Morgunblaðið - 06.03.1982, Blaðsíða 10

10 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. MARZ 1982
Nú er orðið nokkuð ljóst að
menn eru almennt reiðubúnir til
þess að leysa áldeiluna með samn-
ingum. Alusuisse virðist setja það
eina skilyrði, að samið sé um
stækkanir á álverinu, nýtt
raforkuverð og eldri deilumál um
leið, allt í einum pakka. Þetta er
auðvelt að gera með því einu að
ýta fyrst deilumálum til hliðar,
setjast síðan að samningaborði og
semja um stækkun, nýtt raforku-
verð og nýja stöðu skattareiknings
í einum pakka. Þetta er hægt að
gera, því aðfinnslur iðnaðarráð-
herra varðandi súrálsverð, raf-
skautaverð og afskriftir hafa ekki
áhrif á neitt annað en skatta IS-
AL. Þess vegna nægir að semja
um nýja stöðu á skattareikningi
ISAL sem báðir aðilar geta sætt
ekki nema fyrir frumkvæði þeirra.
Atorka einstaklingsins dugar ekki
lengur.
Mikil verkefni framundan
Ef aðeins er hægt að losa um
böndin og láta hjól framfaranna
byrja að snúast, þá eru gifurleg
verkefni framundan. Ef álfram-
leiðsla í Straumsvík verður aukin
um helming, þá þarf að stækka
raforkukerfið, það veitir mörgum
mönnum atvinnu. Stækkun ál-
versins í Straumsvík er líka það
hagkvæm að hún getur borgað
hærra raforkuverð en álfram-
leiðslan greiðir nú. Stærra álver
skapar rekstrargrundvöll fyrir
verksmiðju sem framleiðir raf-
skaut úr olíukoksi fyrir álverið
hér á landi. Olíukoksið þarf að
Jónas Klíasson
stöðvað frekari þróun stóriðju-
mála í bili. Líklegast er að þessi
deila hafi verið óþörf frá upphafi
allra hluta vegna, ef undan er skil-
ið pólitískt gengi iðnaðarráðherra
innan eigin flokks. Það er allavega
óþarft að halda henni lengur
áfram. Alusuisse-menn virðast
vera tilbúnir til að semja um
stækkun á álverinu og nýtt
raforkuverð. Skilyrðið, sem þeir
setja, er að samið sé um eldri
deilumál, og fallið frá ásökunum á
hendur þeim. Einhverjum finnst
ef til vill erfitt að ganga að slíkum
skilyrðum, en í raun er opin leið til
þess, því meintar misgjörðir Alu-
suisse hafa í raun ekki áhrif nema
á eitt, skattgreiðslur ÍSAL. Þeirra
meinta sök er því aðeins ein, að
hafa talið vitlaust fram til skatts.
Ef nú semst um tvo fyrstu lið-
ina, þá er þar með búið að semja
um viðskipti upp á mörg hundruð
milljónir Bandaríkjadala. Að því
loknu skyldi maður ætla að samn-
ingar um síðasta atriðið gætu tek-
ist. En þegar slíkir samningar
hafa tekist, þá eru skattgreiðslur
ISAL fyrir liðin starfsár þar með
endanlega gerðar upp og ekkert
meira um að deila, hvorki súráls-
verð, rafskautaverð eða afskriftir
liðinna ára. Þetta er sú leið sem
fær er og hana ber að fara. Ef
hægt er að ná aðilum saman við
samningaborð er varla hægt að
trúa öðru en niðurstaða finnist í
þessum málum sem báðir geta
sætt sig við. En hvort sem hún
finnst eða ekki, á auðvitað að láta
reyna á það við samningaborðið
hvort lausn finnst í stað þess að
standa í opinberum deilum.
Kíkisstjórnin verður
ad ákveða sig
Það er mál ríkisstjórnarinnar
allrar hvort samningaleiðin verð-
ur farin eða ekki. Hér er í fyrsta
lagi um of mikilsvert mál að ræða
til að hægt sé að fela það í vald
einu ráðuneyti, auk þess sem ferð
iðnaðarráðherra upp að samn-
ingaborðinu yrði honum hrein
Canosa-ganga ef hann þyrfti að
fara einsamall. Ríkisstjórnin þarf
að taka á þessu máli hið fyrsta,
því ef það er ekki gert þá er fram-
undan einhverskonar skot-
grafahernaður milli iðnaðarráð-
herra og Alusuisse sem einungis
mun vinna iðnaðarhagsmunum
þjóðarinnar skaða með því að
tefja fyrir iðnþróun í landinu og
spilla áliti á þjóðinni útávið. Það
er skylda ríkisstjórnarinnar að
grípa af alefli inn í þetta mál og
beita sér fyrir lausn þess á ein-
hvern þann hátt að engum dyljist
að samningaleiðin hafi verið reynd
til þrautar í fullri alvöru. íslend-
ingar hafa reynst giftudrjúgir
samningamenn í samskiptum sín-
um við útlendinga og nægir því til
sannindamerkis að benda á land-
helgismálið. Það er mikið alvöru-
mál, ef núverandi ríkisstjórn ætl-
ar hér að hverfa af þeirri braut.
