Morgunblaðið - 10.08.1983, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. ÁGÚST 1983
Kona með
svartan kassa
— eftir Einar
Pálsson
Allskrýtnar þrengingar steðja
nú að Háskóla íslands, og er
ástæðan sögð andstaða almenn-
ings. Eru mál þessi nokkuð rædd í.
nýútkomnu Fréttabréfi H.f. —
Júni 1983 — og djúpt kafað eftir
skýringum. Fjárveitingavaldið
virðist sveigjast eftir höfði al-
menningsálitsins. Hvað er til
ráða? Útlitið er svart: „Það er al-
kunna, að fólk í landinu þekkir lít-
ið til háskólans og menntamanna-
hatur eða -fyrirlitning veður víða
uppi.“ Bót er í máli að leita má
lausna, og leggur einn sómamaður
fram þá tillögu í háskólaráði, að
staða „upplýsingafulltrúa" verði
tekin upp við stofnunina. Þarf að
sjálfsögðu einkum á slíkum manni
að halda gegn fjárveitingavaldinu,
en að auki virðist háskólinn eiga
sér einhverja óskilgreinda and-
stæðinga; er ætlazt til, að „upplýs-
ingafulltrúi háskólans væri bar-
dagamaður í þessari víglínu".
Ekki er þetta þó samþykkt, finna
verður önnur úrræði, og er einkum
vísað til Fréttabréfsins: það gegn-
ir hinu mikilvægasta „upplýsinga-
miðlunarhlutverki". Lýkur svo
þeirri lotu, að Fréttabréfinu er
slegið föstu sem opinberu mál-
gagni H.í. Hefði þó í rauninni ekki
veitt af upplýsingafulltrúanum,
því að ótrúlegur fjöldi einstakl-
inga sýnir háskólanum „skiln-
ingsleysi". Virðist óhugsandi, að
ástæðunnar sé að leita innan há-
skólans, og kemst upplýsingamiðl-
un háskólans þar með í brennidep-
il — sú hlið stofnunarinnar sem
hvað fæstir hafa botnað í undan-
farna áratugi.
Upplýsingaskyldan
Svo vill til, að það er einmitt
skylda háskólaprófessora að miðla
upplýsingum um greinar sínar.
Samkvæmt Jónatan Þórmunds-
syni lagaprófessor, ber prófessor
„að vera í fyrirsvari fyrir fræði-
grein sinni utan háskólans, bæði
gagnvart erlendum aðilum og inn-
lendum. Er hér um að ræða margs
konar upplýsingastarfsemi, t.d.
vegna rannsóknarverkefna, er-
lendra stofnana, umsagnir, m.a.
fyrir Alþingi og stjórnvöld, óiaun-
uð nefndarstörf, þátttöku í opin-
berum umræðum o.fl. Þessi þáttur
er sennilega fyrirferðarmeiri og
nauðsynlegri hér á landi en víða
annars staðar fyrir þá sök, að fáir
sérfræðingar eru í hverri fræði-
grein, stundum prófessorinn
einn.“ (Mbl. 15.12. 1972).
Þessi orð eru skýr og ótvíræð,
enda þótt túlkunaratriði sé, hvern
veg þau verði framkvæmd. Ætlazt
er til, að íslenzkir prófessorar
skýri fyrir erlendum stofnunum
og innlendum stjórnvöldum, hvað
hér er að gerast í rannsóknum.
Vegna tungumálaörðugleika geta
erlendar stofnanir til dæmis vart
metið stöðuna í rannsóknum ís-
lenzkrar menningarsögu; fjárveit-
ingavaldið þarfnast óhlutdrægra
upplýsinga um brýn verkefni og
örvandi rannsóknir. Fréttabréf
H.l. er vopn háskólans í barátt-
unni innanlands; þar kemur það
fram sem máli skiptir. Meðal ann-
ars birtir Sigurður Steinþórsson,
nýskipaður prófessor í jarðfræði
og ritstjóri Fréttabréfs, klausu er
snertir undirritaðan, svo hljóðar
sá parturinn:
Dularfull kona
„Gervivísindamenn starfa að
því að rugla almenning, slæva
dómgreind manna og forheimska
þá — ekki viljandi, heldur óbein-
línis.
