Morgunblaðið - 10.04.1983, Page 14

58
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. APRÍL 1983
Pottarim
Umsjón: SIGRÚN
DAVÍÐSDÓTTIR
I dag eru kartöflur á dagskrá.
Kartöflur vekja upp margvísleg
ar hugsanir, þær eiga sér
skemmtilega sögu, það er hægt
að matreiða þær á ótrúlega
margvíslegan hátt og þær eru
ekki alltaf eins góðar hér og
helzt verður á kosið.
Kartöflur eru nýlendugræn-
meti, þær eru sumsé ættaðar úr
indíánasveitum Ameríku. Þegar
Kólumbus og aðrir kappar fóru
að gramsa í gullkistum inn-
fæddra, fundu þeir ekki aðeins
gull heldur kynntust þeir einnig
ýmsum nytja- og nautnajurtum,
t.d. kakói og maís og svo títt-
nefndri kartöflujurt og skyld-
jurtum hennar, tómötum og tób-
aki. Þegar Spánverjar hófu að
flytja auð indíánanna yfir hafið
til Spánar á skipulegan hátt, var
fljótlega farið að nota kartöflur
sem matarforða handa áhöfnun-
um. Spánverjar fóru svo að
rækta þær heima fyrir og 1601
eru þær sagðar svo algengar á
Italíu að fólk sjóði þær með
kindakjöti líkt og rófur og gul-
rætur. Þegar enskir landnemar
fóru til Norður-Ameríku, tóku
þeir kartöflur með sér og rækt-
uðu þar, svo þangað eru þær
komnar með millilendingu í
Evrópu. Það var ekki farið að
rækta kartöflur í Mexíkó fyrr en
á 18. öld.
Kartöflur urðu í fyrstu nokk-
urt tízkufæði í Evrópu. Þá var
m.a. mælt með að borða þær
soðnar, bakaðar eða steiktar í
ofni, með góðu smjöri, salti,
appelsínu- eða sítrónusafa og
sykri. Hvernig lízt ykkur á?
En kartöflur gengu ekki alveg
svona léttilega í almenning, og
þeim var víða tekið með tor-
tryggni. í Búrgund voru þær t.d.
bannaðar 1619. Þar var því trú-
að að of mikið kartöfluát ylli
holdsveiki. Þegar Friðrik mikii
af Prússlandi sendi sveltandi
íbúum Kolberg vagnhlöss af
kartöflum, kusu þeir fremur
hungrið en kartöflurnar. I
Frakklandi eignuðust kartöfl-
urnar á 18. öld ótrauðan banda-
mann, sem hét Antoine-Auguste
Parmentier. Hann lagði á sig
ómælt erfiði til að sannfæra
landa sína um að þessir ágætu
jarðávextir væru alls ekki eitr-
aðir, heldur þvert á móti öndveg-
is fæða og afar næringarmikil. I
frönskum matreiðslubókum frá
byrjun 19. aldar er farið að hafa
með kartöfluuppskriftir, í einni
er t.d. verið að hrósa enskum
réttum og þar á meðal kartöflu-
stöppu. Það geta víst margir tek-
ið undir lofsöng um þann ágætis
rétt...
Hér er auðvelt að rækta kart-
öflur og það gera ýmsir með góð-
um árangri. Það er því óneitan-
lega dapurlegt, að íslenzkar
kartöflur í búðunum skuli
oftlega vera önnur eins hryggð-
armynd og raun ber vitni. Eg
skil alls ekki af hverju þetta
þarf að vera svona, því vanda-
málið kom ekki upp í gær og
heldur ekki í fyrradag. Við höf-
um mátt þola lélegar kartöflur
lengi, næstum eins lengi og elztu
menn muna. Kartöflubændur
firra sig ábyrgð, benda á þá sem
una að tróna í því virðingarsæti
sem henni ber. Það væri rökrétt
að leggja til að nú væri nóg kom-
ið af svo góðu, réttast væri að
gera neytendaverkfall og hætta
að kaupa kartöflur. En lang-
lundargeðið er samt við sig, bezt
að reyna að þrauka um stund og
sjá hvort eklci kemur betri tíð
með blóm í haga, bjarta langa
sumardaga ... Þeir sem enn eru
hallir undir kartöflur, þrátt
fyrir ítrekaðar aðgerðir til að
venja okkur af þessari öndvegis
fæðu, geta hugað að uppskrift-
unum á eftir.
