Morgunblaðið - 16.03.1983, Blaðsíða 18

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 16. MARZ 1983
18
Guðm. Páll Arnarson
AFINNLENDUM
VETTVANGI
Er alkóhólismi sjúkdómur,
aumingjaskapur,
hvort tveggja eða hvorugt?
A .sunnudaginn var endursýndur í sjónvarpinu þáttur um alkóhólisma, sem sjónvarpió lct gera fyrir tveimur árum.
í þættinum var fólk á förnum vegi spurt þeirrar spurningar hvort alkóhólismi væri sjúkdómur eða ekki. Margir töldu
að svo væri, en aðrir kváðu nei við og sögðu að alkóhólismi væri ekkert annað en aumingjaskapur. Ég held að þessi
svör endurspegli réttilega afstöðu þerra manna til alkóhólisma; alki er annaðhvort sjúkur eða aumingi — annað
kemur ekki til greina. I»að er að vísu til það sjónarmið að það skipti í rauninni engu máli hvort alkóhólismi sé
kallaður sjúkdómur eða ekki. Aðalatriðið sé það að alkóhólismi sé randamál sem þurfi að bregðast við. I*að er
nokkuð til í þessu. I»að skiptir auðvitað engu máli fyrir mann sem fær botnlangakast hvort hann er sagður veikur, eða
bara að hann eigi við ákveðið vandamál að stríða, svo lengi sem brugðist er við vandanum, t.d. með því að skera hann
upp og nema botnlangann á brott. En málið er þó ekki svona einfalt. l»að skiptir máli af margríslegum ástæðum —
félagslegum, sálfræðilegum, læknisfræðilegum o.fl. — hvort litið er á alkóhólisma sem sjúkdóm eða ekki. Ég fer ekki
nánar út í þá sálma.
að sem ég ætla að gera að um-
ræðuefni hér er þetta ann-
aðhvort-eða sjónarmið. Mér finnst
það dálítið ruglað. Því skyldi alkó-
hólismi vera annaðhvort sjúk-
dómur eða aumingjaskapur? Því
ekki hvort tveggja? Eða hvorugt?
Menn virðast halda að takist þeim
að sýna fram á að alkóhólismi sé
ekki sjúkdómur, þá séu þeir þar
með búnir að sanna að alkóhól-
ismi sé aumingjaskapur. Og öfugt.
Ég held að þetta sjónarmið sé rugl
og ætla að gera tilraun til að rök-
styðjá mál mitt hér á eftir.
En fyrst þarf að hafa það á
hreinu hvað átt er við með því að
segja að maður sé alkóhólisti. Ég
held að það sé ríkjandi samkomu-
lag um það að telja mann alkóhól-
ista þegar hann er orðinn háður
víni. Það skiptir ekki máli í þessu
samhengi nákvæmlega hvenær
maður telst vera orðinn háður
víni; þegar hann er farinn að
drekka daglega, vikulega, farinn
að hugsa um vín á miðvikudegi,
allan sólarhringinn, þegar ákveðn-
ar breytingar hafa átt sér stað í
taugakerfinu, lifrinni o.s.frv.
Menn deila um það nákvæmlega
hvar eigi að draga mörkin. En það
þýðir alls ekki að merking orðsins
„alkóhólisti" sé óljós og ruglings-
leg. Það er fjöldinn allur af full-
komlega skýrum og skiljanlegum
orðum í daglegu tali á sama báti.
Við getum nefnt orð eins og
„klám“ og „list“. Menn geta deilt
um það hvort eitthvað sé listaverk
eða ekki. Og það geta þeir einmitt
vegna þess að þeir vita hvað orðið
„list“ merkir, þ.e.a.s. kunna að
nota orðið.
Helstu rök þeirra sem segja að
alkóhólismi sé ekki sjúkdóm-
ur eru þessi: sjúkdómur er eitt-
hvað sem kemur yfir menn,
eitthvað sem menn lenda í og geta
ekkert gert aó. Menn fá flensu,
krabbamein, æðabólgu, hjarta-
áfall o.s.frv. Hins vegar fá menn
ekki alkóhólisma, þeir verða alkó-
hólistar. Og hvernig verða menn
alkóhólistar? Með því að drekka
eins og svín árum saman. Þeir
bera fulla ábyrgð á því hvernig
þeir eru orðnir, því þeir lyfta glas-
inu sjálfir.
