Morgunblaðið - 23.04.1983, Page 2

42
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. APRÍL 1983
Ein mikilvægasta stjörnuathugun-
arstöð heims er á Norður-Spáni
Frá Helgu iónsdóttur, fréttaritara Mbl. í Burgos, Spáni.
Á Calar Alto-fjalli hvín ískaldur stormurinn allan veturinn og helming
vors og hausts er fjalliö huliö snjó. Það er oft erfiðleikum bundiö aö fara
á milli á svæöinu á þessum tíma árs. Á Calar Alto búa að jafnaði 30
manns. Á fjallinu, 2.160 m hátt (hæsta fjall í Almeríasveit á S-Spáni), er
staðsett ein stærsta og mikilvægasta stjörnuathugunarstöð í heimi.
Schmidt-ljósmyndavélin er notuð til þess að taka myndir af stjörnum.
Það voru Þjóðverjar er völdu
staðinn, nánar tiltekið voru það
tæknifræðingar frá stjörnu-
fræðistofnuninni Max Planck.
Þeir leituðu að stað í S-Evrópu
til þess að geta fylgst betur með
því sem þeir nefna miðju himin-
hvolfs og sem á sama tíma upp-
fyllti þau skilyrði að vera nógu
hátt uppi frá jörðu til þess að
koma í veg fyrir hugsanlegar
truflanir frá andrúmsloftinu.
Einnig var mikilvægt að himinn-
inn væri nægilega heiðríkur til
þess að leyfa sem flestar athug-
anir. (í Þýskalandi er meðaltal
stjörnubjartra nótta um 50 á
meðan Almería hefur að meðal-
tali 200 stjörnubjartar nætur á
ári.) Calar Alto-fjali í Almería-
sveit uppfyllti allar þessar kröf-
ur þannig að þýsku tækni-
fræðingarnir fóru á fund
spænskra yfirvalda og buðu
þeim samning: Spánn kæmi upp
góðri samgönguaðstöðu uppi á
fjallinu með viðeigandi þjón-
ustu: vatni, rafmagni, síma
o.s.frv. Þjóðverjar fyrir sitt leyti
byggðu fjórar byggingar með til-
heyrandi hvolfþökum og hver
þeirra hefði aflmikinn stjörnu-
sjónauka. Spánverjar fengju
10% af tímanum til eigin athug-
ana.
Stjórnvöld á Spáni samþykktu
skilmálann þegar í stað. Meira
að segja var ákveðið að Spán-
verjar skyldu koma upp einni
hvelfingu að öllu leyti með
spænsku fjármagni og koma þar
fyrir stórum stjörnusjónauka
a.m.k. ekki minni en Þjóðverjar
hefðu. Gömlu stjörnuathugun-
arstöðunni í Madrid, staðsett í
miðjum Retiro-skemmtigarðin-
um, yrði jafnframt lokað enda er
athugunarstöðin umkringd
byggingum, ljósum og mengun
alls staðar í nágrenninu.
Árið 1973 er hafist handa við
byggingu stöðvarinnar í Alm-
ería. Fjárfestingin nam 10.000
milljónum peseta. Fyrst var lok-
ið við þýskan stjörnusjónauka;
1,2 m að þvermáli. Þá kom
spænski sjónaukinn; 1,5 m sem
var tekinn í notkun árið 1977;
síðan annar þýskur sjónauki; 2,2
m og myndavél til þess að taka
stjörnuljósmyndir. Myndavélin,
sem ber nafnið Schmidt-vélin,
komst í notkun 1980. Hvað sem
því líður er stolt Calar Alto risa-
sjónauki (3,5 m) sem hefur tekið
10 ár í byggingu. Nú er hann til-
búinn til þess að verða settur
saman og á þessu ári verður
byrjað að nota hann. Vitaskuld
eiga þessir sjónaukar ekki neitt
skylt með hinum gömlu róman-
tísku löngu tækjum þar sem ein-
staklingurinn stóð fyrir aftan og
mændi til himins og skrifaði
niður hjá sér á blað það sem
fyrir augum bar. Nú eru þetta
risastór tæki, mörg tonn að
þyngd, sem starfa í samráði við
flókinn tölvuútbúnað.
