Morgunblaðið - 12.03.1983, Qupperneq 16

Morgunblaðið - 12.03.1983, Qupperneq 16
16 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. MARZ 1983 Þjóðarsátt um stjórnarskrármálið: • • Onnur lausn leiðir til sundrungar þjóðarinnar — eftir Sigurð Helga- son, bœjarfógeta Þjóðarsáttin mikla Mikið er rætt og ritað um endurnýjun stjórnarskrár þessa dagana og snúast umræður um kjördæmaskipunina. Allt er þetta bæði eðlilegt og gott, enda er stjórnarskrármálið til umræðu á Alþingi okkar. Það er öllu þó verra, að það virðist vera hug- mynd margra að hægt sé á nokkr- um dögum á Alþingi að afgreiða grundvallarlög þjóðarinnar og gera á þeim verulegar breytingar. Er slíkt fráleitt og gagnstætt vinnubrögðum við setningu stjórnarákvæða, enda snerta þau hornstein lýðræðisins. Núverandi stjórnarskrá var þjóðinni gefin 1874 af Kristjáni 9. Danakonungi og síðan hefur staðið til að endur- nýja hana, en þrátt fyrir margar tilraunir ekki tekist fyrr en nú að fram hafa komið tillögur frá stjórnarskrárnefnd um nokkuð verulegar breytingar, sem nú eru til umræðu á Alþingi þjóðarinnar. Enda þótt núverandi stjórnarskrá hafi reynst að mörgu leyti vel, enda var hún sniðin eftir frjáls- lyndustu og bestu stjórnarskrám þeirra tíma, þá sveið þjóðinni allt- af að hún var ekkert spurð um gerð hennar og hafði engin áhrif á setningu hennar. Slíkt slys má ekki endurtaka sig í svipaðri mynd, enda væri það okkur til ævarandi skammar. Við setningu núverandi stjórn- arskrár eigum við að gera þær breytingar, sem reynslan hefur sýnt að þörf er á, taka inn í hana ný ákvæði, með hliðsjón af reynslu okkar og annarra þjóða og um- fram allt að sameina þjóðina um breytingar en ekki að sundra henni. Þessi hugmynd um hroð- virknisleg vinnubrögð hefur þegar ruglað þjóðina og spillt andrúms- loftinu og sjáum við sýnishorn af slíkum vinnubrögðum þessa dag- ana. Sett eru á svið „alþýðurétt- arhöld" og í blöðum og fjölmiðlum birtist efni, sem hefur þegar klofið þjóðina í hatrammar fylkingar. Þjóðin í heild hvar sem er á land- inu verður að rísa upp og fordæma slík vinnubrögð, enda bera þær keim af því þjóðskipulagi, sem við íslendingar höfum ekki aðhyllst fram til þessa. í Morgunblaðinu þann 3. mars sl. ritar Jón Steinar Gunnlaugs- son, lögfræðingur, grein sem hann nefnir „Þingmenn á löggjafar- þinginu eru fulltrúar fyrir fólk, ekki fyrir tré eða akra“ og mun þetta vera tilvitnun í merkan Hæstaréttardóm í Bandaríkjun- um. Skal hún rædd nokkuð nánar. Það væri einmitt gott og heppilegt að við tækjum til fyrirmyndar, hvernig grundvallarlög Banda- ríkjanna voru sett eftir miklar umræður meðal þjóðarinnar og svo giftusamlega tókst til að enn í dag eru þau lög nefnd þar í landi „Þjóðarsáttin mikla", en þá tókst að sameina þjóðina í eina heild. Gagnkvæm virðing og samstarf Fyrir stofnun Bandaríkjanna, höfðu þegar orðið til nokkur sjálfstæð ríki með mismunandi uppruna, menningu og fólksfjölda. Nauðsynlegt var að þau sameinuð- ust til þess að þau yrðu áhrifarík heild öllum þegnunum til góðs. En mikil tortryggni ríkti þeirra á milli og hræðsla hvert við annað, sem þurfti að yfirvinna. Kom þetta mest fram hjá minni ríkjun- um