Morgunblaðið - 16.03.1983, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 16. MARZ 1983 31
Hættuleg tillaga
Bandalagsflokksins
— eftir Birgi Isl.
Gunnarsson
Eitt aðalmálið á stefnuskrá
Bandalagsflokks Vilmundar
Gylfasonar er tillaga um algjöran
aðskilnað löggjafarvalds og fram-
kvæmdavalds og að forsætisráð-
herra skuli kosinn beinni kosn-
ingu. Hér er um að ræða tillögu,
sem nauðsynlegt er að fólk átti sig
vel á, því að hún er bæði vanhugs-
uð og hættuleg. Ég mun því fjalla
nokkuð um tillöguna í þessari
grein.
Þingræöið rótgróin hefð
Eitt grundvallaratriði í okkar
stjórnskipun er það, að ríkisstjórn
verður að styðjast við þingið eða
m.ö.o., enginn getur setið í ráð-
herrastóli nema hann hafi stuðn-
ing meirihluta þingsins. Þetta
fyrirkomulag er nefnt þingræði og
það er samofið þeim lýðræðislegu
stjórnarháttum, sem íslenska
þjóðin hefur þróað með sér um
langan tíma. Þetta er rótgróin
hefð, sem ekki má slíta upp með
rótum og hætta er á að ýmislegt
fleira myndi þá skolast með. Þessu
fyrirkomulagi vill Bandalags-
flokkurinn nú varpa burt í einu
vetfangi og taka upp nýja stjórn-
arhætti að bandarískri og franskri
fyrirmynd. Það hefði margar
hættur í för með sér og skal hér
nefna nokkrar þær helstu.
Óhetnjumikið vald
á eina hönd
Forsætisráðherra á að kjósa
beinni kosningu skv. tillögunni og
hann síðan að skipa að eigin vali 8
meðráðherra. Þjóðin eða þingið
fengi ekkert um það að segja,
hverjir meðráðherrarnir væru og
eru þó önnur ráðherraembætti
æði mikilvæg. Með þessu fyrir-
komulagi væri safnað saman
meiri völdum á eina hendi en
nokkur dæmi eru um að nokkrum
manni hafi verið falið fyrr hér á
landi. í því einu liggur mikil hætta
og dæmi eru um margskonar spill-
ingu, sem þróast í slíkum stjórn-
kerfum.
Stórfelld þjóöfélagsátök
Þó má benda á að mikil hætta er
á árekstrum milli þings og stjórn-
ar. Tilefni til slíkra árekstra yrðu
mörg og margvísleg. Alþingi féll-
ist t.d. ekki á stefnu forsætisráð-
herra eða ríkisstjórnar í mikil-
vægum málum, t.d. stefnu í efna-
hagsmálum og neitaði því að sam-
þykkja löggjöf, sem forsætisráð-
herra færi fram á. Alþingi gæti
líka neitað um fjárveitingu til ein-
hverra stefnumála ríkisstjórnar-
innar — eða Alþingi gæti sett lög,
sem ríkisstjórnin væri andvíg og
ætti síðan að framkvæma. Þessi
dæmi sýna að þetta kerfi býður
upp á stórfelldari þjóðfélagsátök
en við þekkjum í dag og þykir
mörgum vafalaust nóg um.
„Tillaga Bandalagsflokks-
ins er ákall á „hinn sterka
mann“. Hér ríkir nú
óvenjulegt stjórnmála-
ástand, sem jaörar við
upplausn. Á slíkum stund-
um er hætta á aö menn
skelli skuldinni á kerfið
eöa stjórnmálaflokkana
og vilji kalla á „riddarann
á hvíta hestinum" til
bjargar málunum. Þessi
hugsun tengist mjög til-
lögum flokksins, en slíkan
hugsunarhátt ber aÖ var-
ast, því aö hann er andlýð-
ræöislegur.“
Bandaríkin — Frakkland
Þar sem slíkt kerfi hefur verið
við lýði er ólíku saman að jafna. I
Bandaríkjunum er stjórnmála-
hefðin allt önnur. Hvert sam-
bandsriki hefur víðtæk völd og þar
er hefð að kjósa beint til margvís-
legra embætta. Þar eru stjórn-
málaflokkar einnig allt öðruvísi
en við þekkjum þá. Stærstu flokk-
arnir eru mjög laustengd samtök
fólks, sem oft myndast meira utan
um persónur en málefni.
f Frakklandi hefur kjör forset-
ans yfirleitt farið saman við meg-
instraumana í stjórnmálunum.
