Morgunblaðið - 17.11.1982, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. NÓVEMBER 1982
íslendingar sUnda rajög framarlega í orkuframleiöslu á íbúa.
Auðlindir eru forði
sem okkur er trúað fyrir
— eftir Jónas
Elíasson
„Erlendis eru reknar
miklar veiöarfærarann-
sóknir í stórum tilrauna-
rennum með vatns-
straumi. íslendingar hafa
unnið að þessum rann-
sóknum erlendis og sér-
menntað sig í þeim. Um
margra ára skeið hefur
verið um það talað að
koma á fót veiðarfæra-
rannsóknum á íslandi.
Hér er i'egar rekinn kröft-
ugur veiðá-færaiðnaður,
sem kallar a vona starf-
semi.“
eftir botninum. Þetta troll hefur
ekki breyst í meginatriðum í ára-
tugi. En fyrir tíu árum var olían
ódýr og þá þótti ekki ástæða til að
spara olíuna. Togaraflotinn er
einkum frá þessum árum, en núna
þarf hann á veiðarfærum að
halda, sem eru ekki svona orku-
frek. Núverandi troll veiðir á þann
hátt, að það er fært niður að botn-
inum og er dregið eftir honum.
Mótstaðan verður mikil og tog-
krafturinn því mikill. Það þarf að
hanna nýtt troll, sem svífur betur
í vatninu og snertir botninn léttar.
Erlendis eru reknar miklar veið-
arfærarannsóknir í stórum til-
raunarennum með vatnsstraumi.
íslendingar hafa unnið að þessum
rannsóknum erlendis og sér-
menntað sig í þeim. Um margra
ára skeið hefur verið um það talað
að koma á fót veiðarfærarann-
sóknum á Islandi. Hér er þegar
rekinn kröftugur veiðarfæraiðn-
aður, sem kallar á svona starf-
Jónas Elíasson
áunnist með miklum rannsóknum.
En það hafa verið ljón á veginum.
Oft hefur legið við að mönnum
yrðu á mikil mistök, en tekist að
rata rétta veginn vegna þess að
þekking var fyrir hendi. En áfram
verður að halda. Nú stendur fyrir
dyrum að virkja á háiendi Norður-
og Austurlands. Þar eru verkað-
stæður allar ókannaðar, en stað-
irnir eru afskekktari og veður
óblíðari en menn áður hafa vanist.
Rannsóknum verður að halda
áfram af meiri krafti en áður.
Eldsneytisrannsóknir
Hér er við svið að eiga, þar sem
íslensk þekking er ekki fyrir hendi
nema hjá örlitlum hópi sérfræð-
inga. Samt sem áður hafa komið
fram tillögur um olíuhreinsun-
arstöð, sem reist yrði til að
hreinsa þá olíu, sem notuð er inn-
anlands. Einnig hafa vísindamenn
lagt til að eldsneyti yrði framleitt
Hitaveita Reykjavíkur er dæmi ura hverju rannaóknir og framsýni fá íorkað, þegar vel gengur.
Því er stundum haidið fram, að
rannsóknir séu of kostna’iarsamar
fyrir okkar litla þjóðfélag Þessi
kenning, að rannsóknir séu dýr
dægradvöl, á sér að vísu fáa for-
mælendur opinberlega, en því bet
ur er henni fylgt eftir í raun. Það
sanna skýrslur Rannsóknaráðs
ríkisins. Þar má lesa, hve aftar-
lega við erum í þessum efnum,
þegar rannsóknir okkar eru born-
ar saman við nágrannaþjóðirnar.
En eru rannsóknir þá bara dýrt
sport? Síður en svo, rannsóknar-
starfsemin spannar vítt svið.
Rannsóknarniðurstöður auka við
sögu okkar og menningu. Þær
hvetja listamenn til afreka á sínu
sviði. Þær eru nauðsynlegur efna-
hagslegur þáttur í heimi sem
byggir afkomu sína á háþróaðri
tækni. Rannsóknir nema nýtt land
handa komandi kynslóðum. Þær
kenna okkur að nota forða auð-
lindanna rétt. Skulu nú tekin örfá
dæmi þessu máli til stuðnings.
Veiðarfærarannsóknir
Þjóðin á um það bil 100 togara.
Hver þeirra eyðir einni til tveimur
milljónum lítra af olíu á ári.
Meirihluti þessarar orku fer til að
draga veiðarfærið, botnvörpuna,
eða trollið, eins og allir kalla það,
semi. En ekkert gerist; áfram er
haldið að sóa einni til tveimur
milljónum lítra af olíu á hverju
ári um borð í hverjum af okkar
hundrað togurum. Kostnaður
verður 5—10 milljónir króna á ári
á skip.
Vatnsorkurannsóknir
Á þessu sviði hefur verið haldið
uppi öflugri rannsóknarstarfsemi.
