Morgunblaðið - 07.11.1982, Side 18

66
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 1982
ALAMEIN
þoröi ekki að flytja herliðið fyrr
en tilraun Bandamanna til að
brjótast í gegn hæfist. Annars
gæti hæglega farið svo, að her
hans yrði umkringdur í eyðimörk-
inni, þar sem fótgöngulið hans
hafði varla nokkrum vélknúnum
farartækjum á að skipa og hann
hafði aðeins 90 skriðdreka á móti
800 skriðdrekum Montgomerys.
Sigurinn
Hernaðaraðgerðin „Super-
charge" hófst 1. til 2. nóvember og
þriðji þáttur orrustunnar stóð til
4. nóvember. Ennþá einu sinni
gerði Montgomery kröftuga til-
raun til að brjótast í gegn og hann
naut góðs af því að hafa komið á
fót varaliði. „Supercharge" hófst
með þriggja tíma stórskotahríð, á
eftir fylgdu loftárásir og
fótgönguliðið réðst síðan fram. A
norðursvæðinu beitti Montgomery
200 skriðdrekum. Sóknin virtist
ganga vel fyrst í stað, en stöðvað-
ist vegna öflugra skriðdrekavarna
Þjóðverja.
Bretar misstu fleiri skriðdreka
en Þjóðverjar í skriðdrekaorrust-
unni við Tel el Aqqaqa, en heildar-
yfirburðir Breta gerðu það að
verkum að þeir færðust nær sigri.
Þetta var síðasta meiriháttar
skriðdrekaorrustan í eyðimerk-
urstríðinu og Rommel þykir sjald-
an hafa staðið sig betur. En að
kvöldi 2. nóvember átti Rommel
aðeins 30 skriðdreka eftir. Alger
útrýming hlaut að blasa við, nema
því aöeins að hann gæti hörfað
daginn eftir. Hitler bannaði und-
anhald 3. nóvember, en von Thoma
hörfaði burt með herlið sitt með
þegjandi samþykki Rommels, sem
þar með viðurkenndi ósigur. Bret-
ar tóku von Thoma til fanga með-
an á undanhaldinu stóð. Mont-
gomery bauð honum að snæða
með sér í aðalstöðvum sínum og
von Thoma bauð honum að heim-
sækja sig í Þýzkalandi eftir styrj-
öldina.
Snemma daginn eftir, 4. nóv-
ember, tókst Montgomery loks að
brjótast í gegn eftir harða bar-
daga og mikið mannfall, þegar
hann ákvað að gera aðaltilraunina
við Kidney Ridge, 10 mílur suður
af ströndinni, þar sem Ástralíu-
menn höfðu brotizt inn, en ekki á
strandveginum. Endalokin voru
svo snubbótt að yfirmenn Breta
trúðu því varla að orrustunni væri
lokið. En Þjóðverjar voru gersigr-
aðir og nú tók eftirförin við. Aðal-
spurningin var sú, hvort takast
mundi að vinna fullnaðarsigur
með því að einangra óvinina á
undanhaldinu og taka þá til fanga.
Rommel hafði eins dags forskot,
þótt undanhaldið hefði dregizt þar
sem hann hikaði við að óhlýðnast
skipunum Foringjans uni að verj-
.ast af alefli. Nú hafði hann innan
við 5.000 menn og aðeins um 15
skriðdreka og 25 skriðdrekavarna-
byssur. Það dróst líka að Bretar
gætu veitt óvininum eftirför, því
að 8. brynstórdeildin, sem var í
fararbroddi, staðnæmdist aðfara-
nótt 4. nóvember áður en hún lok-
aði leiðinni meðfram ströndinni,
þar sem króa átti óvininn inni, en
hann var á bak og burt. Slæm um-
ferðarstjóm og vanmat á hraða
Rommels leiddi tvívegis til þess að
í stað þess að sækja í eyði-
mörkinni var sveigt til strandar
og dýrmætur tími fór í súginn. Tí-
unda brynherfylkið sótti til Ghaz-
al, 1. og 7. brynherfylkið til Daba,
um 10 km lengra í vestri.
■ )
Horfnir
Ný-sjálenzka herfylkið sótti
jafnframt til Fuka, þar sem
Rommel ætlaði að búast til varnar
fyrst í stað. Rétt fyrir sunnan
Fuka staðnæmdust Ný-Sjálend-
ingar og töldu sig stadda nálægt
sprengjusvæði, þótt í ljós kæmi að
um gervisprengjur væri að ræða
og að Bretar höfðu komið þeim
fyrir um sumarið á undanhaldi
sínu.