í landhelgismálinu var samið til
sigurs, og sama á að gera í álmál-
inu. Alusuisse er ekki jiólitískur
andstæðingur okkar Islendinga
heldur samstarfs- og samningsað-
ili. Með því að sparka í Alusuisse,
rakka niður ÍSAL og álsamning-
inn er iðnaðarráðherra að koma
höggi á þá stjórnmálaflokka, sem
að þeirri samningsgerð stóðu á
sínum tíma. Auðvitað verður iðn-
aðarráðherra að fá að heyja sína
stjórnmálabaráttu eins og hann
kýs sjálfur, en hann má ekki
ganga svo langt, að hann stöðvi
iðnþróun í landinu og skaði veiga-
mikil hagsmunamál Islendinga.
Leysum áldeiluna
Eftir Jónas Elíasson
prófessor
sig við og eftir það hefur engan
tilgang að halda deilunni áfram.
Litlar frantfarir í iðnaði
Síðan 1978 hafa mjög litlar
framfarir orðið í iðnaði. Kísiljárn-
'verksmiðjan tekur til starfa 1979
og 1980, en byrjað var á henni
löngu fyrir þann tíma. Allt of lítil
umsvif í íslenskum framleiðslu-
iðnaði hafa þrennskonar áhrif á
íslenskan þjóðarbúskap sem öll
eru mjög óhagstæð. í fyrsta lagi er
útflutningsframleiðslan eftir sem
áður mjög einhæf, í öðru lagi hef-
ur of miklum og óæskilegum fjár-
festingum verið beint inn í land-
búnað og sjávarútveg, og í þriðja
lagi hefur þjónustuiðnaðurinn
ekki fengið nægileg verkefni og er
því mjög veikburða, á sama tíma
og öll nágrannalönd okkar hafa
mjög öflugan þjónustuiðnað sem
sparar viðkomandi löndum mik-
inn innflutning. Til að mæta þess-
um vanda hafa stjórnvöld síaukið
afskipti sín af vinnumarkaði og
fjárstreymi. Er nú svo komið að
öll nýmæli í atvinnurekstri eru
uppá náð og miskunn ríkisvaldsins
komin. En leyfi stjórnvalda eitt
nægir ekki til að koma nýjum at-
vinnugreinum á legg, stjórnvöld
þurfa líka að taka frumkvæðið til
að skapa þeim viðunandi starfs-
skilyrði. Til dæmis ná nefna, að
útilokað er að koma upp orkufrek-
um iðnaði í samvinnu við útlend-
inga nema Alþingi setji sérstök
lög um þá starfsemi. Ábyrgð
stjórnvalda í þessu máli er því
mikil, framfarir í iðnaði verða
kaupa frá olíuhreinsunarstöð og
markaður fyrir oliukoks hérlendis
mundi áreiðanlega gera íslenska
olíuhreinsunarstöð hagkvæma. —
íslensk olíuhreinsunarstöð er lík-
lega hagkvæm hvort eð er, en tölu-
vert áhættusamt fyrirtæki. Olíu-
hreinsunarstöð er ákjósanlegur
staður til að framleiða tilbúið
eldsneyti úr innlendum hráefnum.
Gas og önnur aukaefni frá olíu-
hreinsunarstöð eru ákjósanleg
hráefni fyrir plastframleiðslu, og
þá þarf einnig að nota til þeirrar
framleiðslu efni sem framleiða má
úr jarðsjó með jarðhita. En verk-
smiðja sem framleiðir salt úr
jarðsjó með jarðhita er þegar í
byggingu á Reykjanesi. Af þessu
má sjá hvernig ein framleiðslu-
greinin skapar skilyrði fyrir aðra,
þannig að úr verður heil hagkeðja
sem veitir mörgum tugum þús-
unda manna atvinnu með því að
virkja aðeins lítið brot af undir-
stöðuauðlindinni, orkunni í vötn-
um landsins.
