Morgunblaðið - 06.02.1983, Blaðsíða 12

52
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. FEBRÚAR 1983
Listbyltingin mikla
- í sjónvarpinu á sunnudögum
Viðtal við höfundinn,
gagnrýnandann Robert Hughes
Um þessar mundir sýnir Sjónvarpið síðdegis
á sunnudögum eða milli Hússins á sléttunni og
Stundarinnar okkar, merkan myndaflokk um
nútímalist og aðdraganda hennar. Nefnist þátt-
urinn Listbyltingin mikla í þýðingu Hrafnhild-
ar Schram í íslenzka sjónvarpinu. Ekki er í
dagskrá blaðanna getið höfundar þáttanna, en
það er hinn kunni gagnrýnandi Robert Hughes.
Þættirnir eru átta talsins og hafa þrír þegar
verið sýndir hér. Um það leyti sem þeir voru
sýndir í sjónvarpi í Bandaríkjunum átti Jane
Boutwell viðtal við höfundinn um þá í New
York.
Robert Hughes er höfundur og flytjandi þáttanna um nútímalist, aðdraganda
hennar og framvindu, sem íslenzka sjónvarpið sýnir á sunnudögum. Hér
stendur hann fyrir framan málverk eftir Rauchenberg.
Robert Hughes, sem er höfundur
og kynnir í „The Shock of the
New“, sjónvarpsþáttum fyrir al-
menning er rýna viðfangsefnið nú-
tímalist, er skemmtilega gneist-
andi gagnrýnandi, sem varpar frá
sér hugmyndum og skoðunum eins
og gneistaflugi af báli. Yfirlýsingar
hans eru kannski ekki eins og mað-
ur á að venjast („Á 19. öld dó guð,
og listamennirnir voru ekkert
hressir heldur") eða sérstaklega
fræðandi („Ég hefi ekki trú á að
málverkið sé komið á leiðarenda,
en möguleikar þess skreppa ótrú-
lega hratt saman. Ef til vill fer best
á því að það umvefji sína eigin
skreytilist, en það er langt frá
þeirri framtíðarsýn sem Kand-
insky, Malevich og Mondrian höfðu
fyrir þess hönd“). Sviðsmynd hans
er nokkurs konar elektroniskt
brotakennd þáttasería í 8 hlutum,
sem fer ofan í það sem hefur verið
að gerast í myndlist á undanförn-
um 100 árum. Markmið hans er að
fá áhorfendur til að endurmeta við-
tökur þeirra á nútímalistinni, sem
þeir hafa gleypt í sig ógagnrýnið.
Hefur verið ýtt undir það jafnt í
kennslustofunni sem á torgum.
Við spurðum Hughes hvort þætt-
irnir hans hefðu verið byggðir upp
í kring um eitt allsherjar stef.
Hann svaraði að grundvallarhug-
mynd sín væri sú að nálgast
nútímalist sem liststefnu á loka-
skeiði í sögunni." Ég hefi það á til-
finningunni að svokallaður mod-
ernismi eða nútímalist sé ekki
eilífðarfyrirbrigði, heldur sé hún
afmarkað sögulegt skeið eins og ít-
alski Renesansinn," sagði hann.
„Nú getum við að vísu ekki sagt að
Renesansinum hafi lokið kl. 10
fyrir hádegi þriðjudaginn fagran
desemberdag á árinu 1546. En við
getum þó bent á að krafturinn í
honum fjaraði út um það leyti og
að mörg af formunum úr honum
héldu áfram að vera til sem menn-
ingarlegir steingervingar. Á sama
hátt má nálgast nútímalistina.
Hægt er að sjá hvernig hljómsveit-
in fer að stilla sína strengi með
Courbet um 1850, og fylgst með því
þégar upprunalegi drifkrafturinn
fjarar út meira en 100 árum síðar.
Énn eru listamenn að vinna af-
bragðs málverk og höggmyndir, en
þessi stórkostlegu gneistandi verð-
mæti — þessi tilfinning um raun-
verulega yfirburðamöguleika —
slíkt er alveg horfið. Ég man að ég
var dálítið taugaóstyrkur í fyrstu
gagnvart slíku viðfangsefni, vegna
þess að „nútímalist" er orðin að
hinni opinberu menningu hjá okk-
ur. Það liggja gífurlegar fjárfest-
ingar í sýningarsölum, í skipulagi
menntunar, í söfnum — og for-
sögnin að þessu öllu byggir á þeirri
hugmynd, að á ferðinni sé samfelld
söguleg hreyfing að nafni modern-
ismi sem teygi sig áfram inn í
ókomna framtíð og að New York sé
þar í fararbroddi. Annar vandi er
svo að reyna að skynja sögulega
fjarlægð aftur í fyrstu ár nútíma-
listar. I söfnunum erum við látin
halda að listin sé óumbreytanleg
nútíð, en minnumst þess þegar við
erum að skoða fyrstu kúbistaverkin
eftir Braques og Picasso að kon-
urnar, sem fyrstar litu þau augum,
voru í hafti í níðþröngum síðpils-
um.“
Við spurðum Hughes hvernig
hann hefði staðið að undirbún-
ingsvinnu þáttanna. Hann út-
skýrði, að fyrirkomulagið hefði
verið að fylgja hugmyndafræðilegu
stefi í hvert sinn, vegna þess að svo
margt hefði gerst samtímis á list-
um á 20. öldinni. „Ég byrja á Eiff-
elturninum, þessari lifandi og
tilviljanakenndu þjóðfélagsímynd
nútímalistar í Frakklandi um alda-
mótin,“ segir hann. „Og held svo
áfram og vek spurningu: „Hvað
áttu listamenn við um 1890, þegar
þeir töluðu um sjálfa sig sem „des
gens modernes" (nútímafólkið)? Á
þeim tíma var ímynd modernisma
eða nútímalistar hluti af því sem
kölluðust framfarir. Hún boðaði
nýjan himin og nýja jörð, og tengd-
ist óaðgreinanlegu hugmyndinni
um góðu vélina, sem ætti eftir að
breyta lífsháttum. Um 1900 voru
líka á lofti sterkar umbótastefnur
og væntingar um þúsund ára ríkið.
