfarandi kafla úr undirbún-
ingsgögnum Mannréttindasátt-
málans („travaux préparatoires"):
„Sökum þeirra erfiðleika, sem í
ljós hafa komið vegna „the closed
shop system" (þ.e. að menn verði
að vera i einhverju verkalýðsfélagi
til að halda atvinnu) í tilteknum
ríkjum, hefir ráðstefnan í þessu
sambandi talið það óæskilegt að
setja það ákvæði í Sáttmálann, að
„enginn verði neyddur til að verða
í félagi", eins og kveðið er á um í
20. gr. 2. mgr. Mannréttindayfir-
lýsingar Sameinuðu þjóðanna"
(Report of 19 June 1950 of the
Conference of Senior Officials,
Collected Edition of the „Travaux
Preparátoires", val IV., p. 262).
52. Mannréttindadómstóllinn tel-
ur ekki nauðsynlegt að svara
þessari spurningu í þessu
máli.
Dómstóllinn minnir hins
vegar á það, að rétturinn til að
stofna og til að ganga í verka-
lýðsfélög er sérstakur þáttur í
félagafrelsinu (See the Nat-
ional Union of Belgian Police
judgment of 27 October 1975,
series A No. 19, p. 17, 38), við
þetta er því að bæta, að hug-
takið frelsi felur í sér valfrelsi
að einhverju marki.
Ef maður gengur út frá því
sem gefnu, vegna þeirra
ástæðna, sem getið er í fyrr-
greindum kafla úr undirbún-
ingsgögnum Sáttmálans (tra-
vaux préparatoires), að alls-
herjarregla eins og sú, sem
sett er í 20. gr. 2. mgr. Mann-
réttindayfirlýsingar Samein-
uðu þjóðanna hafi af ásettu
ráði verið haldið utan við
Mannréttindasáttmála Evr-
ópu, og því sé eigi unnt að líta
á hana sem hluta af Sáttmál-
anum, þá má allt að einu ekki
álykta þannig, að hinn „nei-
kvæði þáttur" félagafrelsisins
falli gersamlega utan ramma
11. greinar, og að hvers konar
nauðung til þess að knýja
menn til að ganga í tiltekið
verkalýðsfélag sé samrýman-
leg tilgangi þessa ákvæðis. Ef
11. grein væri túlkuð þannig
að hún heimilaði hvers konar
nauðung í þessu skyni, þá væri
þar með verið að ráðast að
grundvelli þess frelsis sem
grein þessari er ætlað að
vernda. (sjá mutatis mutandis,
the judgment of 23 July 1968
on the merits of the „Belgian
Linguistic" case, Series A no.
6, op. 32, 5, the Golder judge-
ment of 21. February 1975,
Series A no. 18, p. 19, 38, and
the Winterwerp judgment of
24. October 1979, Series A no.
33, p. 24, 60).
53. Dómstóllinn vill enn einu
sinni leggja áherslu á það, að í
máli sem einstakir menn hafa
höfðað, verður Dómstóllinn,
án þess þó að missa sjónar á
hinni almennu hlið málsins, að
einbeita athygli sinni, eins og
mögulegt er, að því álitsefni,
sem til úrslausnar er í hverju
einstöku tilviki, (sjá inter alia,
the Guzzardi judgment of 6.
November 1980, Series A No.
39, 31-32, 88).
Þar af leiðir, að í þessu máli
er það ekki verkefni Dómstóls-
ins að vega og meta þetta kerfi
(„the closed shop system") sem
slíkt gagnvart Mannréttinda-
sáttmálanum eða að láta í ljós
skoðun sína á öllum þeim af-
leiðingum og þvingunum, sem
kerfið kann að hafa í för með
sér, heldur takmarkar Dóm-
stóllinn rannsókn sína við þær
afleiðingar, sem það hefir í för
með sér fyrir kærendur í þessu
máli.
