Morgunblaðið - 21.08.1983, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. ÁGÚST 1983
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fiilltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 230 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 18 kr. eintakið.
Idag, 21. ágúst, eru rétt
fimmtán ár síðan herir
Varsjárbandalagslanda undir
forystu Sovétmanna réðust
inn í Tekkóslóvakíu til að kæfa
frelsisneistann sem fengið
hafði að blakta þar í nokkra
mánuði og kenndur er við
„vorið í Prag“. Á þeim tíma
sem liðinn er síðan hefur verið
stalínsstjórn í Tékkóslóvakíu.
Arch Puddington, bandarískur
sérfræðingur í málefnum
kommúnistalandanna, hefur
lýst þróun mála í Tékkóslóv-
akíu síðan 1968 með þessum
orðum: „Aðeins á tímum
menningarbyltingarinnar í
Kína hefur með kerfisbundn-
ari hætti en á vegum tékkn-
eskra kommúnista verið staðið
að „hreinsunum" á tals-
mönnum óæskilegra pólitískra
viðhorfa í kommúnistaríki síð-
an Stalín leið. í heild er talið
að ein milljón Tékka (af 15
milljónum) hafi orðið fyrir
barðinu á flokksvélinni með
fangelsunum, brottvísun, at-
vinnumissi, stöðulækkunum,
missi „réttinda" til að gefa út
eða sýna listaverk og ofsókn-
um skólayfirvalda í garð
barna — síðasta þvingunarað-
gerðin er harðlínumönnunum í
Prag einkar kær.“
Upphafsmenn „vorsins í
Prag“ voru flestir innan
kommúnistaflokksins og hinar
stalínísku aðgerðir skjólstæð-
inga Kremlverja hafa því leitt
til þess að um 20% félaga í
flokknum hafa verið gerðir
brottrækir. Þessar hreinsanir
voru miklar meðal flokks-
bundinna kennara, en einum
þriðja þeirra var kastað fyrir
borð og þeir flestir reknir úr
störfum.sínum. Kennslubækur
voru bannaðar og nemendum
var meira segja skipað að rífa
undir forsjá kennara sinna
pólitískt óæskilegar blaðsíður
úr skólabókum. Ritskoðun var
framfylgt af svo mikilli hörku
að bannaðar voru setningar í
sígildum leikritum áf ótta við
að áhorfendur kynnu að túlka
þær sem gagnrýni á stalíniska
stjórnarhætti. Menningar-
starfsemi var fjötruð innan
marxismans-lenínismans og
hernaðarandi var blásinn
skólabörnum í brjóst.
Arch Paddington segir:
„Önnur aðferð að fordæmi
Stalíns var að hvetja börn til
að skýra réttum yfirvöldum
frá þeim pólitísku viðhorfum
sem kennarar þeirra létu í
ljós, en þessi aðferð var einnig
mikið notuð af nasistum.
Stundum settu foreldrar „með
heilbrigðar flokksskoðanir"
segulbandstæki í skólatöskur
barna sinna með fyrirmælum
um að þau festu hvert orð
kennarans á band.“
Þessar lýsingar á þeim
stjórnarháttum sem Kreml-
verjum voru þóknanlegastar
eftir innrásina í Tekkóslóv-
akíu 21. ágúst 1968 og fylgt
hefur verið af leppum þeirra í
Prag síðan eru dæmi um öm-
urleg örlög gamalgróinnar
menningarþjóðar undir
kommúnisma, þjóðar, sem
ekkert hefur til saka unnið, en
vildi fá að losna undan hlekkj-
um sósíalismans. Innrásin í
Tékkóslóvakíu breyttist í
reiðibylgju meðal kommúnista
á Vesturlöndum og sumir
þeirra sögðu þá fyrst skilið við
trú sína á óskeikulleika
Kremlverja, þótt þessir
stjórnarhættir sem hér er lýst
og kenndir eru við Stalín
hefðu ráðið ferðinni í kúgun-
arherferð á hendur um og yfir
200 milljón íbúum Sovétríkj-
anna síðan 1917 og leitt til
þess að að minnsta kosti 60
milljónir manna misstu lífið.
Og enn, 15 árum eftir innrás-
ina 1968, rífast vestrænir
kommúnistar um það hvort
réttmætt hafi verið að lýsa
andúð á Kremlverjum eftir
innrásina í Tékkóslóvakíu og
upptöku stalínisma þar að
nýju eftir hið alltof stutta vor
í Prag.