Þegar Mitterrand var kjörinn for-
seti, var mikil vinstri sveifla, sem
fylgt var eftir í þingkosningum
stuttu seinna, þar sem sömu öfl
fengu meirihluta á þingi. Þar hef-
ur því ekki reynt á hið alvarlega
ástand, sem gæti myndast, ef for-
seti og þing væru á öndverðum
meiði.
Hér kemur að sjálfsögðu einnig
inn í að völd forseta Bandaríkj-
anna og Frakklands eru meiri og
geta orðið meiri undir vissum
kringumstæðum en hugsanlegt
væri að menn gætu fallist á hér á
landi. Enn má á það benda að í
þessum lögum styðst forsetinn við
öflugan her, sem hann er yfirmað-
ur yfir.
Forsetaembættiö lagt niður
Þá má enn benda á, að í tillög-
unum er ekki gerð grein fyrir
hlutverki forseta fslands í hinu
nýja kerfi. Þjóðkjörinn forsætis-
ráðherra myndi gera forsetaemb-
ættið óþarft, eða a.m.k. lítils virði.
í raun er þetta því tillaga um að
leggja niður forsetaembættið í nú-
verandi mynd. Það yrði skaði, því
að reynt er að halda því embætti
sem sameiningar- og samstöðu-
tákni óháð hinni daglegu stjórn-
málabaráttu.
Hinn sterki maður
Tillaga Bandalagsflokksins er
ákall á „hinn sterka mann“. Hér
ríkir nú óvenjulegt stjórnmála-
ástand, sem jaðrar við upplausn.
Á slíkum stundum er hætta á að
menn skelli skuldinni á kerfið eða
stjórnmálaflokkana og vilji kalla
á „riddarann á hvíta hestinum" til
bjargar málunum. Þessi hugsun
tengist mjög tillögum flokksins,
en slíkan hugsunarhátt ber að
varast, því að hann er andlýðræð-
islegur.
Viðhalda á misréttinu
í kjördæmamálinu
Þá er því slegið föstu í þessum
tillögum að engu eigi að breyta í
kjördæmaskipan, þegar kosið er
til Alþingis. Reykvíkingar og
Reyknesingar eiga því áfram að
búa við óréttlætið, sem er í dag og
engu má þar breyta í réttlætisátt
að dómi Bandalagsflokksins.
Flokkurinn hefur því skorið sig úr
leik í þeirri viðleitni að bæta hlut
þessara tveggja þéttbýliskjör-
dæma í áhrifum á Alþingi.
Bandalag jafnaðarmanna hefur
að undanförnu verið í æðislegri
leit að málefnum til að reyna að
skera sig frá öðrum flokkum.
Þessi fyrsta tillaga flokksins og
aðalstefnumál hans sýna að flokk-
urinn var óheppinn í vali. Tillagan
rífur niður rótgróna þingræðis-
hefð á íslandi og kastar okkur út í
stórgailað og hættulegt stjórn-
kerfi, eins og bent hefur verið á í
þessari grein.
Atvinnumál í
Reykjaneskjördæmi
eftir Braga
Michaelsson
Vinnusemi íslendinga hefur frá
alda öðli verið þeim best björg á
erfiðum tímum. Atvinnumál eru
því sá málaflokkur sem mestu
skiptir að vel sé á haldið og að
atvinnulífinu sé sköpuð sú aðstaða
sem tryggir að fyrirtæki séu ekki
neydd til hallareksturs og skulda-
söfnunar. En skuldasöfnun fyrir-
tækja er versta árás sem hægt er
að gera á lífskjör launþega, þar
sem slíkt veldur stóraukinni dýr-
tíð á endanum, eins og dr. Benja-
mín Eiríksson útskýrir vel í grein
í Morgunblaðinu 23. febrúar sl.
í tíð núverandi ríkisstjórnar
hafa atvinnumál á Suðurnesjum
verið afrækt meðan mulið hefur
verið undir aðra staði hér á landi.
Það hefur beinlínis verið stefna
þessarar stjórnar að menn geri út
á sjóðina og lánsfé í stað þess að
efla eigin fjárstöðu og sjálfstæði
fyrirtækja og frjálsa samkeppni.
