Morgunblaðið - 31.03.1982, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. MARZ 1982
Eftir Björn
Friófinnsson
Talið er, að á árabilinu
1980—2000 þurfi að fjölga störfum
hér á landi um a.m.k. 30.000, ef hér
á að haldast sama atvinnustig og
nú er. Ljóst er að mikið fjármagn
þarf til uppbyggingar þeirra at-
vinn'ufyrirtækja, sem störfin eiga
að veita og ekki síður til þess að
skapa þeim starfsumhverfi með
kostnaðarsömum aðgerðum á sviði
skatta- og tollamála, menntunar-
og félagsmála, samgöngu- og
menntamála.
Ríkissjóður mun eiga fullt í
fangi með að fjármagna aðgerðir
til þess að bæta starfsumhverfi
fyrirtækjanna og það þótt skatt-
heimta aukist frá því sem nú er.
Vandséð er því, hvernig skatt-
sem fyrir einkennilega tilviljun
hefjast öll á bókstafnum „S“.
Sameiginlega eru þau því kölluð
„stóru essin“.
1. S. Steinullarverksmiöja
Sett hafa verið lög, sem heimila
ríkissjóði að leggja fé til steinull-
arverksmiðju. Athugun ku leiða í
ljós, að hagstæöast muni vera að
byggja slíka verksmiðju í Reykja-
vík, næst hagkvæmast muni vera
að byggja hana í Þorlákshöfn, en
óhagkvæmast að byggja hana á
Sauðárkróki af þeim stöðum, sem
teknir voru til samanburðar.
Með rökfræði, sem kennd er við
ákveðna tegund ferfætlinga, er því
síðan slegið föstu, að „þar af leið-
andi“ skuli velja verksmiðjunni
stað á Sauðárkróki.
Steinull er einangrunarefni,
sem átt hefur í vök að verjast á
er með því að bræða saman er-
lendan kvarzríkan sand og sóda.
Erlendis vinnur þó glerullar-
framleiðsla stöðugt á, m.a. sökum
þess að auðveldara er að halda
jöfnum gæðum á framleiðslunni.
2. S. Sykurverksmiðja
Til þess að friða Sunnlendinga
eftir að þeir misstu af ríkisstyrk
til byggingar steinullarfabrikku, á
nú að heita þeim þátttöku ríkis-
sjóðs í byggingu sykurverksmiðju
að því er fréttir herma.
Það sem meira er: hún er sögð
munu vera tvöfalt dýrari en stein-
ullanverksmiðjan — og gírugir
kjördæmisforsprakkarnir brosa út
að eyrum.
Sykurverksmiðjuáætlunin er í
hæsta máta tortryggileg. Hún
byggist á lítt reyndri framleiðslu-
aðferð, sem upphafsmennirnir
Björn Friðfinnsson
áhugamanna og er ákaft sótzt eft-
ir þátttöku ríkissjóðs í því. Stál-
iðjuverið á að byggja á vinnslu
brotajárns, sem til fellur hér á
landi.
Allar stálverksmiðjur Evrópu
eiga nú í miklum erfiðleikum og
stál er víðast selt undir kostnaðar-
verði. Engin merki eru um bata á
stálmarkaðnum í bráð, þar eð
orkukreppan hefur valdið því, að
önnur efni vinna á og ný stáliðju-
ver eru nú byggð við jarðgaslindir
olíuríkjanna.
Þótt hér falli talsvert til af
brotajárni, þá er það ósamstætt
að samsetningu og erfitt er að
finna nægilegt magn af einni teg-
und brotajárns til þess að hægt sé
að halda hámarks gæðum á fram-
leiðslu t.d. steypustyrktarstáls án
þess að fiytja þurfi inn verulegt
hráefni til viðbótar.
Varnaðarorð um hin fjögur Ess
greiðendur eiga einnig að leggja út
fjármagn til stofnunar fyrirtækj-
anna með gjöldum sínum til hins
opinbera.