Dag eftir dag má lesa grein-
ar í Þjóðviljanum nú sumarið
1983 þar sem flokksbundnir
alþýðubandalagsmenn eru að
deila hver á annan fyrir að
þeir séu of mikið eða of lítið
hallir undir trúna á óskeikul-
leika Kremlverja. Vegna þess
að „friðarþing" kommúnista
var haldið í Prag fyrir
skömmu hafa örlög Tekkóslóv-
akíu orðið hluti af þessari síð-
ustu deilu innan Alþýðu-
bandalagsins um skeggið á
Karli Marx. Það er einkenni
hennar að þátttakendurnir
líta allir á sig sem fylgismenn
þess kerfis sem mótar stjórn-
arhætti í Tékkóslóvakíu en
sumir þeirra segjast vilja að
ásýnd þess sé önnur. „Þetta er
enginn sósíalísmi, hvað þá
kommúnismi," segja alþýðu-
bandalagsmennirnir sem hall-
mæla Kremlverjum síðan
1968. En hinir segja: „Hitt er
mér sárast af öllu þegar
„málgagn sósíalísmans" (Þjóð-
viljinn, innsk. Mbl.) fylkir sér í
fjandaflokkinn í áróðrinum
gegn því ríki (Sovétríkjunum
innsk. Mbl.), sem lagt hefur
grundvöllinn að sigri sósíal-
ismans í heiminum." Báðar
tilvitnanirnar eru úr greinum
í Þjóðviljanum hinn 19. ágúst
1983. Báðir höfundarnir, Arni
Björnsson og Steingrímur Að-
alsteinsson, eru burðarásar í
Alþýðubandalaginu.
Þeir sem utan Alþýðu-
bandalagsins standa velta því
fyrir sér hvaða tilgangi þessar
deilur á síðum Þjóðviljans
þjóni. Hvar er sósíalismi og
kommúnismi til fyrirmyndar?
Á Kúbu, í Kína, Víetnam, Afg-
anistan, Albaníu, Norður-
Kóreu (dýrðarrríki blaða-
manns Tímans)? Innrásin í
Tekkóslóvakíu og stalíns-
stjórnin í landinu staðfesti að-
eins enn einu sinni að frelsis-
neistinn er helsta ógnin við
sósíalisma og kommúnisma.
Atburðirnir í Póllandi sýna
það einnig. Alþýðubandalagið
á íslandi getur þó ekki gert
upp við þetta stjórnkerfi kúg-
unar og harðstjórnar. Takist
ekki að breiða yfir deilurnar
um óskeikulleika Kremlverja
innan flokksins leysist hann
upp í frumeindir. Nú á tímum
er ekki unnt að benda á skýr-
ara dæmi um pólitísk vanþrif.
Pólitísk vanþrif
I ♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Rey kj a víkurbréf
$♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 20. ágúst ♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Álvið-
ræðurnar
Þegar þetta er skrifað standa
viðræður fulltrúa islensku ríkis-
stjórnarinnar og Alusuisse enn yf-
ir í London. Hittast aðilar nú í
þriðja sinni síðan ný ríkisstjórn
var mynduð og Hjörleifur Gutt-
ormsson, iðnaðarráðherra Al-
þýðubandalagsins, hvarf úr emb-
ætti. Hjörleifur Guttormsson var
iðnaðarráðherra frá 1. september
1978 til 26. maí 1983 að fjórum
mánuðum frátöldum, frá október
1979 fram í febrúar 1980.
Þegar litið er yfir ráðherraferil
Hjörleifs Guttormssonar og hann
metinn með hliðsjón af álmálinu
kemur í ljós að illa var á málum
haldið. Á fyrri hluta ráðherrafer-
ils síns hélt Hjörleifur að sér
höndum en tók á sprett í desember
1980 með sögufrægri yfirlýsingu
um að besti kostur íslendinga í
orkumálum væri að loka álverinu í
Straumsvík. Um sömu mundir var
hafin stórskotahríð á eiganda ál-
versins, Alusuisse, og hafðar uppi
getsakir um „sviksamlegt fram-
ferði“ vegna súrálsverðs og voru
ýmsir aðilar bæði erlendir og inn-
lendir virkjaðir. í júlí 1981 var
birt skýrsla breska endurskoð-
endafyrirtækisins Coopers &
Lybrand um „hækkun í hafi“ og í
lok júlí 1981 var svonefnd álvið-
ræðunefnd skipuð. Var fyrsti við-
ræðufundurinn með fulltrúum
Alusuisse 5. ágúst 1981. Næst hitt-
ust aðilar í desember 1981.