Flugvallarsvæðið í Keflavík hefur
gersamlega orðið útundan og ekk-
ert mátt gera þar hvort heldur í
þágu íslendinga eða Varnarliðs-
ins, vegna neitunarvalds kommún-
ista í ríkisstjórninni. Ber brýna
nauðsyn til að einangra þá sem
fyrst eftir næstu kosningar, sé
þess kostur.
Flugstöðina strax
Flugstöðin í Keflavík hefur lent
í þessari úlfakreppu stjórnarinn-
ar, þrátt fyrir að meirihluti þjóð-
arinnar sé sammála um að nýta
það fjármagn, sem nemur um 70
milljónum dollara, sem okkur er
boðið til þessara framkvæmda og
tengist þeim.
Um þessar mundir er atvinnu-
ástand á Suðurnesjum í algerri ör-
deyðu. Fyrirtæki í fiskvinnslu eru
mörg alveg stopp og annars staðar
aðeins unnin dagvinna. Æskilegt
væri í sjálfu sér að dagvinna
myndi nægja til að framfleyta
meðalfjölskyldu, en ófarnaðurinn
á efnahagssviðinu hefur séð til
þess að fáir lifa af slíkum launum
í dag.
Það ber tvímælalaust að láta
h^fja framkvæmdir nú við flug-
stöðina í Keflavík og treysta með
því bágborið atvinnuástand á Suð-
urnesjum. Þessi framkvæmd kem-
ur einhvern tímann og nú er hent-
ugur tími til hennar. Jafnframt
þarf að styrkja stöðu annars at-
vinnulífs þar þannig að ný
atvinnutækifæri verði fyrir hendi
sem fyrst og taki við þegar fram-
kvæmdum við flugstöðina lýkur.
Framkvæmdum við olíubirgðastöð
í Helguvík þarf einnig að hraða og
stöðva þannig þá mengun sem á
sér stað á núverandi birgðasvæð-
um fyrir olíu á vallarsvæðinu.
Jafnframt blasa við mikil verkefni
á flugvallarsvæðinu við það að
koma útliti þess í þolanlegt horf,
svo sem að koma raf- og símalín-
um í jörð, sem er jú hreint örygg-
isatriði. Leggja götur, gangstéttir
og endurnýja timburhús og önnur
léleg mannvirki. Allt þetta eigum
við að framkvæma í samvinnu við
Bandaríkjamenn og NATO.
Ódýra orku ber að nýta
Hitaveita Suðurnesja er eitt
glæsilegasta fyrirtæki landsins.
Það hefur sýnt að unnt er að nýta
háhitaorku með góðum árangri til
hitunar, auk 8 mw raforkuvers.
Heimamenn á Suðurnesjum hafa
stýrt þessu fyrirtæki af miklum
dugnaði og ætti ríkissjóður ef til
vill að afhenda þeim það alfarið til
eignar.
í tengslum við áframhald
orkuvinnslu þar má koma upp
margvíslegum iðnaði, svo sem yl-
Bragi Michaelsson
ræktarveri er framleiddi til út-
flutnings, ekki síst vegna nálægð-
ar við flugvallarsvæðið. Sömu
sögu má raunar segja um ylrækt-
armöguleika í Mosfellssveit. Þar
hefur um áratugi verið rekin
myndarleg ylrækt og eru þeir
Mosfellingar í raun frumkvöðlar í
þeirri búgrein á landinu að ég hef
fyrir satt. Ylrækt í Mosfellssveit
þarf að styðja á allan hátt og
skapa garðyrkjubændum rafmagn
á stóriðjuverði til þess að geta
beitt lýsingu í meira mæli en nú er
hægt.
Vel þarf að huga að málefnum
iðnaðar í kjördæminu. Iðnaður
hlýtur að taka við megin hluta
þess fólks sem á vinnumarkaðinn
kemur á næstu árum. Því verður
að hafa sem raunhæfasta geng-
isskráningu í landinu á hverjum
tíma og skapa iðnfyrirtækjum
heilbrigð lífsskilyrði. Hugvit og
dugnaður einstaklinganna mun
áreiðanlega vísa veginn til sóknar,
séu umhverfismál atvinnurekstrar
með þeim hætti, að ekki sé lagður
steinn í götu heilbrigðs rekstrar
með óviturlegum stjórnarathöfn-
um svo sem verið hefur lenzka um
langt árabil.