Mikid í húfi
Það eru engin ný sannindi sem
hér er verið að boða, einungis
áréttingar á löngu þekktum stað-
reyndum. Má í því sambandi
benda á ritgerð Jóns Þorláksson-
ar, Vatnsorka á íslandi, frá árinu
1919, en svo langt er síðan að verk-
fræðingum og vísindamönnum var
Ijóst hvernig á að hagnýta
orkuauðlindir landsins. í þessari
ritgerð Jóns er sérstakur kafli
um raforku — stóriðju og skilyrði
fyrir hcnni hér á landi. í þeim
kafla gerir Jón grein fyrir fram-
leiðslu á áli, kísiljárni, köfnunar-
efni og salti — allt er þetta nú
orðið að raunveruleika — ásamt
ýmiskonar rafbræðslu og efnaiðn-
aði af öðru tagi. Hefur skýrari og
skilmerkilegri ritgerð ekki verið
skrifuð um þessi efni í annan
tíma, og er hér með skorað á
Morgunblaðið að birta hana við
tækifæri. Allan tímann síðan
þetta var hafa verkfræðingar og
vísindamenn unnið að rannsókn
þessara mála, að vísu í skorpum
með löngum hléum á milli, en nú
er svo komið, að þjóðin á tækni-
menn og sérfræðinga í virkjana-
gerð sem eru með þeim fremstu í
heiminum í dag. I iðnaði hefur
þróunin gengið alltof hægt. Þar
eigum við enn eftir að læra margt
og verða okkur úti um ýmiskonar
háþróaða tækni. En svo mikið er
þó vitað, að einungis með því að
halda uppi núverandi hraða á
orkuframkvæmdum, og láta hana
ekki detta niður, þá skapast at-
vinnutækifæri fyrir fólksfjölda
sem nemur 20.000—30.000 manns
og álitleg aukning þjóðartekna.
Slík aukning þjóðartekna hefur
ekki einungis áhrif á þá sem henn-
ar njóta beint, heldur bætir stöðu
allra framleiðslugreina sem fyrir
eru. Það er gríðarlega þýðingar-
mikið fyrir okkar þjóðarbúskap að
þessi þróun nái fram að ganga.
Þetta skilst kannski betur ef haft
er í huga að fram til aldamóta
mun fólki í landinu fjölga um
líklega 30.000 manns og landbún-
aðurinn og fiskveiðarnar eru al-
gerlega ófær um að sjá þessu fólki
fyrir lífsviðurværi nema taka það
frá þeim sem fyrir eru vinnandi í
þessum greinum.
Oþörf deila
Núverandi deila milli iðnaðar-
ráðherra og Alusuisse hefur
„Með því að sparka í
Alusuisse, rakka niður
ÍSAL og álsamninginn
er iðnaðarráðherra að
koma höggi á þá stjórn-
málaflokka, sem að
þeirri samningsgerð
stóðu á sínum tíma. —
Auðvitað verður iðnað-
arráðherra að fá að
heyja sína stjórnmála-
baráttu eins og hann
kýs sjálfur, en hann má
ekki ganga svo langt, að
hann stöðvi iðnþróun í
landinu og skaði veiga-
mikil hagsmunamál Is-
lendinga.“
Auðvelt að semja
Venjuleg meðferð yfirvalda á
vafasömum skattaframtölum er
að úrskurða og semja. Iðnaðar-
ráðherra virðist búinn að úr-
skurða, þá er eftir að semja. Áður
virðist hafa orðið samkomulag
milli aðila um að leggja deilumál
til hliðar, ef þetta er nú fram-
kvæmt má setjast að samninga-
borði og semja um:
1. Stækkun álversins með ís-
lenskri aðild og rafskautaverk-
smiðju.
2. Nýtt raforkuverð 10—20 US
mills/kwst.
3. Nýja stöðu skattareiknings á
bilinu 1.0—5 millj. $.
Er nú fokið í öll skjól
hjá Árna Johnsen?
Eftir Hjálmar R.
Báröarson siplinga-
málastjóra
Það er greinilega von Árna
Johnsen, að með því að endurtaka
rangfærslurnar nógu oft í nógu
mörgum greinum í Morgunblað-
inu, fari einhverjir að trúa þeim.