Af fimm athugunarbygging-
um á Calar Alto-fjalli er
spænska byggingin sú eina þar
sem jarðhæðin er fyrirhuguð til
búsetu. Þar búa að jafnaði 4
Spánverjar. Fyrirliði hópsins er
Mariano Moles, 35 ára gamall
eldflaugaverkfræðingur og sér-
fræðingur í geimeðlisfræði. Mol-
es hefur óbifandi áhuga á
stjörnufræði. Sem stendur vinn-
ur hann að athugunum, sem eru
fólgnar i leit að svæðum í him-
ingeimnum fullum af ryki og
gasi sem mynda stjörnur.
„Úti í geimnum eru svo ótal
margar stjörnur að við erum
hætt að útbúa skrár," útskýrir
Moles. „Á hverju Ijósmynda-
spjaldi sem við tökum af smá-
hluta himinsins finnum við þús-
und milljón hnetti; einnig er að
stjörnusjónaukinn okkar er
mjög góður og hefur óviðjafn-
aniega linsu, sem leyfir okkur að
gera fyrsta flokks athuganir.“
Moles, eins og aðrir í stöðinni,
er þar kominn til þess að vinna.
Á næturna þegar veðurskilyrði
leyfa er unnið að athugunum; á
morgnana er hvílst og kl. hálf
sjö á kvöldin er snætt og síðan
farið á ný upp í hvelfinguna.
Starfsmenn á Calar Alto eru
þar þó ekki allt árið um kring.
Kerfið í athugunarstöðinni leyf-
ir breytingu á stjörnufræðingum
og öðru starfsfólki. Þar eð
spænska athugunarstöðin er
þjóðareign koma meðlimir
stjörnufræðistofnanna eða há-
skólar með verkefni. Nefnd ein
fer yfir þau og velur úr. Tiltek-
inn vísindamaður hefur rétt á að
hagnýta sér starfsaðstöðuna á
Calar Alto í a.m.k. 20 daga.
Af 32 sem starfa á þýska
svæðinu eru 22 Spánverjar og 10
Þjóðverjar. Ýmisleg vandamál
hafa sprottið upp á milli þeirra.
Spánverjar kvarta yfir því að
Þjóðverjar fari stundum eftir
spænskri vinnulöggjöf og í öðr-
um tilvikum eins og þýsk lög
mæla fyrir. Einnig hefur spunn-
ist deila yfir samgönguþjónust-
unni fyrir þá sem vinna á svæð-
Vagnstjóri á leið 11 svarar spurningum Einars Gústafssonar í umferðarkönn-
un íbúa við Hjallasel á sunnudag. Morpinbi»»k>/Kristj»n Ein»r»son.
fbúar við Hjallasel:
Ónæði og slysahætta vegna
umferðarþunga í götunni
„VIÐ erum í langan tíma búin að
biðja um úrbætur, en hingað til hef-
ur ekkert tillit verið tekið til óska
okkar. Við ætluðum að loka götunni
alveg í dag, en höfum frestað því í
bili meðan verið er enn einu sinni að
skoða málið,“ sagði Einar Gústafs-
son íbúi við Hjallasel í samtali við
Morgunblaðið á sunnudag, en þá
efndu íbúar við götuna til umferð-
arkönnunar við götu sína og stöðv-
uðu allar bifreiðir sem um hana
fóru.
íbúar við Hjallasel hafa áður
gripið til aðgerða og lokað fyrir
umferð um götu sína. Þeir segja
að ófremdarástand ríki í götunni.
Samkvæmt talningu í september
sl. fari um götuna að meðaltali
1.020 bílar á sólarhring, eða u.þ.b.
einn bíll á mínútu. Strætisvagn
fer um götuna fimm sinnum á
klukkustund. Gatan sé aðeins sex
metra breið og í dag séu götur ekki
skipulagðar þrengri. Auk þess
væru lóðir framan við húsin nán-
ast engar og í götunni því mikil
slysahætta fyrir börn.
Ibúarnir sögðu mikið ónæði af
umferðinni, sem þeir sögðu mikla.
Húsin hefðu þeii* hins vegar byggt
í þeirri trú að gatan yrði róleg
íbúðargata. Mistök væru í skipu-
lagi hverfisins, sem leitt hefðu til
ófremdarástandsins, breiðgata
endaði í götunni og væri Hjalla-
selið því í langflestum tilvikum
notuð til keyrslu milli hverfa í
Breiðholti. Gatan þyldi hins vegar
ekki þá umferð sem um hana færi,
og hefði á það verið bent á árinu
1980. Tvívegis hefði verið gengið á
Bifreiðir stöðvaðar í Hjallaseli og ökumenn spurðir spjörunum úr.