54. Sem afleiðing af samkomulag-
inu, er gert var 1975, (sjá tölu-
lið 29) stóðu kærendur and-
spænis þeim vanda, hvort þeir
ættu að ganga í verkalýðsfé-
lögin, „NUR“ (in the case of
Mr. James) eða „TSSA“ eða
„NUR“ (in the case of Mr.
Young and Mr. Webster) eða
missa atvinnunna. Aðild að
verkalýðsfélagi hafði ekki ver-
ið skilyrði fyrir því að fá at-
vinnu, þegar mennirnir réðu
sig, og tveir þeirra höfðu gegnt
störfum sínum um árabil. All-
ir líta kærendur svo á, að það
sé brot á rétti þeirra til félag-
afrelsis, að setja það að skil-
yrði fyrir atvinnu, að þeir
gangi i verkalýðsfélag, svo
sem gert var með samkomu-
Iaginu frá 1975. Þar að auki
eru þeir hr. Young og hr.
Webster mótfallnir stefnu-
miðum og starfsemi verka-
lýðsfélaga, og til viðbótar
þessu er hr. Young mótfallinn
þeim pólitísku tengslum, sem
hin tilteknu verkalýðsfélög
halda uppi, (sjá töluliði 34, 37
og 43). Þar sem þeir neituðu að
láta undan því, sem þeir töldu
óréttmæta nauðung, voru
þeim send uppsagnarbréf.
Samkvæmt þeim lögum, sem
þá voru í gildi (sjá töluliði 17
og 20-23) var uppsögn þeirra
sanngjörn („fair"), þess vegna
gátu þeir hvorki krafist skaða-
bóta, né heldur endurráðn-
ingar eða annars starfs.
55. Sú aðstaða, sm kærendur voru
þar með komnir í, var greini-
lega í mótsögn við hugtakið fé-
lagafrelsi í hinum „neikvæða"
skilningi. Ef gengið er út frá
því, að 11. grein verndi ekki
„neikvæða“ þátt þessa frelsis
til jafns við hinn jákvæða,
þarf nauðungaraðild að til-
teknu verkalýðsfélagi ekki
alltaf að brjóta í bága við
Sáttmálann.
Hins vegar er hótun á upp-
sögn, sem felur i sér missi á
Hfsframfæri, hið alvarlegasta
form nauðungar og í þessu
máli var henni beint gegn
þrem mönnum, sem ráðnir
höfðu verið í þjónustu Bresku
Járnbrautanna, áður en nokk-
urri skyldu til að ganga í til-
tekið verkalýðsfélag hafði ver-
ið komið á.
Dómstóllinn álítur, að slíkt
form nauðungar eins og það
kemur fram í þessu máli
höggvi -að rótum þess frelsis,
sem 11. gr. er ætlað að vernda.
Þegar af þeirri ástæðu hefir
þessi réttur verið brotinn á
kærendum.
56. Önnur hlið þessa máls varðar
hið takmarkaða frelsi, sem
kærendur höfðu til að velja af
frjálsum vilja, hvaða verka-
lýðsfélag þeir gengu í. Ein-
staklingur nýtur ekki réttar
til félagafrelsis ef í raun frelsi
hans til athafna og vals er
annað hvort ekkert eða svo
takmarkað að það hefir ekkert
raunhæft gildi (sjá, mutatis
mutandis, the Airey judgment
of 9. October 1979, Series A
No. 32, p. 12, 24).
Ríkisstjórnin hélt því fram í
málflutningi, að löggjöf sú,
sem hér um ræðir (sjá tölulið
26), gerði meira en að tak-
marka athafna- og valfrelsið á
þessu sviði, því að hún vernd-
aði það einnig berum orðum,
sérstaklega, þar sem það hefði
staðið kærendum opið að
stofna eða ganga í annað
verkalýðsfélag til viðbótar við
eitthvað af hinum tilgreindu
félögum. Kærendur héldu því
hins vegar fram, að þannig
væri þetta ekki í raun og veru,
því að slíkt skref hefði verið
útilokað að taka vegna sam-
komulagsins milli Bresku