En það er ekki aðeins að það
sé erfitt að ná í góðar kartöflur.
Þær mega auk þess þola marg-
Kartöflur
pakka og dreifa, þeir benda aft-
ur á bændurna og svo kaupmenn
sem láti vöruna liggja í moð-
volgum búðum, og neytendur
liggja undir þungum grun um að
kunna alls ekki að fara með
þessa ótrúlega viðkvæmu vöru.
Þetta sjónarspil er yfirleitt leik-
ið á uppskerutímanum, þegar
einhver kvartar um að fá aldrei
almennilega nýjar kartöflur með
nánast engu hýði, og svo aftur
þegar við neytendur erum alveg
að gefast upp á að klára ruslið af
kistubotninum frá síðustu upp-
skeru. Við sýnum kartöfluyfir-
völdum reyndar ótrúlegt lang-
lundargeð. Skapheitari þjóðir
hafa gert uppreisn af minna til-
efni. En við segjum bara eins og
fslendingurinn í Kaupmanna-
höfn sem lenti undir sporvagni
og skreið undan honum illa leik-
inn: En Islænding kipper sig
ekki op ved sádan noget...
En hvenær, ó hvenær, kemur
að því að við getum fengið al-
mennilegar kartöflur allt árið
um kring, hvenær getum við val-
ið úr fleiri tegundum kartaflna
en nú, og hvenær fáum við al-
mennilegar nýjar kartöflur á
uppskerutimanum, þessar með
örþunnt og ljóst hýði, sem hægt
er að borða einar með smjöri
eins og hvert annað sjaldgæft
lostæti??? Kartöfluvinafélagið á
langa og harða baráttu fyrir
höndum, þegar það verður sett á
stofn.
Nei, það er erfitt fyrir kartöfl-
víslega meðferð í eldhúsinu og
ekki alltaf jafn heppilega. Margt
er mannanna meinið og kart-
aflnanna kvölin... Hæfilega
soðnar, góðar kartöflur eru önd-
vegis fæða. En aðeins hæfiiega
soðnar, ekki ofsoðnar. Ef þær
eru settar í kalt vatn, þá þurfa
þær ekki miklu meira en 15—20
mín. suðu, frá því að suðan kem-
ur upp. Kartöflur hafa fengið
það ógnarorð á sig að vera fit-
andi. Það eru þær ekki svo mjög,
meðan ekki er notuð óhóflega
mikil fita með þeim og ef þær
eru ekki djúpsteiktar. Kartöflur
eru ekki ýkja C-vítamínríkar, en
vegna þess hve margir borða
kartöflur á hverjum degi, þá eru
þær drjúgar að því leyti. Þær eru
einnig drjúgur járn- og B-víta-
míngjafi. Kartöflur eru því ekki
til að forakta og þær má með-
höndla á margvíslegan hátt, eins
og áður er nefnt.
Góða skemmtun!
Kartöflusalat
(Handa fjórum)
Kartöflur eru góðar kaldar í
salöt, hreint ótrúlega góðar
segja sumir. Það er hægt að hafa
ýmislegt með þeim, t.d. annað
grænmeti, einnig eitthvað kjöt-
kyns. Ólífur og kapers gefa sal-
atinu einnig gott bragð. Sósan er
oft gerð úr olíusósu, en sýrður
rjómi er mun heppilegri kostur.
Hér er þó mælt með sósu úr
matarolíu og ediki. Sinnep er
ómissandi hér ...
Kartöflurnar ættu að vei a
þurrar og vaxkenndar, en slíkar
kartöflur er ekki að fá. Við verð-
um að nota það sem fæst og
hirða lítt um það sem ekki næst.
Notið gjarnan gullauga. í gott
salat borgar sig að sjóða kartöfl-
ur sérstaklega, en nota ekki af-
ganga af soðnum kartöflum.