I>vinguð þátttaka almennings
Þessar línur eru settar á blað í
tilefni af þeim umræðum, sem nú
eiga sér stað um ný fjármagnsfrek
framleiðslufyrirtæki. Það er alltaf
erfitt að fá fólk til þess að hætta
fé sínu í atvinnurekstur og því
hafa frumkvöðlar hugmynda um
hin nýju fyrirtæki brugðið á það
ráð, að fá þingmenn og ríkisstjórn
til þess að þvinga skattgreiðendur
til þess að leggja fram fjármagnið
að drjúgum hluta. Auðfundin eru
rök, sem bita á Alþingi. Nægilegt
er að höfða til byggðastefnu og
kjördæmisástar viðkomandi þing-
manns. Fjárhagsleg rök þarf ekki
fyrir pólitískri fjárfestingu. Til
þess að kjósendur finni ekki strax
fyrir útgjöldunum, skal fjár-
magna framlög ríkissjóðs í upp-
hafi með lánsfé. Síðar er hægt að
fela afborganir og vexti lánanna í
ósundurliðuðum skuldagreiðslum
ríkissjóðs á fjárlögum.
Ásóknin í þátttöku ríkissjóðs,
bendir til þess, að talsmenn fyrir-
tækjanna séu ekki eins bjartsýnir
á afkomu þeirra og um getur í
skýrslum, enda sýnir reynslan, að
frumáætlunum er lítt að treysta.
Kostnaður fer að jafnaði langt
fram úr áætlun og hin hagstæða
rekstrarútkoma á pappírnum er
fengin með því að viðhafa óraun-
hæfa bjartsýni í framleiðslu- og
sölumálum.
Stóru essin
Ég ætla hér að gera að umtals-
efni fjögur fjárfestingaráform.
markaðnum fyrir öðrum efnum,
einkum glerull og ýmsum frauð-
efnum. I markaðsáætlunum er
gert ráð fyrir því að snúa þessari
þróun við hér á landi. Gerir sú
verksmiðjuáætlunin, sem smærri
er í sniðum, ráð fyrir því að
byggja verksmiðju, er fullnægt
getur núverandi steinullarmark-
aði hér á landi með 7—8 vikna
framleiðslu á ári.
Við þetta munu nokkur störf
myndast við framleiðslu steinull-
arinnar, en nokkur störf við fram-
leiðslu einangrunarplasts hverfa
jafnframt því sem innflutningur
einangrunarefna mun minnka.
Innlend steinullarframleiðsla
myndi búa við verulega fjarlægð-
arvernd, þar sem steinull er
rúmfrek og því dýr í flutningi frá
útlöndum. Talsverðar tekjur
myndu því færast frá íslenzku
skipafélögunum til hinnar nýju
verksmiðju og viðskiptavina henn-
ar, ef allar áætlanir ganga eftir.
Málið er þó ekki einfalt.
Erlendar steinullarverksmiðjur
fullnýta ekki framleiðslugetu sína
og munu því fúsar til þess að selja
framleiðslu sína hingað á verði,
sem rétt nægir fyrir breytilegum
kostnaði, ef þess er þörf vegna
samkeppni á markaðnum. Þá eru
ný frauðefni að koma á markað-
inn, sem síður brenna en það ein-
angrunarplast, sem mest hefur
verið framleitt af hingað til. Að
steinullarframleiðsla verður fyrir
valinu en ekki t.d. glerull, virðist
ráðast af þjóðernissjónarmiðum.
Menn vilja trúa því, að íslenzkur
sandur hljóti að vera betra hrá-
efni til einangrunarframleiðslu en
innflutt ódýrt gler, sem framleitt
hafa ekki sjálfir viljað nota af ein-
hverjum ástæðum. Hún byggist
einnig á því að kaupa sykurrófu-
melassa, sem venjulega er notaður
til skepnufóðurs, vinna úr honum
sykur, en selja síðan orkusnauðan
úrganginn til fóðurs á lítið lægra
verði en innkaupsverð melassans
var. Þá er látið að því liggja, að
þeir, sem hyggjast selja fram-
leiðsluleyfi og vélar til verksmiðj-
unnar, kunni að vilja leggja fram
eitthvert hlutafé. Áætlunin er sett
fra, þegar sykurmarkaður er í
mikilli og varanlegri lægð. Allir
sykurframleiðendur veraldar eiga
í markaðsörðugleikum meðan við
getum keypt sykur lágu verði.
Manneldisfræðingar reyna nú að
fá almenning í þróuðum ríkjum til
þess að minnka sykurneyzlu sína
og nýjar framleiðsluaðferðir gera
það kleift að vinna sætuefni úr
korni og fleiri hráefnum, sem
bæði er ódýrara og sætara en sá
fjölsykrungur, sem við þekkjum
undir nafninu „hvítur sykur“.