Nú vefengir Árni einnig frásögn
Guðjóns Ármanns Eyjólfssonar,
skólastjóra Stýrimannaskólans í
Reykjavík, þar sem hann skýrir
frá ágætu samstarfi mínu við
Vestmannaeyinga í upphafi notk-
unar gúmmíbátanna hér. Þó verð-
ur Guðjón Ármann vart talinn
síðri Vestmannaeyingur en Árni
Johnsen.
Árni Johnsen móðgaður
fyrir hönd Vestmannaeyinga
I þættinum „við sjóinn" spurði
stjórnandi þáttarins, Guðmundur
Hallvarðsson, mig spurninga um
nýtt húsnæði og endurskipulagn-
ingu Siglingamálastofnunar ríkis-
ins, um yfirbyggða fasta björgun-
arbáta farmskipa, um björgunar-
og flotgalla og um neyðarradíó-
baujur í gúmmíbjörgunarbáta. Nú
hneykslast Árni Johnsen á því, að
ég skyldi ekki nefna Vestmanna-
eyinga á nafn í svörum mínum. Ég
veit hinsvegar ekki til, að Vest-
mannaeyingar hafi öðrum lands-
mönnum fremur komið við sögu
þeirra atriða, sem spurt var um,
og því tel ég mig engan hafa
móðgað.
„... að vera lengi, lengi
á döfinni“
„... að vera lengi, lengi á döf-
inni“, notar Árni sem fyrirsögn
greinar sinnar, en þessi orð telur
hann sig hafa eftir mér í svari
mínu í þættinum „við sjóinn",
varðandi endurskipulagningu
Siglingamálastofnunar ríkisins.
Þessi fyrirsögn er því að sjálf-
sögðu alveg út í hött og harla
langsóttur útúrsnúningur hjá
Árna, eins og hann notar orðin.
„Rýrt er orðið ádeilu-
efniÖ í sídustu grein
Árna, að mestu endur-
tekningar á fyrri rang-
færslum, sem þegar
hefur verið svarað.“
Endurskipulagning Siglinga-
málastofnunar hefur lengi staðið
til, en til skamms tíma strandað á
því, að hvorki hefur fengist heim-
ild til að fjölga í starfsliði, né að fá
aukið rekstrarfé. Fjárveitingar
liggja ekki á lausu, jafnvel þótt
um sé að ræða atriði, sem varða
öryggi sjófarenda.
Fyrirspurn á Alþingi
Fyrirspurn þingmanna Stefáns
Jónssonar og Péturs Sigurðssonar
Hjálmar K. Káröarson
á Alþingi um staðfestingar Is-
lands á alþjóðasamþykkt frá 1974
um öryggi mannslífa á hafinu, var
gagnleg og efnisleg. Þar kom fram
á Alþingi, að Siglingamálastofnun
hefur ár eftir ár verið synjað um
fjárveitingu til þýðingar þessarar
samþykktar og reyndar fleiri ann-
arra, og því hefur ekki verið hægt
að staðfesta þessa samþykkt af Is-
lands hálfu, þótt hún hafi þegar
tekið gildi alþjóðlega. Vonandi er,
að þessi fyrirspurn á Alþingi beri
þann árangur, að fjárveiting fáist
til þessa verkefnis.
Víst ber að þakka þeim
Með grein sinni birtir Árni
myndir af átta Vestmannaeying-
um og telur upp marga fleiri. Ég
hefi margoft þakkað Vestmanna-
eyingum áhuga þeirra á þróun ör-
yggismála sjófarenda, og skal fús-
lega endurtaka það. Við ýmsa
þessara manna og reyndar fleiri
Vestmannaeyinga, hefi ég átt
ágætt samstarf, og Ólafur T.
Sveinsson, skipaskoðunarstjóri,
fyrir mína tíð. Hitt er svo annað
mál, að ég er þess fullviss, að þess-
ir menn hafi alls ekki óskað lið-
sinnis Árna Johnsen til að rægja
Siglingamálastofnun ríkisins og
siglingamálastjóra, og veit reynd-
ar, að sumir þeirra hafa harmað
birtingu fyrstu ádeilugreinar
Árna Johnsen, sem kom af stað
þessum ritdeilum.
Þessir menn munu flestir meta
meira málefnalegar umræður og
raunhæfar aðgerðir í öryggismál-
um á sjó, heldur en ósvífnar per-
sónulegar árásir. Ekki efast ég
heldur um, að þessir Vestmanna-
eyingar séu mæta vel færir um að
koma málefnalegum sjónarmiðum
sínum á framfæri, án aðstoðar
Árna Johnsens.
28. febrúar 1982.