í garð þeirra stærri, eins og svo oft vill verða og við íslend- ingar þekkjum svo vel. Farsæl niðurstaða fékkst samt, eins og við öll þekkjum og skal í grófum dráttum eitt atriði rakið. Löggjaf- arþing þeirra er í tveimur deild- Sigurður Helgason „Algjört jafnrétti at- kvæöa hef ég alltaf talið fjarstæöu miðað við nú- verandi aðstæður. Hef ég gjarnan vitnað til Norðmanna, en þeir hafa viðurkennt að tvö atkvæði í Osló jafngiltu einu atkvæði í Finn- mörk. Norðmenn viður- kenna þennan aðstöðu- mun milli íbúa eftir því hvar þeir búa. Ekki er mér kunnugt um neinar óánægjuraddir frá Oslóbúum vegna þessa, enda þótt þetta misvægi sé samþykkt í stjórn- arskrá landsins.“ um, sem kosið er til sérstaklega, öldungadeild og fulltrúadeild. I öldungadeildinni, sem er talin öllu valdameiri þó mikið jafnræði ríki milli deildanna, er skipuð tveimur fulltrúum hvers ríkis án tillits til íbúatölu, en sum ríki þar eru margfalt fjölmennari en önnur. I fulltrúadeildina eru valdir full- trúar með hliðsjón af fólksfjölda, en þó er smæstu ríkjum tryggður lágmarksfjöldi fulltrúa. Tilvitnun Jóns Steinars í bandarískt þjóð- skipulag er einmitt gagnstætt þeim sjónarmiðum, sem hann síð- ar byggir röksemdir sínar á og því sjá allir að ekki stendur þar nein heil brú eftir. Nú skyldi einhver lesandi ályktá sem svo, hvað kem- ur okkur íslendingum við stjórn- kerfi annarra þjóða? Vissulega má halda slíku fram með vissum rétti, því að einmitt gamla Alþingi ís- lendinga var sú fyrirmynd lög- gjafarþings, sem önnur lýðræðis- ríki hafa byggt sína stjórnskipan á að verulegu leyti. Það er þó fróð- legt þegar nánar er athugað, að einmitt gamla Alþingi okkar var byggt á þjóðarsátt sterkra ein- staklinga, ætta og landshluta. Höfum í huga að goðorðin skiptust eftir fjórum landshlutum, án til- lits til íbúafjölda á þeim tíma. Á sama grundvelli var landinu skipt í fjögur sjálfstæð ömt, sem höfðu verulega sjálfstjórn, þegar við fengum sjálfstæði aftur frá Dön- um, en síðar voru þau lögð niður og stjórnarráð fyrir allt landið sett á stofn í Reykjavík. Þannig byggðist grundvöllur þjóðskipu- lagsins hér á landi á fjórum nokk- uð sjálfstæðum landshlutum, sem unnu saman sem ein heild. Meðan gagnkvæm virðing og samstarf stóðst í raun, efldist hagur þjóðar- innar, en við röskun þess glataðist sjálfstæðið á skömmum tíma. Sagan skal ekki rakin nánar, enda þótt mikla reynslu mætti af henni draga og er bæði nauðsynlegt og hollt að hafa hana í huga þegar fjallað er um grundvallarlög þjóð- arinnar og þá um leið framtíðar- skipan þjóðfélagsins. Landshlutasamtökin ber að efla Það munu vera um 15—20 ár síðan landshlutasamtökin voru stofnuð hér á landi. Valdsvið, fjár- ráð og sjálfstæði þeirra er mjög þröngur stakkur skorinn og til þeirra er ekki kosið beinni kosn- ingu. Uppbygging þessara sam- taka er mismunandi á veg komin, en þeim er ekki tryggður í löggjöf réttur til að takast á við aðkall- andi verkefni. Nefnd hefur verið sett á laggirnar að endurskoða sveitarstjórnarlögin og hefur hún sent frá sér fyrstu niðurstöður. Að mínum dómi eru fyrirliggjandi niðurstöður ekki markverðar og m.a. lítið sem ekkert tekið á grundvelli