Þetta er rétt svo langt sem það
nær. En þetta nær stutt. Maður
sem fer út í 15 stiga gadd á skyrt-
unni einni saman og fær lungna-
bólgu fyrir bragðið, hann ber
einnig að vissu leyti ábyrgð á því
að hann veikist. Hann gat búist
við að svona færi. Einnig: Það er
vel hugsanlegt að menn séu gerðir
að alkóhólistum. T.d. ef þeir eru
neyddir á einn eða annan hátt til
að drekka. Þá verða menn alkar
án þess að bera ábyrgð á því.
En það eru til fleiri rök gegn
því að alkóhólismi sé sjúk-
dómur. Alki er sá sem er háður
víni. Reykingamaður er sá sem er
háður tóbaki. Ef alki er sjúkur, því
ekki reykingamaður einnig?
Til að svara þessu verðum við
aðeins að huga að sjúkdómshug-
takinu. Ég held að skilgreining
Platóns gamla sé enn í fullu gildi:
Maður er sjúkur ef hann — líkami
hans eða persóna — starfar ekki
eins og vera ber, þ.e.a.s. starfar
ekki eðlilega. Heilbrigður líkami
er sá þar sem hvert líffæri starfar
eðlilega, vinnur sitt verk innan
líkamsheildarinnar. Aðeins með
því móti ríkir nauðsynlegt sam-
ræmi í líkamsheildinni. Það er
náttúran sjálf sem leggur til fyrir-
myndina um eðlilega líkams-
starfsemi; það er sú líkamsstarf-
semi sem stuðlar að vellíðan og
langlífi. Hin, sem stuðlar að van-
líðan og dauða, er til marks um að
eitthvað er að.
Nú er alkóhólismi í grófum
dráttum „það að vera háður víni“.
Og það er vitað mál að taugakerf-
ið, lifrin og fleiri líffæri breytast
til hins verra — sýkjast — við svo
langvarandi drykkju sem þarf til
þess að gera líkamann háðan víni.
En það verður að gera greinarmun
á afleiðingum víndrykkju og sjálfri
vínhneigðinni. Skemmd líffæri af
völdum víndrykkju er ekki alkó-
hólismi. Ekki frekar en lungna-
krabbi er það að vera háður tób-
aki. Svo það virðist sem alkóhól-
ismi sé ekki frekar líkamlegur
sjúkdómur en tóbaksávani.
En hér gleymum við e.t.v. einum
punkti. Líkami sem er orðinn háð-
ur víni getur illa án þess verið.
Drykkjumaður sem snögghættir
að drekka verður yfirleitt veikari
en reykingamaður sem hættir
skyndilega að reykja. Við getum
orðað það svo að líkamlegur ávani
drykkjunnar sé sterkari, áhrifa-
meiri. Og líkami sem þarf
nauðsynlega á ákveðnu áunnu efni
að halda til að halda sér í viðun-
andi ástandi starfar varla eins og
vera ber. Við sjáum þetta betur ef
við hugsum um eiturlyfjaneytend-
ur, heróínneytendur t.d. Þeir geta
beinlínis dáið drottni sínum ef
þeir eru sviptir eitrinu of snöggt.
Svo kannski á reglan hér við um
stigsmuninn sem verður að eðl-
ismun.