Hjörleifur Guttormsson ræddi
við dr. Paul Muller, aðalsamn-
ingamann Alusuisse, á fundi i
mars 1982 og aftur í maí. Á fund-
inum í maí lagði Hjörleifur fram
það sem hann kallaði „sáttatilboð"
þar sem hann gerði ráð fyrir að
orkuverðið til álversins hækkaði
frá 1. júlí 1982 úr 6.45 mills í 9.5
mills. Dró Hjörleifur tilboðið síð-
an til baka þegar honum þótti
Alusuisse vilja of langan tíma til
að íhuga það.
10. nóvember 1982 sendi Alu-
suisse samkomulagsdrög og Hjör-
leifur Guttormsson ræddi við dr.
Paul Muller 22. nóvember og 6.-7.
desember 1982. Á síðari fundinum
rofnaði samstaðan innan álvið-
ræðunefndar vegna þess að fram-
sóknarmenn sem áttu aðild að rík-
isstjórn með Hjörleifi sættu sig
ekki við þau vinnubrögð sem hann
beitti í viðræðunum. Skiptust aðil-
ar síðan á skeytum fram í mars
1983 án þess að rofaði til í deil-
unni.
Tilboð
Hjörleifs
Hjörleifur Guttormsson hitti
þannig fulltrúa Alusuisse á fjór-
um fundum án þess að honum
tækist að þoka málum í samkomu-
lagsátt. Hann lagði á þessum
fundum fram eitt ákveðið tilboð
um raforkuverð sem hann dró til
baka og hækkaði sig síðar úr 9.5
mills í 12.5 mills. Hins vegar féllst
Hjörleifur aldrei á það að full-
trúar Alusuisse kynntu tilboð
hans fyrir stjórn fyrirtækisins
með þeim fyrirvara að Alusuisse
hefði heimild til að stækka álverið
í Straumsvík og strandaði málið
ekki síst á þeirri neitun Hjörleifs,
en stækkun álversins er forsenda
þess að vænta megi enn hærra
raforkuverðs frá álverinu en nefnt
var í tveimur tilboðum Hjörleifs
Guttormssonar. Alusuisse tók
ekki afstöðu til 9.5 mills-tilboðsins
en taldi 12.5 mills of hátt, en þá
tölu nefndi Hjörleifur í skeyti 16.
mars 1983 þegar dró að kosning-
um, og nú eftir að Alþýðubanda-
lagið er komið í stjórnarandstöðu
tala ráðgjafar Hjörleifs Gutt-
ormssonar úr Alþýðubandalaginu
um það, að Alusuisse eigi að
greiða 20 mills fyrir raforkuna.
Fyrir um það bil ári vakti Morg-
unblaðið rækilega athygli á þv! að
9.5 mills-tilboð Hjörleifs Gutt-
ormssonar frá 6. maí stangaðist á
við niðurstöður í skýrslu starfs-
hóps á vegum iðnaðarráðuneytis-
ins um athugun á raforkuverði til
álversins, sem út kom í júlí 1982.
En í gagnrýni blaðsins á málsmeð-
ferð Hjörleifs Guttormssonar hef-
ur jafnan verið lögð áhersla á að
samkomulag náist um þrjú atriði,
hækkun á raforkuverði, stækkun
álversins og breytingar á skatta-
reglum.
Illa að málum
staðið
Þegar til þess er litið að Hjör-
leifur Guttormsson, iðnaðarráð-
herra, hitti sjálfur fulltrúa Alu-
suisse á fjórum árangurslausum
fundum og þessum viðræðum lauk
síðan með því að íslenska álvið-
ræðunefndin klofnaði vegna
ágreinings meðal stuðningsmanna
rikisstjórnarinnar í henni, getur
enginn komist að annarri niður-
stöðu en að illa hafi verið að mál-
um staðið undir forystu Hjörleifs.
Mál þróuðust einnig þannig í
þessum viðræðum að stórskota-
hriðin sem gerð var í upphafi með
ásökununum um „hækkun í hafi“
reyndist með öllu tilgangslaus.
Hjörleifur Guttormsson átti fullt í
fangi með að tapa ekki áttum á
undanhaldinu og ekki tókst að
koma rannsókn þessa þáttar ál-
málsins í þann farveg að niður-
staða hlutlausra aðila fengist.
Miðað við stóryrtar yfirlýsingar
Alþýðubandalagsins undir árslok
1980 og þá sterku stöðu sem flokk-
urinn taldi sig hafa í málinu á
fyrstu stigum þess og síðan hve
Iinlega því var haldið á loft í kosn-
ingabaráttunni nú í vor er aug-
ljóst að innan flokksins var ekki
lengur þrek til frekari átaka. í
raun var Alþýðubandalagið komið
í sjálfheldu og eini sjáanlegi
árangurinn í stöðunni var sá að
ríkisstjórn Gunnars Thoroddsen
var þverklofin í málinu.