Sjávarútveginn þarf að efla
Um þessar mundir eru miklir
erfiðleikar í sjávarútvegi lands-
manna, ekki síst á Suðurnesjum
og í'Hafnarfirði. Aflabrögð hafa
verið heldur rýr undanfarið og við
hafa bæst miklir söluerfiðleikar
og verðfall. Fiskvinnslan á Suður-
nesjum á við mikla erfiðleika að
etja og eru mörg fyrirtæki i
þrengingum en togarar sigla með
aflann. Ekki má svo fram fara að
sjávarútvegur, þessi frumatvinnu-
grein okkar, sé rekinn með þessum
hætti. Röng gengisskráning kem-
ur hvað verst við sjávarútveginn
og ekki heldur er neitt vit í að ætla
að reka þessa grein á tómum
millifærslum, sem eiga sér stað
nánast við hverja verðákvörðun á
fiski.
Enginn vafi er á því, að hugvit
og áræðni einstaklingann sem við
rekstur í fiskvinnslu eru, getur
skilað mun meiri tekjum í þjóðar-
búið en nú er, sé horfið frá núver-
andi núll-rekstrar eða skuldasöfn-
unarstefnu. Vöruvöndun í sjávar-
útvegi er líka þýðingarmikil og
þarf að taka upp strangara eftirlit
með því að fiskur sé ekki eyðilagð-
ur um borð í togurum eða netabát-
um. Það á að vera okkur metnað-
armál að koma með að landi bestu
fiskvöru heims og fyrir hana eig-
um við líka að greiða sjómönnum
vel. Enginn vafi er á því, að þá
verður hægt að selja fiskinn okkar
fyrir hæsta verð á erlendum
mörkuðum.
Það er skoðun mín, að nú verði
að efla atvinnumál í Reykjanes-
kjördæmi, sem annars staðar og
stjórnvöld verði að hverfa frá
þeim hugsunarhætti að útgerð og
fiskvinnsla séu beiningamenn og
að Reyknesingar hafi ekki sama
rétt og aðrir landsmenn. Jöfnun
kosningaréttar er því brýn nauð-
syn, enda verða allir landsmenn
að sitja við sama borð í því
grundvallarmáli sem öðrum.
Okkur ber að reyna að hverfa frá
óraunsærri fjárfestingu, hvar sem
er á landinu, en efla einstaklings-
framtak, sem mest við megum, í
atvinnurekstri, enda er það í anda
Sjálfstæðisstefnunnar. Útgerð og
fiskvinnsla þarf að njóta fjár-
muna sinna án afskipta stjórn-
valda. Verði svo þá er það trú mín
að Reyknesingar muni bjarga sér
á komandi tímum, sem þeir hafa
gert í aldanna rás.
Konur stofni
friðarsamtök
HINN alþjóðlega kvennadag, 8.
mars, efndu stóru kvennasamtökin
Kvenfélagasamband íslands,
Bandalag kvenna í Reykjavík og
Kvenréttindafélagið til fundar á
llallveigarstöðum. En þar var kynn-
ing á starfi svonefnds friðarhóps
kvenna, sem sent hefur frá sér ávarp
til kvenfélaganna, og umræður um
frið og afvopnun. En friðarhópurinn
hafði ma-lst til þess að kvenfélög og
kvenfélagasambönd efndu til sér-
stakra funda um frið og afvopnun og
létu frá sér heyra, til undirbúnings
hugsanlegri friðarráðstefnu í vor og
stofnun friðarsamtaka.
Fundurinn var vel sóttur. Fram-
söguerindi höfðu Elín Pálmadóttir
blaðamaður og Kristín Ásgeirs-
dóttir sagnfræðingur. Og á eftir
urðu líflegar umræður. í íok fund-
arins var samþykkt:
„Fundur haldinn á vegum Kven-
félagasambands íslands, Banda-
lags kvenna í Reykjavík og Kven-
réttindafélags íslands að Hall-
veigarstöðum 8. mars 1983 tekur
heils hugar undir ávarp friðar-
hóps kvenna og leggur til að haf-
inn verði hið allra fyrsta undir-
búningur að stofnun friðarsam-
taka íslenzkra kvenna."