landshlutasamtakanna, en mál þessi verða áfram til um- ræðu hjá sveitarstjórnarmönnum. Að þetta mál er tekið fyrir sér- staklega er að meðai vestrænna lýðræðisríkja hefur þróunin hin síðari ár stefnt að því að stórefla sjálfstjórn héraðanna og lands- samtaka þeirra. Til þeirra er kosið beinni kosningu og til þeirra færð völd og fjármagn. Hluti af starfs- sviði stjórnarráðanna er færður til slíkra samtaka, löggjöf við það miðuð að hluti af stjórnar- farslegum völdum sé afhentur við- komandi umdæmum og reynt með stórfelldum ráðstöfunum að efla atvinnulíf viðkomandi byggðar- laga og efnahagslegt sjálfstæði þeirra. Fróðlegt og gagnlegt er að kynna sér stefnu Norðmanna í efl- ingu fylkjanna undanfarin ár. Fylkisþingið getur ráðstafað fjár- munum og skattlagt og gert út um málefni héraðsins, eins og löggjöf ákveður á hverjum tfma. Fylkis- þingin geta tekið stjórnarfarsleg- ar ákvarðanir og geta veitt upp- lýsingar sem hjá okkur er falið stjórnarráðinu. Einnig eru þau málsvarar fylkjanna, eins og lög gera ráð fyrir. Tilsvarandi ráð- stafanir hafa aðrar Norðurlanda- þjóðir gert til eflingar sjálfs- stjórnar héraðanna. Rétt er að benda á að bæði Þjóðverjar og Andstæðingar Sjálfetæðis- flokksins fagna framboði - eftir Einar K. Guðfinnsson, Bolungarvík Flestir virðast sammála um að mikið upplausnarástand ríki í þjóðmálum okkar. Er nánast sama hvert litið er. AIls staðar blasa við merki upplausnar og agaleysis. Afleiðing þessa ástands hefur á síðustu vikum birst mönnum með ótvíræðum hætti í skoðanakönn- unum, sem benda til þess að æ fleiri kjósendur eigi erfitt með að gera upp við sig hvaða stjórn- málaafli þeir vilji fylgja. Angi óvissuástandsins eru auð- vitað þau sérframboð sem skotið hafa upp kollinum. Til þeirra er vitanlega stofnað við ólíkar inn- byrðis aðstæður. En skoðun mín er sú að rótleysi stjórnmálanna nú um stundir hafi skapað þann jarð- veg er sérframboðin spruttu úr. Því hefur nú verið lýst yfir að fram verði borinn listi „óánægðra sjálfstæðismanna" á Vestfjörðum við komandi alþingiskosningar. Ætlun mín er ekki sú að ræða til- drög þess framboðs nú. Fremur hyggst ég dvelja örlítið við eina af meginröksemdum þeim sem for- ráðamenn sérframboðsins hafa uppi, til réttlætingar gjörða sinna. Vafasöm rökfærsla Því er haldið fram af fyrirsvars- mönnum sérframboðsins að mikil óánægja sé meðal sjálfstæð- ismanna á Vestfjörðum, vegna þess að ekki var viðhaft prófkjör, er framboðslistinn var ákveðinn. Stórir hópar sjálfstæðismanna hyggist af þeim sökum ekki kjósa lista flokksins; ýmist muni þeir sitja heima, ellegar styðja aðra framboðslista. Til þess að koma í veg fyrir þetta sé sú leið ein fær að efna til sérframboðs og ná þannig til þeirra óánægðu. Þetta er vitanlega ákaflega nýstárleg kenning, svo ekki sé nú meira sagt — svona í bili. Henni er hins vegar haidið fram í fullri „Enginn vafi er á því að þessir andstæðingar Sjálfstæðisflokksins fagna því nú mjög að sundrungar gætir meðal vestfirskra sjálfstæð- ismanna. Sundrungin er vatn á þeirra myllu og gefur þeim vonir um að þeim megi takast að fella annan mann Sjálfstæðisflokksins og taka sæti hans. Það væri vissulega ömurlegt til þess að vita ef sér- framboð „óánægðra sjálfstæðismanna“ nú yrði til þess að fleyta fulltrúa Alþýðubanda- lagsins á Vestfjörðum inn á þing.