Skiptir það engu máli þegar
ráðamenn og jafnvel verkfræð-
ingar telja jafnmikið mark tak-
andi á skoðunum „konu með svart-
an kassa" á því hvað sé að gerast í
Kröflu og á skoðunum jarðvís-
indamanna, sem þarna hafa
stundað rannsóknir og mælingar
um árabil?
Skiptir það engu fyrir sagn-
fræðirannsóknir við háskólann ef
almennt er talið, að kenningar
Einars Pálssonar um „rætur ís-
lenzkrar menningar" séu réttar,
en starf háskólamanna kák eitt?
Hvers vegna skyldu skattgreið-
endur styrkja slíkt? Hins vegar
má segja að það verði nokkur
prófsteinn á það hvort sagnfræði
séu „vísindi" í popperskum skiln-
ingi hvort gerlegt reynist að
ákvarða hvort niðurstöður Einars
Pálssonar eigi við einhver rök að
styðjast eða ekki.
Mér virðist annars að það sé
nokkurt einkenni á hjáfræðum, að
þau skila aldrei neinum árangri
þrátt fyrir mikið starf — þar
hjakkar allt í sama farinu ...“ (S.
19-20.)
Túlkunin
Einhverjum hlýtur nú að verða
spurn, hvað í heimsins ósköpunum
þarna sé eiginlega á ferð, eða að
hverju upplýsingamiðlun háskól-
ans beinist þessi árin. Mun örðugt
að sjá margt í framangreindum
ummælum annað en atvinnuróg
um lítt merkan einstakling. Þótt
látið sé svo sem þarna sé um hlut-
laust mat á fræðimennsku að
ræða, er andi frásagnarinnar
gagnsær og öllum auðskilinn.
Teflt er saman „vísindum" og
„gervivísindum"; tilteknum
manni, sem ritað hefur sex bækur
um rætur íslenzkrar menningar,
er jafnað til „konu með svartan
kassa“, þ.e. spákonu eða kuklara.
Með öllu er litið framhjá þeirri
smástaðreynd, að þeim inum sama
manni hafði verið harðbannað að
skýra mál sín við heimspekideild,
þá er hann forðum fór þess á leit.
Ekki mun neinum blandast hugur
um, að það er einkum þessi maður
sem vikið er að í ummælunum;
ekki er vitað að neinar bækur liggi
eftir „konu með svartan kassa". Sá
sem þetta ritar, nýtur þannig þess
merkilega hlutskiptis að „rugla al-
menning, slæva dómgreind manna
og forheimska þá“. Þykir mér illt,
ef rétt er, satt að segja hafði ég
ekki áttað mig á þessu, „ekki vilj-
andi, heldur óbeinlínis", eins og
þar stendur.
Einna örðugast er að greina
hvað átt er við með sjálfum orðum
ritstjórans; er engu líkara en sú
gamla hafi stýrt penna hans. Eða
er þetta ekki véfréttarstíllinn
frægi? Hitt munu allir skilja, að
sé greininni beint til skattgreið-
enda eða stjórna sjóða, þá merkir
samhengið: „Sjá, forðist þennan
mann, hann er kuklari — „kona
með svartan kassa“.“
Vísindaleg vinnuaðferð
Nú var þessi upplýsingamiðlun
háskólans raunar alls óþörf. Engir
vísindastyrkir neinnar tegundar
hafa nokkru sinni verið veittir
undirrituðum, og gervivísindi er
ekki að finna í bókum hans. Bæk-
urnar eru einmitt ritaðar til að
greina milli hismis og kjarna i
fornum efniviði; þar er vandlega
greint milli trúar manna og skoð-
ana annars vegar, og þess sem
efniviðurinn bendir til hins vegar.
