Morgunblaðið - 24.04.1983, Blaðsíða 2

46
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. APRÍL 1983
Það er einhver sem ræður
meiru en kóngurinn
Rœtt við Guðgeir Jónsson, bókbindara og fyrrum forseta Alþýðusambands íslands, í tilefni af nírœðisafmœli
„Ég er fæddur á Digranesi
1893. Digranes taldist þá til Sel-
tjarnarneshrepps en er nú hluti
Kópavogskaupstaðar. Þegar ég
var fjögurra ára dó faðir minn og
fluttist ég þá í Fífuhvamm til afa
míns og ömmu, Þorláks Guð-
mundssonar alþingismanns og
Valgerðar Ásmundsdóttur. Ég
var hjá þeim meðan þau lifðu —
afi dó 1906 en amma 1912. Þau
fluttu hingað í Eskihlíðina 1902
en þar var sveitabær, og stendur
húsið reyndar enn. Ég fluttist svo
til móður minnar og stjúpa eftir
að afi og amma voru dáin.
Ég fermdist árið 1907. Um
sumarið vann ég fyrir mér sem
ökuþór með hest og vagn en
sumarið eftir það vistaðist ég í
sveit. í janúar 1909 hóf ég svo
ævistarfið — þá rakst ég á aug-
lýsingu eftir bókbindaranema í
ísafold og ákvað að kanna málið."
Guðgeir Jónsson, bókbindari,
verður níræður næstkomandi
mánudag, 25. apríl. Hann er þjóð-
kunnur maður fyrir þátttöku sína
í félagsmálum, bæði innan Góð-
templarareglunnar og launþega-
samtakanna. Hann var forseti
Alþýðusambands íslands frá
1942—44 og sat alls þrjú tímabil í
stjórn þar. Hann var í stjórn Fé-
lags bókbindara 25 ár samfleytt
jafnframt því sem hann gegndi
ýmsum trúnaðarstörfum fyrir fé-
lagið. Ég byrja á því að spyrja
Guðgeir hvernig hafi verið að
stunda bókbandsiðn á þessum ár-
um.
Töluvert atvinnu-
leysi á köflum
„Þær voru ekki margar bók-
bandsstofurnar þá — ég held það
hafi ekki verið nema fjórar fyrir
utan Félagsbókbandið þar sem ég
starfaði fyrstu árin. Það er ágætt
að stunda þessa vinnu nema það
var töluvert atvinnuleysi hjá
okkur á köflum eins og öðrum. Eg
stundaði oft útivinnu — var á
eyrinni eða í síld, byggingarvinnu
o.fl. á sumrin, en þá var minnst
að gera í bókbandinu. Þá var ég
með bókbandsverkstæði sjálfur
um tíma frá 1918 til 1922. Hjá
Ríkisprentsmiðjunni Gutenberg
byrjaði ég svo í febrúar 1932 þeg-
ar stofnuð var bókbandsdeild þar
og hjá þeim starfaði ég samfellt í
47 ár og var 85 ára þegar ég hætti
alveg.“
Þú hefur starfað mikið að fé-
lagsmálum um ævina?
„Já, þau hafa alltaf vakið
áhuga minn. Ég hef starfað tölu-
vert bæði innan Góðtemplara-
reglunnar og í verkalýðshreyfing-
unni og vonandi gert eitthvert
gagn.
Bókbindarar áttu lengi erfitt
uppdráttar miðað við prentara.
Þetta var að nokkru þeim sjálfum
að kenna þar sem þeir höfðu ekk-
ert félag með sér lengi framan af.
Fyrsta félag bókbindara var
stofnað 1906 uppi á kvistinum að
Laugavegi 18 Á, en það hús stóð
þar sem Mál og menning er núna.
Þetta félag lagðist niður 1912 og
var reyndar aldrei mikill kraftur
í því enda stéttin fámenn.
Félagið var svo endurvakið
1915 og þá var ég í stjórn þess en
það starfaði heldur ekki lengi.
Það var svo ekki fyrr en 1934 sem
skriður tók að komast á málin. Þá
Guðgeir Jónsson
var stofnað nýtt Félag bókbind-
ara og sat ég í stjórn þess í 25 ár
— ég hætti í stjórninni 1960 og
hefur víst verið tími til kominn."
Hvernig var að standa í kjara-
baráttunni á þessum árum?
„Það var náttúrulega dálítið
strembið á köflum, en þó gerðist
aldrei neitt stórvægilegt og það
fylgdu þessu engin illindi. Bók-
bindarar voru eins og ég sagði
lengi framan af á eftir prentur-
um í kaupi og kjörum og flestir
voru sammála um að það væri
óeðlilegt. Forstjóri Ríkisprent-
smiðjunnar sýndi þessu máli
mikinn skilning og það hjálpaði
okkur mikið til að ná jafnræði við
prentara. Nú eru þessi félög orðin
að einu í Félagi bókagerðar-
manna en inn í það gengu einnig
ofsettprentarar og prentmynda-
smiðir."
