Morgunblaðið - 10.04.1983, Blaðsíða 10

54
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. APRÍL 1983
Truman vildi fá Rússa
í stríðið gegn Japönum
1.300 bréf frá honum til konu hans Bess gerð opinber
Nærri því 1.300 bréf frá
Harry S. Truman til
konu hans, Bess, hafa
nýlega verið gerð opin-
ber. Þau voru skrifuð á
tímabili sem ná yfir
hálfa öld, allt frá þeim
tíma sem Truman háði lífsbaráttu sína
sem 26 ára gamall bóndi og þar til sex
árum eftir að hann lét af embætti forseta
Bandaríkjanna árið 1953.
Bréfin eru í vörzlu Harry S. Truman
safnsins í Independence, Missouri. I sum-
um þeirra eru berorðar lýsingar á ýmsum
helztu stjórnmálaleiðtogum heimsins á
þeim tíma, eins og til dæmis Josef Stalín,
og bréfin varpa nýju ljósi á ýmsa atburði í
veraldarsögunni.
í öðrum er dregin fram mynd af lífi og
ástum fólks horfinnar kynslóðar, en það er
á því tímabili, sem Truman var ungur
bóndi, hermaður og ástfanginn ungur
maður, sem var að gera hosur sínar græn-
ar fyrir smábæjarstúlkunni, er hann átti
síðar eftir að kvænast.
Robert H. Ferrell, fræðimaður, sem hef-
ur rannsakað bréfasafnið og skráð það,
segir, að í sumum bréfunum sé fjallað um
málefni, sem telja verði ríkisleyndarmál
miðað við þá skilgreiningu sem tíðkist nú
til dags.
Ferrell segir m.a. að mikilvægasta upp-
götvunin í þeim bréfum, sem fram til
þessa hafi verið rannsökuð, sé sönnun þess
að Truman hafi viljað að Sovétríkin tækju
þátt í hernaðinum gegn Japönum. í bréfi,
sem ritað var frá Berlín á dögum Pots-
dam-ráðstefnunnar, þar sem Truman sat á
fundum með leiðtoga Sovétríkjanna, Jósef
Stalín, og Winston Churchill, forsætis-
ráðherra Breta, fullvissar hann konu sína
um „að ég hef fengið því framgengt sem ég
ætlaði mér með förinni hingað — Stalín
ætlar að taka þátt í Kyrrahafsstyrjöldinni
frá 15. ágúst án nokkurra skilyrða — og ég
fullyrði, að það mun flýta lokum styrjald-
arinnar um heilt ár, og mundu bara eftir
ungmennunum, sem munu ekki falla i val-
inn þess vegna. Það er það sem máli skipt-
ir“. Bréfið er dagsett 18. júlí 1945.
í öðru bréfi, sem skrifað er árið 1947 í
upphafi kalda stríðsins, segir forsetinn, að
hann óttist að Ítalía muni ganga kommún-
istum á hönd í kosningunum og að hann
óttist að Rússar kunni að ráðast inn i
Vestur-Evrópu.
Ferrell segir, að bréfasafn Trumans „sé
hreinskiptnasta og mikilvægasta bréfa-
safn nokkurs forseta á þessari öld, en það
sé einnig dásamleg ástarsaga, sem hófst á
horfnum tímum, en eigi erindi við fólk á
tuttugustu öldinni".
Bréf Trumans frá Potsdam-ráðstefn-
unni, sem haldin var í grennd við Berlin
dagana 17. júli til 2. ágúst 1945, gefa til
kynna, að í fyrstu hafi Stalín komið hon-
um vel fyrir sjónir. í bréfi dagsettu 29. júlí
segir hann, að Stalín og utanrikisráðherra
hans Vyacheslav Molotov muni koma og
hitta hann þá um morguninn og forsetinn
bætir síðan við: „Mér fellur vel við Stalin.
Hann kemur fram eins og hann er klædd-
ur. Hann veit hvað hann vill og hann er
tilbúinn að fallast á málamiðlun ef hann
fær sínu ekki framgengt. En utanrikis-
ráðherra hans er ekki hreinskiptinn."
Potsdam-ráðstefnan, sem var siðasti
fundur leiðtoga stórveldanna þriggja, var
sú fyrsta, sem Truman tók þátt í, og var
eldskírn hans á sviði heimsstjórnmálanna.
Kallað var til ráðstefnunnar til að fylgja
eftir og skýra nánar ýmis ákvæði sam-
komulagsins sem gert var á Yalta-ráð-
stefnunni i febrúar 1945, en hún var haldin
nokkrum vikum fyrir andlát Franklins D.
Roosevelts forseta.
Á nokkrum stöðum í bréfunum kallar
forsetinn Stalín „Jóa frænda", en það var
Harry S. Truman.
nafngift sem stjórnmálaandstæðingar
Trumans áttu síðar eftir að nota gegn hon-
um þegar ákvæði Potsdam-sáttmálans
voru ítrekað brotin af Rússum eftir því
sem meiri kuldi færðist i sambúðina eftir
lok heimstyrjaldarinnar.