Hvergi er lesandinn beðinn að
trúa órökstuddum fullyrðingum;
hann er hvattur til gagnrýni, til að
kynna sér rök. Vegna víðfeðmis
efniviðarins er TILGÁTUFORM-
IÐ notað, þ.e. niðurstöður eru ekki
lagðar fram sem trú eða skoðun
heldur sem tilgátur til prófunar.
Verklag ritsafnins RÍM er þannig
algjör andstæða þess sem nefnt er
„gervivísindi" í háskólum.
Kinar Pálsson
„Sá sem á í illdeilum
við annan, fellir yfir
persónu hans harða
dóma á opinberum
vettvangi og kveður upp
sleggjudóma yfir verk-
um hans — er ekki hæf-
ur úrskurðaraðili. Síst
gæti hann kynnt verk
þess er snúið hefði
spjótinu á lofti og sent á
hann miðjan. Slíkur
maður víkur úr sæti.“
Svonefnd Pseudo-Science er
gjörólík verklagi því sem beitt er í
RÍM: Oftast eru bækur um slíkt út
gefnar til að halda að mönnum trú
á eitthvert annarlegt fyrirbæri,
fljúgandi diska, pýramídaspá-
dóma eða annað í þeim dúr. Gervi-
vísindi eiga þannig ekkert skylt
við verklag manns sem ræðst til
atlögu við örðug viðfangsefni trú-
arbragða og hugmyndafræði með
tilgátuformið að vopni.
Hitt er annað, og sjálfum
grundvellinum óviðkomandi, að ég
hef reynt að skrifa bækurnar svo,
að fróðleiksfús almenningur
mætti skilja, og einatt leikið að
torskildum hugmyndum. En þar
feta ég í fótspor Sigurðar Nordal:
Sjálfsögð kurteisi gagnvart ís-
lenzkum almenningi er að rita svo
bækur, að allir megi nema. En fjör
í framsetningu ómerkir hvergi
ályktanir: Það hljóta þeir háskóla-
menn að vita sem lesið hafa ritin.
Kynningin
En fleira gerist markvert þessa
dagana; í vetur komust rannsókn-
ir undirritaðs á blað í Kennslu-
skrá Háskóla íslands. Ekki voru
ritin þó „kennd“ — svo hljóðaði
undirtitill námskeiðsins: „Við-
fangsefnið verður að nokkru leyti
þekkingarfræðilegt: Hvers konar
heimildanotkun er leyfileg?
Hvaða kröfur gerum við til kenn-
ingar, svo að við tökum mark á
henni?"
Þegar í kennsluskránni er þann-
ig gefið í skyn, að þarna sé eigi
fátt er athugunar þarfnist. Er
nafn undirritaðs skráð ásamt
nöfnum þriggja annarra, og er
meginmunur á, að sá sem þetta
ritar er lifandi, en hinir utan seil-
ingar. Einhvern pata höfðu menn
af þessu námskeiði í fyrra, en und-
irritaður hélt það hefði dottið
uppfyrir, þar sem ekkert samband
var við hann haft.
Þegar fregnir bárust af að nám-
skeiðið hefði verið haldið, sendi ég
bréf til rektors og óskaði upplýs-
inga. Hver hafði kynnt verkin og
með hvaða hætti? Væri hægt að fá
leyfi til að sjá ljósrit af fyrirlestr-
um? Ekki sýndist, vanþörf á að
spyrja, eins og Fréttabréfið ber
með sér. Rektor svaraði kurteis-
lega um hæl: Gunnar Karlsson,
forseti heimspekideildar, annaðist
framangreint námskeið, og var
það í „sagnfræði". óskum undir-
ritaðs um upplýsingar var hins
vegar svarað svo, orðrétt: „Að
sögn kennara hafa engin önnur
gögn varðandi námskeiðið verið
gefin út, og handrit að erindum
sem hann og aðrir þátttakendur
fluttu þar voru eingöngu ætluð til
notkunar á námskeiðinu sjálfu."