Nú varst þú fulltrúi á nokkrum
Alþýðusambandsþingum og for-
seti ASÍ eitt tímabil — þú hlýtur
að minnast margs frá þessum ár-
um?
„Ég veit það nú ekki — það
skeði svo sem ekkert stórvægi-
legt. En ég var á nokkuð mörgum
Alþýðusambandsþingum, þar á
meðal fyrsta haustþingi Alþýðu-
sambandsins haustið 1916 en það
var framhaldsþing af stofnþing-
inu sem haldið hafði verið í marz
sama ár.“
Hvers minnist þú helst af
þessu þingi?
„Ég hafði nú lítinn tíma til að
sitja það — það var mikil vinna
hjá mér og svo var ég einmitt að
Ljósm.: Krútján örn Elfuson.
gifta mig þegar þetta var. Ég
held að þetta þing hafi mikið til
farið fyrir ofan garð og neðan hjá
mér.
Það reyndi stundum
töluvert á
Ég var kosinn ritari á Alþýðu-
sambandsþinginu 1940 og 1942
var ég gerður að forseta. Þetta
var einhver pólitískur sambræð-
ingur hjá þeim að ég varð fyrir
valinu. Ég hef alltaf verið feim-
inn og ekki hugsað hátt, enda
verið lofthræddur um dagana."
Það hefur ekki verið vanda-
laust að gegna þessu starfi á
þessum umbrotatímum?
„Það reyndi stundum töluvert á
— það gengur svo þegar menn
eru allir að erja á sama blettinum
að tortryggnin vill setja svip sinn
á samstarfið. Ég gerði hvað ég
gat til að halda þessu saman en
ekki veit ég hvort mér tókst vel
eða illa upp. Ég var Alþýðu-
flokksmaður þá en þeir voru ekki
allir ánægðir með mig broddarnir
í Alþýðuflokknum. Mér fannst að
sem forseti ASÍ gæti ég ekki tek-
ið afstöðu sem Alþýðuflokksmað-
ur en þeir vildu sumir meina að
ég ætti að gera það.
Svo sprakk þetta hjá þeim 1944
— þá gat nefndin ekki komið sér
saman um forseta.
Það varð úr að Hermann Guð-
mundsson, sem var sjálfstæðis-
maður, var tilnefndur forseti en
það var enginn Alþýðuflokks-
maður í þeirri stjórn — þeir neit-
uðu allir að starfa með Her-
manni. Hermann var forseti tvö
tímabil — til 1948. Ég hafði ekk-
ert á móti honum og fór aftur í
stjórnina 1946—48. Það var ekki
vel séð af öllum."
Telurðu að andrúmsloftið hafi
breyst á Alþýðusambandsþingum
frá því sem áður var?
Láglaunamaðurinn
mætir alltaf afgangi
„Ég fylgist nú lítið með þessu
núorðið. Ætli það sé ekki svipað
og var. Varðandi kjarabaráttuna
hefur hins vegar orðið afturför —
það nær ekki nokkurri átt hvern-
ig tilhögun vísitölubóta á laun
hefur þróast, því með þessu lagi
mætir láglaunamaðurinn alltaf
afgangi með verðbætur á sín
laun. Var ekki verið að segja það
nýlega í fjölmiðlum að ráðherr-
arnir hafi fengið 8 þúsund krónur
í vísitölubætur þegar þeir lægst
launuðu fengu 1 þúsund krónur?
Er eitthvert vit í þessu?
Með þessu móti eykst bilið
milli hálaunamanna og láglauna-
manna stöðugt — það sér hver
maður. Það hefur ekki alltaf ver-
ið staðið svona sð þessu. Árið
1951 var tekinn upp sá háttur í
samningum að þeir sem höfðu
háar eða miðlungstekjur gátu
aldrei fengið hærri vísitölubætur
á laun sín en nam þeirri upphæð
sem láglaunamaðurinn fékk í
bætur. Þetta var góð tilhögun að
mínu áliti — Alþýðusambandið
hefði átt að standa vörð um hana,
en svo fór að þetta datt uppfyrir.
Það er eins og þeir sem hærri
launin hafa telji sig tapa ef bilið
minnkar — en það er hugsunar-
háttur sem ég hef aldrei getað
fallist á.“
En hvað segir þú um nútíma
almennt — ertu bjartsýnn eða
svartsýnn?
„Ætli ég sé ekki einhverstaðar
mitt á milli. En stundum dettur
manni í hug sem maður las í
kristinfræðunum hér áður fyrr
um heimsendi. Það er a.m.k. búið
að spá honum svo oft að hann
gæti farið að koma ekki síst núna
þegar menn eru farnir að hamast
í loftinu með alls kyns vítisvélar.
En það er reyndar spurning
hversu miklu mennirnir ráða og
ekki víst að það verði þeir sem
stjórna heimsendi ef af honum
verður. Það er nefnilega ekki gott
að segja af hverju hlutirnir ráð-
ast, hvort það er forsjón eða til-
viljun.