Kartöflurnar eru afhýddar heit-
ar, skornar varlega í bita og sós-
unni síðan hellt yfir. Þær draga
hana í sig á meðan þær kólna.
Salatið er hægt að borða kalt, en
mér finnst það bezt við stofu-
hita, ekki kælt, því það hentar
kartöflunum ekki vel. Hitastig
matar skiptir miklu máli og sízt |
ástæða til að vanmeta þann þátt. I
Salatið er frábært eitt sér sem
léttur málsverður, en sómir sér
einnig fjarska vel sem meðlæti
með afgöngum af ofnsteiktu
kjöti eða glóðarsteiktu, t.d.
lamba- eða nautakjöti. Það er
einnig vel hugsanlegt sem for-
réttur eða miðnætursnarl.
1 kg kartöflur
1 paprika
3-4 sellerístönglar
Sósa:
6 msk olía, gjarnan sólblómaolía
2 msk vínedik
1-2 hvítlauksrif
1 msk sinnep, franskt, ósætt
1 Sjóðið kartöflurnar hæfi-
lega, afhýðið þær og skerið í
bita, ekki þó of litla. Blandið sós-
una, hrærið henni vel saman og
hellið yfir kartöflurnar. Blandið
öllu vel saman, en hrærið þó eins
lítið í og hægt er, því kartöflur
þola ekki hnjask.
2 Fjarlægið fræin úr paprik-
unni, skerið hana og selleríið í
litla bita. Blandið saman við
kartöflurnar um leið og salatið
er borið fram.
Salatið er kannski ekki alltaf
sem fegurst á að líta, en unnend-
ur kartaflna eru vísast tilbúnir
til að sjá í gegnum fingur sér við
þær...
Gúrkutíminn
Nú fer gúrkutíminn í hönd. Is-
lenzkar gúrkur eru komnar í
búðir fyrir nokkru og voru að
lækka í verði. Gúrkurnar okkar
eru ljómandi góðar og þær má
nota í margvíslegan mat. Fyrst
og fremst eru þær góðar eintóm-
ar, en einnig f heita og kalda
rétti. Væntanlega verður nánar
vikið að þeim seinna.
MAZDA eigendur
Komiö meö bílinn reglulega i skoóun á 10.000 kílómetra
fresti eins og framleiöandi Mazda mælir meó. í þessari
skoöun er billinn allur yfirfarinn og vélin stillt, þannig aö
benzlneyösla veröur i lágmarki. Þetta er mikilvægt atriói
meó stórhækkandi benzínverði.
Athugiö ennfremur aö vió önnumst alla smurþjónustu
fyrir Mazda bíla. Allar skoöanir og viögeróir eru færöar í
þjónustubók, sem skal ætiö fylgja bílnum og er hún þvi
heimild um góöa umhiróu við endursölu.
MAZDA eigendur
Látiö sérþjálfaöa fagmenn Mazda verkstæðisins ann-
ast skoóanir og viöhald bílsins, það margborgar sig.
Leitiö upplýsinga og pantió tíma í símum 81225 og
81299.
BÍLABORG HF
Smiðshöfða 23, sími 812 99.
Flytur fyr-
irlestra um
jarðvísindi
í NÆSTU viku kemur hingað til
lands dr. Richard S. Williams,
jarðfræðingur, sem starfar hjá
Jarðfræðastofnun Bandaríkjanna.
Hann hefur oft komið hingað á und-
anförnum árum og unnið talsvert í
samvinnu við ýmsa jarðvísindamenn
hér, allt frá 1972.
Dr. Williams mun flytja þrjá
fyrirlestra á ensku á vegum
jarðfræðaskorar í verkfræði- og
raunvísindadeild Háskóla íslands,
dagana 11., 12. og 13. apríl, um
fjarkönnun frá flugvélum og
gervihnöttum, einkum á sviði
jarðvísinda. Fyrirlestrarnir verða
haldnir í stofu 157 í húsi verk-
fræði- og raunvísindadeildar við
Hjarðarhaga kl. 17.15 alla dagana.
Fa —
^/\skriftar-
síminn er 830 33