“ alvöru. Því er eðlilegt að ræða hana í alvöru. Áður en lengra er haldið, er ekki úr vegi að nema nokkuð staðar við sjálfa rökfærsluna. Ég hyggst að sinni láta forsenduna — að mikil óánægja sé ríkjandi með uppstill- ingaraðferðina — liggja á milli hluta. Á hinn bóginn liggur auð- vitað í augum uppi að sú ályktun sem sérframboðssinnar draga af sinni eigin forsendu orkar mjög tvímælis. Jafnvel þó það kynni að vera rétt (sem þó er ekki skoðun mín), að mikil óánægja ríkti með uppstillingaraðferðina, þá er ekk- ert sem segir okkur það að sér- framboð geti á nokkurn hátt sleg- ið á þá óánægju. En þó svo að sérframboðssinn- um hafi orðið illa hált í rökleiðsl- unni, er það þó hátíð miðað við þá dæmalausu röksemd að sérfram- boð geti eflt Sjálfstæðisflokkinn. Væri manni hinn minnsti hlátur í huga við núverandi aðstæður þá væri þessi fullyrðing sérfram- boðssinna drepfyndin. Tekið undir sjónar- mið Sigurlaugar Að afloknum síðustu alþingis- kosningum fóru fram miklar um- ræður innan Sjálfstæðisflokksins, um stöðu flokksins og hvaða lær- dóm mætti draga af niðurstöðum kosninganna. Þó svo að flokkurinn hafi bætt stöðu sína frá kosning- unum á undan voru menn engu að síður óánægðir með að árangurinn skyldi ekki verða meiri. Ekki síst í ljósi þess að ríkisstjórn vinstri flokkanna sem verið hafði við völd frá sumarmánuðum 1978, reyndist sundruð og getulaus óráðsíu- stjórn. Ég hygg það varla ofmælt að flestir hafi verið þeirrar skoð- unar að sérframboð sjálfstæð- ismanna í tveimur kjördæmum hafi dregið mjög úr árangri flokksins. Flokkurinn kom ekki fram sem sameinuð heild. Sér- framboðin endurspegluðu bresti í flokknum og gáfu kjósendum þá mynd að hver höndin væri upp á móti annarri. Þessar röksemdir heyrðust meðal annars í miðstjórn Sjálfstæðisflokksins. Einn mið- stjórnarmanna lagði á þetta sér- staka áherslu, svo sem fram kem- ur í fundargerðum frá þessum tíma. Var það Sigurlaug Bjarna- dóttir, — sú hin sama og nú telur það verða Sjálfstæðisflokknum tii sérstakrar bjargar að tefla fram sérframboði í Vestfjarðakjör- dæmi! í þágu Alþýðu- bandalags og Framsóknarflokks í alþingiskosningunum árið 1979 fékk Sjálfstæðisflokkurinn tvo kjördæmakjörna menn á Vest- fjörðum. Var það eina kjördæmið utan Reykjavíkur og Reykjaness þar sem það gerðist. Annars stað- ar fékk flokkurinn einvörðungu einn kjördæmakjörinn mann. Andstæðingar flokksins á Vest- fjörðum munu nú sem fyrr gera allt sem í þeirra valdi stendur til þess að fella annan mann Sjálf- stæðisflokksins úr kjördæma- kjörnu sæti. Við síðustu alþingis- kosningar háðu annar maður á lista Framsóknarflokksins og fyrsti maður á lista Alþýðubanda- lagsins harða baráttu um þingsæti á Vestfjörðum. Fóru leikar svo að framsóknarmaður var kjörinn en frambjóðandi Alþýðubandalags- ins, Kjartan ólafsson, sem verið hafði alþingismaður, féll. Enginn vafi er á því að þessir andstæðingar Sjálfstæðisflokks- ins fagna því nú mjög að sundr-

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.