En bréf forsetans til konu sinnar gefa
eindregið til kynna að honum hafi fallið
persónulega vel við Stalín, þótt hann hafi
beitt hann og Churchill „give’ em hell“
aðferðinni sem heillaði pólitíska stuðn-
ingsmenn hans heima fyrir en andstæð-
ingar hans fyrirlitu. „Við áttum mjög
harðvítugan fund í dag. Ég reis upp á
afturlappirnar og sagði hingað og ekki
lengra. Þeir fóru þá heldur ekki lengra,"
segir hann í bréfi til konu sinnar 20. júlí.
Fimm dögum síðar skrifaði hann henni:
„Við höfum átt í ströngu síðustu dagana,
en bætir síðan við, að Stalín „virðist líka
það ágætlega þegar ég læt hann fá það
óþvegið".
Svoétríkin sögðu Japan stríð á hendur 8.
ágúst, fyrr en Truman hafði sagt. En það
var tveimur dögum eftir að kjarnorku-
sprengja lagði Hiroshima í rúst og sex
dögum áður en Japanir gáfust upp.
„Truman hefir ætíð haldið því fram, að
megintilgangur hans á Potsdam-ráðstefn-
unni hafi verið að fá Rússa til að taka þátt
í Kyrrahafsstyrjöldinni," segir Farrell, en
hann er prófessor í sagnfræði við háskól-
ann í Indiana-ríki. Hann hefur ritað marg-
ar bækur um Truman, sem lézt árið 1072.
„En það eru fjölmargir sagnfræðingar,
sem halda því fram, að Truman hafi farið
á Potsdam-ráðstefnuna í þeim tilgangi að
halda Rússum utan við Kryrrahafsstyrj-
öldina, þar sem allt útlit var fyrir að
Bandaríkin gætu sjálf bundið enda á styrj-
öldina. Daginn áður en ráðstefnan hófst,
þann 17. júlí, sprengdu Bandaríkin plúton-
íumsprengju i tilraunaskyni. Það er því
engin ástæða til að rengja það að hann
vildi fá Rússa til að taka þátt í styrjöld-
inni, nema þá að hann hafi verið að ljúga
að Bess.“
Flestum bréfunum hafði verið komið
fyrir á hinum og þessum stöðum í húsi
Truman-fjölskyldunnar við Delaware-götu
í Independence. Þau hafa nú um margra
mánaða skeið verið geymd í Trumansafn-
inu, samkvæmt upplýsingum dr. Ben Zobr-
ist, forstöðumanns safnsins. Á síðastliðnu
hausti, eftir að Bess lézt, 97 ára að aldri,
gaf dóttir hennar, Margrét Truman Dani-
els, bandarísku þjóðinni bréfin. Hún
skýrði frá því nýlega, að hún hefði enn-
fremur afhent safninu nokkur bréf, sem
hún hafði varðveitt sjálf.
Starfslið safnsins hefur unnið að því að
skrá bréfin í tímaröð og taka afrit af þeim
og umslögunum, sem þau voru send í. Það
þurfti að endurskoða öll bréfin til að
tryggja að ekki yrði ljóstrað upp ríkis-
leyndarmálum með birtingu þeirra eða
þau hefðu að geyma upplýsingar eða um-
mæli sem gætu skaðað fólk sem enn er á
lífi. „í bréfunum voru engin ríkisleyndar-
AT.TTAF Á ÞRIÐJUD0GUM
UNGLINGAMEISTARAMÓT
ÍSLANDS Á SKÍÐUM
MEISTARAMÓT ÍSLANDS
í BADMINTON
„Ég þoli ekki brögö í leik, en hörku, jú.“
— Grein um Þjóöverjann Uli Stielike,
besta mann Real Madrid.
Itarlegar og spennandi íþróttafréttir
VJterkurog
k./ hagkvæmur
auglýsingamióill!

Humarbátar
Heimir hf. óskar eftir humarbátum í viöskipti á komandi hum-
arvertíö, hvort heldur í viöskipti eöa leigu. Höfum yfir aö ráöa
úrvals skipstjórum ef bátar eru í góðu ásigkomulagi.
Upplýsingar veita: Þorsteinn Árnason í síma 92-2107 eöa 92-
2330 (heima) og Höröur Falsson í síma 92-2107 eöa 92-26000
(heima).
J-ícintir hf.
Keflavík
Ókeypis sumarleyfi
Sarasota, Florida, U.S.A.
Fylliö út skilmerkilega og sendið til:
Sarasota, Surf and Racquiet Club, 5900 Midnight Pass Road, Sarasota, Florida,
U.S.A. 33581.
Nafn ...........................................................
Fjölskyldustærð ................................................
Heimilisfang ...................................................
Þeim heppnu munum viö veita 7 daga sumarleyfi.
Innifaliö: 2ja herb. íbúö í fjölbýlishúsi meö tveimur herbergjum, staösett viö Mexíkó-
flóa. Falleg strönd meö hvítum sandi. Sundlaug, tennisvöllur, allur húsbúnaður fylgir
svo og sængurföt og þessháttar.
Þetta ókeypis frí fær heppin fjölskylda (allt aö 5 manns) til aö kynna íslendingum
sumarleyfisaðstöðu okkar.
Vinningur veröur dreginn út 1.5. 1983. Vinningurinn skal tekinn út frá 1.5. ’83 —
31.13. ’83 (fer eftir aöstæöum). Flugfar og matur ekki innifalinn.