En hvort sem það er rétt eða
ekki að alkóhólismi sé líkam-
legur sjúkdómur, þá held ég að
það leiki enginn vafi á því að alkó-
hólismi geti verið sálrænn og/eða
félagslegur sjúkdómur. Allt tal
um sálræna og félagslega sjúk-
dóma byggir á vissri samlíkingu
við líkamlega sjúkdóma, sem sagt,
heilbrigð sál er sú sem starfar eð-
lilega, rétt, og einstaklingur er fé-
lagslega heilbrigður ef hann starf-
ar eins og vera ber. Og öfugt. En
þó er tvennt ólíkt: (1) þegar um
sálrænan eða félagslegan sjúkdóm
er að ræða er ekki alltaf náttúru-
leg viðmiðun, heldur er fyrirmynd
heilbrigðis að nokkru leyti gefin af
samfélaginu sjálfu; (2) hin heil-
brigða eða sjúka heild er ekki lík-
ami mannsins, heldur stærri ein-
ing, nánasta umhverfi hans eða
jafnvel samfélagið allt. Sumir geð-
rænir og félagslegir sjúkdómar
stuðla nefnilega ekki sem slíkir að
vanlíðan eða dauða einstaklings-
ins. Og þá getur mælikvarðinn á
sjúkdóminn verið þessi: Sá ein-
staklingur er sjúkur, félagslega
eða sálarlega, sem starfar ekki
eins og vera ber innan samfé-
lagsheildarinnar, gegnir ekki sínu
hlutverki. Hann er samfélaginu til
ills, því hann stuðlar að ósamræmi
þess, vinnur gegn hagsmunum
þess — svo við tökum samlíkingu:
er krabbamein í þjóðarlíkaman-
um. Platón gekk svo langt að
halda því fram að glæpamenn
væru sjúkir, og við vitum hvernig
Sovétmenn taka á mönnum sem
sýna kommúnismanum ekki til-
hlýðilega virðingu: setja þá í
„sjúkrahús" í lyfjameðferð.
Þessi tvö dæmi falla ekki undir
það viðmið sem tíðkast í okkar
samfélagi. En hins vegar hikum
við ekki við að líta á ýmsa óæski-
lega hegðun sem sjúklega, t.d. ríka
ofbeldishneigð o.fl.
En þetta var hálfgerður útúr-
dúr. Aðalatriðið er það að til eru
sálrænir og félagslegir sjúkdómar,
sem eru ekki skilgreindir ein-
göngu út frá því að vera einstakl-
ingnum sem er haldinn þeim til
baga, heldur einnig, og jafnvel
eingöngu, samfélaginu.
Nú er sagt að sumir alkóhólistar
verði sálsjúkir í þeim skilningi að
raunveruleikaskyn þeirra brengl-
Þrjár efstu stúlkurnar í þyngri kvennaflokkinum að tjaldabaki. Steinunn
Agnarsdóttir (t.v.) varð í öðru sæti, sigurvegarinn Hrafnhildur Valbjörns
og Aldís Arnardóttir, sem varð þriðja, brosa hér sínu fegursta brosi.
Brúnir kroppar og
stæltir vöðvar
í líflegri Islandsmeistarakeppni vaxtarræktarmanna
„Þetta er spurning um að ná
fram góðu hlutfalli milli líkams-
byggingar efri og neðri hluta Ifk-
amans,“ sagði Sveinbjörn Guð-
johnscn formaður Vaxtarræktar-
sambands íslands er Morgunblað-
ið spurði hann hver galdurinn væri
við að sigra í vaxtarræktarkcppni.
Kin slík keppni fór fram sl. laug-
ardag í Gamla Bíói og var til ís-
landsmeistaratitils. Keppt var í sjö
þyngdarflokkum, en einnig um
nafnbótina íslandsmeistari vaxt-
arræktarmanna og kvenna 1983. f
kvennaflokki hlaut titilinn
Hrafnhildur Valbjörns, en Guð-
mundur Sigurðsson í karlaflokki.
íslandsmeistarakeppni í vaxt-
arrækt fór fram hérlendis í
fyrsta skipti á sl. ári. Segja má
að vaxtarrækt sé angi af al-
mennri líkamsrækt, sem mikið
er stunduð. Vaxtarrækt er fyrir
þá sem vilja gera meira en að
koma sér í gott líkamlegt ástand.
Með vaxtarrækt er vöðvaupp-
bygging líkamans stóraukin og á
í rauninni ekki mikið skylt við
líkamsrækt, en fólk hefur oft