Listamönnum fannst, að ef þeir
reistu nýja tegund af byggingum,
máluðu allt öðruvísi myndir en
fyrr, lærðu nýtt höggmyndamál, þá
mundi umbunin falla þeim í skaut.
Ég reyni að skýra hvernig þeir
fundu fyrir þessu, með því að sýna
myndakippur til að ná tengslunum
milli kúbisma — undirstöðu lista-
hreyfingar 20. aldarinnar — og
þessarar hetjulega bjartsýnu nýju
heimsmyndar. Til dæmis voru
Braque og Picasso alveg frá sér
numdir yfir óendanlegum mögu-
leikum nýrrar aldar, sem byggðist
á hraðri, fleygri umsköpun og til-
finningu fyrir afstæðum alheimi.
Þeir litu jafnvel á sjálfa sig eins og
Wright-bræðurna: Picasso kallaði
Braque gælunafninu „Vilour" og
hann letraði á margar af kúbísku
myndunum sínum á árunum 1911
og 1912 setninguna „Notre avenir
est dans l’air" eða „framtíð okkar
er í loftinu“.“
Hversu lengi stóð þessi loftsýn,
spyrjum við.
„Fram að fyrri heimsstyrjöld-
inni,“ svarar Hughes. „Og um það
fjallar einmitt annar sjónvarps-
þátturinn. Stríðið reif stórt gat á
tiltrú og öryggi hverrar tilfinn-
inganæmrar og menningarlega
sinnaðrar manneskju í Evrópu. Það
gekk af helgisögninni um góðu vél-
ina dauðri, og fletti ofan af þeim
hinum sama afdrifaríka klofningi
milli opinberrar túlkunar og
raunverulegrar reynslu sem
Bandaríkjamenn máttu síðar reyna
í Víetnam. Afleiðingin var m.a.
Weimarmenningin, fráhvarf frá
hugsjónum yfir í algert hlutleysi,
dadaisminn í Þýzkalandi, vantrú á
stjórnmálalegu skipulagi eins og
það kom fram hjá fólki á borð við
Grosz og Hoch, og alþjóðleg þróun
valdakerfisins í arkitektúr stjórn-
málanna, sem kom bæði frá hægri
og vinstri. Þriðji sjónvarpsþáttur-
inn (sem sýndur var á íslandi um
síðustu helgi) sýnir hvernig hala-
rófa listamanna — þar á meðal Cé-
zanne, Picasso, Matisse, Fauvist-
arnir — byggðu upp dásamlegar
landslagsmyndir með fastmótuðum
unaðssemdum í ramma Miðjarðar-
hafsins. Fjórði þátturinn (sá sem
sýndur er í dag, sunnudaginn 6.
febrúar) fjallar um Bauhaus-
hreyfinguna og þennan draumóra-
kennda þátt í nútíma byggingar-
list. Fimmti þátturinn beinir sjón-
um að súrrealismanum og áhrifum
hans í Ameríku. Sjötta þáttinn má
kenna við umbun og skelfingu.
Hann hefst með van Goch og
Munch, tekur fyrir þýzka express-
ionismann og ameríska abstrakt-
expressionismann og endar á lista-
mönnum eins og Francis Bacon. Sá
sjöundi, sem ég kenni við eðli
menningarinnar, sýnir þegar
manngert þéttbýlislandslag ryður
sér til rúms í listum, og fjallar um
áhrifin sem sjónvarp og myndprent
hefur á málverkið. Hann hefst á
poppþættinum í kúbismanum, þá
„Á sínum tíma var ímynd nútímalistar hluti af því sem við köllum framfarir. Hún boðaði nýjan himin og nýja jörð og
tengdist hugmyndinni um góðu vélina, sem «tti eftir að breyta lífsháttum", segir Robert Hughes, sem hér sést í
þáttunum í einni af þessum vélum.
Bómullarefni —
Cannon handklæði —
Bútasaumspakkar —
Rúmföt o.fl. o.fl.
VIRKA
Klapparslig 25—27,
sími 24747.
Skiptafundur
Skiptafundur í þrotabúi Fiskó hf., n.nr. 2342—8369,
sem tekiö var til gjaldþrotaskipta meö úrskuröi upp-
kveönum 24. janúar 1983, verður haldinn í réttarsal
embættisins aö Auöbrekku 57, föstudaginn 11.
febrúar 1983 kl. 13.30. Á fundinum veröur tekin
ákvöröun um ráöstöfun eigna búsins og ráöningu
skiptastjóra. Skiptaráöandinn í Kópavogi,
3. febrúar 1983.
Rúnar Mogensen, ftr.