Þau voru m.ö.o. EKKI ætluð til
þess, að höfundur sjálfur fengi að
berja þau augum, upplýsingar
fylgdu EKKI um það HVERJIR
talað hefðu, og undirritaður átti
sem sagt EKKI rétt á að vita hvað
um hann og rit hans var rætt við
háskólann. Blessaður fáráðinn,
sem skvettuna fékk úr Fréttabréf-
inu, var sem sagt nákvæmlega
jafnnær. „I popperskum skilningi"
— eða svoleiðis.
Réttur íslendings
Þetta leiðir hugann að rétti ís-
lendings við þann háskóla sem
kenndur er við fósturjörð vora. Ef
aðrir fá sömu afgreiðslu og undir-
ritaður, má orða þetta svo:
„Eigi skal óbreyttum Islendingi
leyfast að flytja erindi og skýra
vinnuaðferðir sínar og niðurstöð-
ur við heimspekideild, og eigi skal
honum boðið að verja sig gegn
gagnrýni. Ef verk hans eru rýnd,
skal hann ekki fá að leggja þau
fyrir sjálfur; eigi skulu honum
heldur heimilaðar upplýsingar um
hverjir fjölluðu um verk hans, og
alls ekki um hitt, HVERNIG kru-
fið var, hverjar ÁÐFERÐIR voru
notaðar og hverjar NIÐUR-
STÖDUR lágu fyrir að lokinni at-
hugun.“
Hinn æðri réttur er hins vegar
vel tryggður:
„Hverjum Islendingi skal heim-
ilt að láta víkja að sér í niðrandi
samhengi, ef slík ummæli birtast í
Fréttabréfi Háskóla íslands. Rétt-
ur almennings og fjölmiðla skal
æðri rétti einstaklings; dýrmæt
mannréttindi fræðimanna skulu
varðveitt þannig, að upplýsingar
er líkja íslendingnum til kuklara
HS-vörumiðar á Akureyri:
Ný og fullkomin prent-
vél fyrir vörumerkingar
Akureyri, 5. «gú»t.
HÖRÐUR Svanbergsson, prentari á
Akureyri, sem starfaði um 40 ára
skeið í Prentverki Odds Björnssonar
hf., hefur nú nýverið látið af störfum
þar og snúið sér alfarið að fyrirtæki
sínu, sem hann stofnaði árið 1969 og
hefur starfrækt síðan meðfram starfi
sínu í „prentverkinu". 1969 hóf
hann að prenta, á þá nýkeyptum vél-
um, ails konar límmerkimiða og ým-
islegt fleira smáprent, sem sífellt
virðist vera aukin þörf fyrir í nýtísku
umbúðapakkningum. Frá upphafi
hefur þetta verið rekið sem fjöl-
skyldufyrirtæki, auk Harðar hafa
unnið þarna eiginkona hans, Hilda
Árnadóttir, og auk þeirra tvö börn
þeirra hjóna, Arni og Gunnhildur.
Nú nýlega varð sú breyting á
hjá fyrirtækinu, að Hörður sagði
lausu starfi sínu hjá POB og vinn-
ur nú eingöngu við fyrirtækið.
Jafnframt festi hann kaup á nýj-
um og afar fullkomnum vélum til
prentvinnunnar og er nú svo kom-
ið að öll vinnan við prentunina,
gerð myndamóta allt að 4ra lita,
og frágangur allur á verkunum er
unnin innan fyrirtækisins. Hægt
er að fá prentað hjá HS-vöru-
miðum m.a.a. í 1—4 litum sam-
tímis, prentað er á límborinn og
ólímborinn pappír, hálan og matt-
an, á málmfólíur, plast, vinil-efni
og margt fleira. Yfir allri prentun,
sem þarna er unnin er þunn plast-
himna sem ver fyrir vatni og kem-
iskum efnum.
Fullyrða má, að hinar nýju vél-
ar, sem HS-vörumiðar hafa fest
kaup á séu hinar fullkomnustu til
síns brúks, sem fyrirfinnast hér á
landi nú.
LjAsm. Mbl. — G.Berg.
Hörður Svanbergsson, eigandi HS-vörumiða, við hina nýju vélasamstæðu.