Árangurinn hefur heldur ekki lát-
ið á sér standa. íslendingar standa
mjög framarlega í orkufram-
leiðslu á íbúa. Hér hafa verið
byggðar þrjár stórvirkjanir, sam-
tals 600 megavött. Þúsundir
manna hafa framfæri sitt af raf-
orkuiðnaði, og 30 þúsund til við-
bótar geta sótt lífsviðurværi í
þessa auðlind fyrir aldamót. Þessi
góða staða er dæmi um hvað getur
með innlendri raforku. Þetta fer
vel saman, því að skrefið í inn-
lenda bensínframleiðslu er miklu
minna ef olíuhreinsunarstöð er
komin fyrir. Islendingar eru mjög
illa staddir í eldsneytismálum. Til
dæmis er ekkert heppilegt skipa-
eldsneyti til í landinu og olía til
skipa er mjög dýr hér á landi.
Samt sem áður hefur tekist að
breyta vélum flestra togaranna og
margra farmskipa þannig, að þær
geti notað svartolíu. Með þessu
sparar þjóðin allt að 10 milljónum
Bandaríkjadala á hverju ári í olíu-
kostnað, og þarna eru íslendingar
í fararbroddi í heiminum. Engin
þjóð notar svartolíu á fiskiskip í
sama mæii og við. En á þessu mik-
ilvæga verkefni hafa nær engar
rannsóknir farið fram af opinberri
hálfu. En áfram verður að halda.
íslendingar þurfa að byggja upp
efnaiðnað og nota til þess orku-
lindir sínar. Mikilvægasti efnaiðn-
aður heims er einmitt olíuiðnað-
urinn. Hann framleiðir til dæmis
öll gerviefni. Þú, lesandi góður, átt
örugglega einhvern fatnað sem er
framleiddur úr olíu. Þegar komið
er að framleiðslu plast- og gervi-
efna, sem grundvallast á olíuefn-
um frá olíuhreinsunarstöð annars
vegar og efnum unnum úr sjó með
jarðhita hins vegar, opnast ótæm-
andi möguleikar.
Jarðhitarannsóknir
Upphaf jarðhitavirkjunar til al-
menningsnota var Hitaveita
Reykjavíkur. í fyrstu héldu menn,
að einungis yrði hægt að virkja
hveri og laugar sem fyrir voru.
Rannsóknir með borunum leiddu
hins vegar í ljós, að þetta voru
aðeins smámunir, aðalforðinn var
á mörg hundruð metra dýpi undir
yfirborði jarðar. Svo þegar djúp-
boranir hófust í Reykjavík sjálfri
fannst orkulind sem er líklega sú
hagkvæmasta sinnar tegundar í
heiminum þegar jarðhitaforði
Laugardals og Elliðaárdals upp-
götvaðist. Hitaveita Reykjavíkur
er annað dæmi um hverju rann-
sóknir og framsýni fá áorkað, þeg-
ar vel gengur. En áfram verður að
halda. Jarðhiti þarf ekki að vera
óþrjótandi auðlind, heldur forði
sem okkur er trúað fyrir. Og
áfram verður að sækja. I kringum
okkur eru háhitasvæði, sem lítt
eru rannsökuð ennþá. Hengillinn
er óhemjustórt háhitasvæði sem
ekki hefur tekist að rannsaka því
að ríkisstjómin þrengir að fjárhag
Hitaveitunnar. Á jarðskjálftabelt-
inu frá Kleifarvatni út á Reykja-
nes eru sjö háhitasvæði eins og
perlur á bandi, flest órannsökuð.
Að lokum
Við höfum séð örfá dæmi um,
hvernig öflugri rannsóknir geta
kennt okkur að nota auðlindir
landsins réttar og betur. Jafn-
framt eru sterkar líkur á, að við
getum sparað mikla fjármuni með
rannsóknum í þágu atvinnuveg-
anna. ísland er öðruvísi en önnur
lönd. Hér er náttúran öðruvísi og
auðlindir aðrar. Rannsóknirnar
eru það tæki sem kennir okkur að
nota rétt þann forða sem náttúran
hefur fært okkur og við eigum að
lifa af.
Sögurit um
Kaupfélag
A-Skaftfell-
inga komið út
NÝKOMIN er út bókin „Kaupfélag
Austur-Skaftfellinga sextíu ára“ eft-
ir Pál Þorsteinsson fyrrverandi al-
þingismann á Hnappavöllum.
Félagið átti 60 ára afmæli fyrir
tveimur árum, og fór stjórn þess
fram á það við Pál, að hann skrif-
aði sögu félagsins fyrir árin
1945—’80. Páll varð við þessari
beiðni, og er þessi bók árangurinn.
í henni er rakin saga félagsins síð-
ustu 35 árin, greint frá fram-
kvæmdum þess og þróun allri.
Þessi bók er framhald annarrar
sem út kom 1950, „Samgöngur og
verslunarhættir Austur-Skaftfell-
inga“ eftir Þorleif Jónsson í Hól-
um, en hún rekur sögu félagsins
fyrsta aldarfjórðunginn. Bók Páls
Þorsteinssonar er prýdd fjölda
mynda og um 100 blaðsíður.
Prentun annaðist Prentsmiðjan
Edda hf., en Kaupfélag Austur-
Skaftfellinga gefur bókina út.