Meðan þessu fór fram, komst
Rommel að raun um að hann gæti
ekki varizt í Fuka og laumaðist
burtu án þess að Bretar yrðu þess
varir. Eftir tveggja daga töf af
völdum mikilla rigninga sótti 10.
brynherfylkið áfram til Mersa
Matruth og kom þangað 8. nóv-
ember, en komst að því að meiri-
hluti þýzku hermannanna hafði
komizt undan, en þó ekki margir
ítalir.
Bretar voru óhóflega gætnir
Jjpgbr þeir reyndu að fylgja sigrin-
um eftir og um var kennt hinum
miklu rigningum 6. og 7. nóvem-
ber, þegar strandvegurinn breytt-
ist í forareðju. En það rigndi jafn-
mikið á óvininn, sem varð fyrir
svipuðum töfum. Bretar misstu af
raunverulegu tækifæri til að hafa
hendur í hári Rorrimels árla dags
5. nóvember, þegar 1. og 7. bryn-
herfylkinu var ekki skipað að
sækja til Mersa Matruth.
Brezkir yfirmenn grátbáðu
Montgomery um að fá að sækja á
undan aðalhernum og neyða
Rommel til að berjast og gefast
upp, en Montgomery óttaðist að
verða leiddur í gildru og vildi fara
eftir settum reglum. Meistaralegt
undanhald Rommels sannaði enn-
þá einu sinni snilli hans í eyði-
merkurhernaði. Hvað eftir annað
sprengdu Þjóðverjar upp brýr og
komu fyrir jarðsprengjum rétt við
Brezkir skriödrekahermenn fagna unnum sigri
nefið á Áttunda hernum og kom-
ust síðan undan. Bretar nýttu ekki
flugher sinn sem skyldi, enda voru
flugmenn þeirra ekki æfðir í lág-
flugi, og fallhlífarhermönnum var
lítið beitt.
Ein skýringin á gætni Mont-
gomerys var óttablandin virðing
sem Bretar báru fyrir Rommel:
„Rommel hafði dáleitt hann á
sama hátt og hermenn beggja að-
ila. Endalaus eyðimörkin var
heimur Rommels, orrustur á af-
mörkuðu svæði sérsvið Montgom-
erys. Aldrei var að vita hverju
hann tæki upp á næst, þótt hann
hefði aðeins 10 skriðdreka og væri
benzínlaus. Öruggara var að
fylgja í humátt á eftir honum, í
hæfilegri fjarlægð, öruggur í vissu
þess að 80.000 bandarískir og
25.000 brezkir hermenn nálguðust
úr gagnstæðri átt og mundu að
lokum mynda risastóra töng, sem
umlykti dauðadæmdan Panzer-
herinn."
Innrásin í Norður-Afríku hafði
hafizt 7. til 8. nóvember og þar
með var dauðadómurinn kveðinn
upp yfir Rommel. Rommel flúði til
Túnis, en það var ekki fyrr en í
maí 1943 að Alexander hershöfð-
ingi gat tilkynnt Churchill:
„Herra, skipanir þær sem þér gáf-
uð mér 15. ágúst 1942, hafa verið
framkvæmdar ... Ég bíð nú frek-
ari fyrirmæla yðar."
Viðureignin í Norður-Afríku
var drengileg. Fangar sættu góðri
meðferð, barizt var eftir settum
reglum og framkoma beggja aðila
einkenndist af gagnkvæmri virð-
ingu. Yfirleitt gekk þýzku her-
mönnunum verr að laga sig að að-
stæðunum í Afríku en Ástralíu-
mönnum, Ný-Sjálendingum og
Bretum, þótt þeir væru betur
þjálfaðir og allir sjálfboðaliðar og
sjúkrahúsþjónusta þeirra var ekki
eins góð. Hermenn Itala gátu bar-
izt vel undir góðri stjórn, en liðs-
foringjar þeirra voru lélegir og
sama gilti um yfirstjórn ítalska
hersins (Ariete-herfylkið barðist
vel að dómi Rommels og Brescia-
herfyikið var ekki slæmt). ítalir
þóttu ágætir í vegagerð.
Rommel lét svo um mælt að
hann vildi hafa Ástralíumenn
undir sinni stjórn, bar líklega
mesta virðingu fyrir Ný-Sjálend-
ingum, virti Breta sem efnilega
áhugamenn og hafi mikið álit á
sérþjálfuðum sveitum þeirra, en
lítið álit á brezku yfirherstjórn-
inni (hann bar lof á Wavell, eina
brezka hershöfðingjann sem hann
talaði um). Helzti veikleiki
Rommels sjálfs var skortur á
hæfni til að skipuleggja birgða-
mál, en sagt hefur verið að „níu
tíundu eyðimerkurhernaðar séu
barátta um birgðir".
Dýrkeypt
Alamein var tiltölulega dýr-
keyptur sigur fyrir Bandamenn.