3. S. Saltverksmiðja
Hafin er bygging saltverk-
smiðju á Reykjanesi og hafa verið
sett lög, sem heimila verulega
þátttöku ríkissjóðs í byggingu
hennar og rekstri. Ekki skal dreg-
ið í efa að hægt sé að framleiða
salt hér á landi, en vafamál er,
hvort fjárhagslega sé hagkvæmt
að framleiða það með mikilli fjár-
festingu í verksmiðju og jarðgufu-
holum meðan hægt er að gera það
suður við Miðjarðarhaf með lítilli
fjárfestingu og sólarorku og ís-
lenzk flutningaskip eiga þar leið
um hálftóm, hvort eð er.
Skipin þurfa að flytja þangað
„Ásóknin í þátttöku rík-
issjóðs bendir til þess,
að talsmenn fyrirtækj-
anna séu ekki eins
bjartsýnir á afkomu
þeirra og um getur í
skýrslum, enda sýnir
reynslan að frumáætl-
unum er lítt að treysta.“
saltfisk og fái þau ekki saltfarm
til baka, hækkar bara farmgjaldið
fyrir saltfiskinn. Þá er ekki víst,
að saltfiskunnendur þar um slóðir
sætti sig við annað bragð af fisk-
inum sínum en það bragð, sem
„mengað" Miðjarðarhafssalt gef-
ur.
Og til að bæta gráu ofan á svart,
þá er nú hafin herferð gegn
ofnotkun salts í matvælum. Sann-
að þykir, að natríum, sem er ann-
að frumefnið í venjulegu salti,
valdi háum blóðþrýstingi. Enginn
veit, hvaða áhrif sú herferð kann
að hafa á saltfiskmarkað og þar
með saltþörf Islendinga á kom-
andi árum.
Nýjar blaðafregnir herma, að
kostnaður við byggingu saltverk-
smiðjunnar sé þegar kominn úr
skorðum. Það kemur ekki á óvart.
Aðferðin við að selja hugmyndir
er að skila nógu lágri kostnaðar-
áætlun með þeim. Við munum enn
eftir Kröfluvirkjun.
4. S. Stálfélagið hf.
Islenzkt stáliðjuver hefur lengi
verið baráttumál harðsnúinna
Hvað ræður fjárfestingar-
ákvörðunum á íslandi?
Með fjárfestingarákvörðunum
hvers tíma er lagður grunnurinn
að lífskjörum okkar næstu 1—2
áratugi. Takist fjárfestingin vel,
skilar hún sér fljótt í fjármunum
eða öðrum gæðum. Mistakist fjár-
festingin, verður hún baggi á þjóð-
arheimilinu og dregur úr getu þess
til áframhaldandi framfara.
Við höfum fjárfest of mikið í
flota veiðiskipa að undanförnu.
Um það mun nú tæpast deilt, enda
eru vandamál veiðiflotans þegar
farin að koma niður á lífskjörum
þjóðarinnar. Kynt var undir þess-
ari fjárfestingu með lánastefnu
stjórnvalda.
Eins og að framan greinir, hef
ég verulegar efasemdir um ágæti
þeirra fjárfestingaráforma, sem
kennd eru við „essin fjögur". Auk
þess að vera öll vafasöm frá fjár-
hagslegu sjónarmiði, þá fylgja
þeim öllum erfið umhverfisvanda-
mál og mikil fjárfesting er sam-
fara hverju nýju starfi sem þau
skapa.
Og ég spyr: Getur ríkissjóður
virkilega fjármagnað kostnaðinn
við hvert nýtt starfstækifæri á
þennan hátt?
Verðum við ekki að leita hag-
kvæmari leiða í atvinnuuppbygg-
ingu, leiða, sem ekki byggja á
þvingaðri þátttöku skattgreiðenda
í áhættusömum ráðagerðum?
Er ekki augljóst, að áformuð
þátttaka ríkisins hefur öðrum
þræði það markmið að afla stjóm-
málamönnum atkvæða á kosn-
ingaári?
29. mars 1982.
ffHuggagrinrtnr
úr furu, með
færanlegum rimlum.
HURÐIR HF
Skeifcm 13-IOS Reykjavík-Sítni 816 55
Ný umferðarljós í Reykjavík
Á gatnamótum BúsUðavegar og RétUrholtsvegar í Reykjavík hafa verið tekin í notkun umferðarljós. Eru þau sett
upp m.a. vegna síaukins umferðarþunga á BúsUðavegi og vegna mikillar umferðar skólabarna yfir Bústaðaveg og
ætti því öryggi að vera meira. Er því vakin athygli á því að þessi Ijós hafa nú verið tekin í notkun. Krtatju