Alls voru 13.500 hermenn Banda-
manna felldir, særðir eða teknir
til fanga. Þjóðverjar misstu 9.000
menn (sem féllu eða voru teknir til
fanga) og ítalir misstu 17.000
menn (ítalskir stríðsfangar voru
nálægt 240.000). Bandamenn
misstu 600 skriðdreka, fleiri en It-
alir og Þjóðverjar, sem áttu raun-
ar ekki svo marga skriðdreka. Þótt
Öxulherinn ylli meira tjóni en
hann varð fyrir sjálfur, reyndust
yfirburðir Bandamanna of miklir.
Eins og 1917 réð úrslitum hve fjöl-
mennu varaliði stríðsaðilar höfðu
á að skipa.
Bandamenn voru svo öflugir að
þeir máttu við því að missa þrisv-
ar sinnum fleiri skriðdreka en
Þjóðverjar og gátu auk þess gert
við marga skriðdreka, sem urðu
fyrir litlum skemmdum. Með
hliðsjón af styrkleikamun vann
öxulherinn merkilegt afrek með
því að verjast í tólf daga gegn
ofurefli liðs, einkum með tilliti til
miskunnarlausra árása flughers
og stórskotaliðs Breta. Vörn Þjóð-
verja var að sumra dómi eitt
mesta afrek þeirra í heimsstyrj-
öldinni. Sigurfrægð Montgomerys
mun e.t.v. fyrst og fremst byggjast
á þeirri forsendu. Þreyta og ring-
ulreið í Áttunda hernum kom í veg
fyrir tafarlausa og árangursríka
eftirför.
Alamein var ekki tvísýn orrusta
eins og ýmsar aðrar úrslitaorrust-
ur sögunnar. Á fyrsta stigi hennar
virtist hugsanlegt að Bretar
mundu sólunda miklum yfirburð-
um sínum í hergögnum, en Mont-
gomery hætti í tæka tíð við til-
raunirnar til að neyða brynlið sitt
til að ryðjast eftir tepptum braut-
unum á sprengjusvæðinu, þrátt
fyrir hina gífurlegu skothríð. Þeg-
ar hann tók upp svéigjanlegri bar-
dagaaðferðir var lokasigur tryggð-
ur. Rommel hafði enga von um að
geta afstýrt ósigri, benzínleysið
eitt sér nægði til að gera vonir
hans að engu.
Montgomery varð þjóðhetja í
Bretlandi og sigurinn var upphaf
dýrkunar, sem fylgdi honum æ
síðan (hann var gerður að vísi-
greifa af Alamein). Hann var þó
eriginn frelsari, sem einn síns liðs
bjargaði sigruðum her frá óförum
ög hneisu. Áttundi herinn hafði
stöðvað Rommel áður en Mont-
gomery kom til skjalanna og lagt
grundvöllinn að stórsókn, en
Montgomery *sá réttilega að Átt-
undi herinn var ekki í stakk búinn
til að hefja sóknina strax. Margar
þær nýjungar, sem Áttundi herinn
tók upp við Alamein, voru byggðar
á áætlunum Auchinlecks og her-
ráðs hans, en margar af áætlunum
Montgomerys ollu öngþveiti og
ringulreið. Um Montgomery hefur
verið sagt: „Lýsi orrustur hans
ekki snilligáfu, voru þær a.m.k.
háðar með glæsibrag og af góðri,
heilbrigðri rökvísi."
Orrustan, við Alamein, mikil-
vægasta orrusta á landi sem
Bandamenn höfðu háð til þessa,
var mikill brezkur sigur og mark-
aði straumhvörf í stríðinu fyrir
Breta. Þetta var ein mesta úrslita-
orrusta í sögu Breta. Sigurinn
fylgdi í kjölfar slæmra ósigra og
var fyrsti ótvíræði sigur þeirra í
styrjöldinni. Brezka þjóðin fagn-
aði honum innilega. Hann örvaði
baráttuhug Breta og sannfærði
hermenn þeirra um að þeir gætu
farið með sigur af hólmi undir
réttri stjórn og með nægum vopn-
um. Brezka þjóðin varð sannfærð
um að hún mundi vinna lokasigur
í heimsstyrjöldinni.
Hernaðarleg áhrif Alamein-
orrustunnar jöfðuðust á við fall
Stalíngrad, þótt Stalíngrad hafi
sennilega markað straumhvörfin í
stríðinu fyrir Þjóðverja fremur en
Alamein. Fyrstu áhrif sigursins
voru aukið öryggi á Möltu og góð-
ur árangur Kyndil-áætlunarinnar
um innrásina í Norður-Afríku,
sem var undanfari innrásarinnar í
Evrópu.
g.h. tók saman.