Eftir stjórnarskipti hefur síðan
komið í ljós að margar af þeim
skýrslum sem samdar voru um ál-
málið af hinum innlendu og er-
lendu sérfræðingum eftir forskrift
Hjörleifs og sérfræðingahirðar
hans eru næsta gagnslausar, því
að hinum hlutlausu aðilum var
skipað að reikna á „alþýðubanda-
lagsforsendum". A sínum tima var
því haldið á loft í sölum alþingis
að dvöl Hjörleifs í iðnaðarráðu-
neytinu hefði þýtt tekjutap sem
næmi milljón á mánuði vegna þess
að enginn árangur náðist gagn-
vart Alusuisse.
Undir forystu Alþýðubanda-
lagsins var illa að verki staðið í
álmálinu og sá grunur hlýtur að
læðast að hverjum þeim sem
kynnir sér einstök atriði í þeirri
sögu allri, að aldrei hafi vakað
fyrir alþýðubandalagsmönnum að
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. ÁGÚST 1983 25
Heiður þeim sem heiður ber,
segir gamalt ísl. orðtæki. Eða
heiður þeim sem heiður heyrir,
stendur í Blöndals-orðabókinni
minni. Þar finnst hvergi: Heið-
ur þeim sem heiður kaupir eða
heiður þeim sem styrki veitir!
Ekkert slíkt, hvernig sem leitað
er. Enda er þetta gömul orða-
bók. Þó er enn tamt að grípa
hana úr skápnum til að skil-
greina merkingu orða, þegar
hún vill eitthvað þvælast fyrir
úr prentuðu máli. f þetta sinn
kom orðið fyrir í birtum samn-
ingi milli íþróttasambands og
stórfyrirtækis, sem hafði veitt
styrk. Þarna var svohljóðandi
setning undir millifyrirsögninni
Heiðursgestir: „Forustumenn
samvinnuhreyfingarinnar verði
heiðursgestir FRI á ákveðnum
stórmótum hérlendis og erlend-
is.“
Ekkert illskiljanlegt að vísu
að menn langi til að fá að sitja á
heiðursstað, svo allir megi sjá.
Sérstaklega þegar um stórat-
burði er að ræða. Enda þá oft
margir á vellinum. f rauninni er
þetta handhæg og ódýr leið til
að gleðja fólk. Allir ættu að fá
að sitja á heiðursstað. Allir
hafa unnið og allir eiga að fá
verðlaun, eins og hún Lísa í
Undralandi sagði svo réttilega.
En meðan svo er ekki, er líklega
vissara að tryggja sér slíkt
heiðurssæti á móti styrkveit-
ingu og binda í skriflegum
samningi.
Satt að segja ættu allir að
njóta heiðurs og fá heiðurs-
merki, sem geta nýtt sér þau, til
ánægju og gamans. Þannig gat
gamanleikarinn danski, Victor
Borge, t.d. í vor nýtt sér ný-
fengna íslenska orðu á sviðinu í
Þjóðleikhúsinu. Kom fram á
sviðið kjólklæddur og lýsti því á
sinn óborganlega hátt að hann
hefði orðið að skipta um föt, því
það hefði verið alveg ómögulegt
að koma öðru vísi fram með
þetta, sem hengt hefði verið á
hann í hléinu, um leið og hann
dinglaði fálkaorðunni sem hann
bar nú um hálsinn. Við fögnuð
áhorfenda að venju. Þetta var
reglulega notadrjúgur heiður.
Það er vissulega mannlegur
eiginleiki að vilja láta þakka sér
góðgerðir. En dálítið óvenjulegt
að setja í samning að á hverjum
fundi sem þiggjandi efni til með
fréttamönnum skuli hann sjá til
þess að „styrkveitingin veki þá
athygli í fjölmiðlum sem verð-
ugt er og viðgengist hefur um
styrkveitingar til menningar-
rnála". Og að auki að gefandi
eigi kost á að sitja alla
fréttamannafundi þiggjanda á
árinu og skýra frá sínum þætti.
Nú bregst aftur skilningur.
Alveg ómögulegt að átta sig á
því eftir tvo áratugi á þessum
ágætu samkomum, að einhver
skuli endilega vilja kaupa sig
inn á þær í landi þar sem allir
fjölmiðlar eru galopnir. Fjöl-
miðlafólk á Íslandi mætir á öll-
um blaðamannafundum sem
boðaðir eru hjá hverjum þeim
sem vill koma einhverju á fram-
færi. Og það er svo tíundað í
útvarpi, sjónvarpi og öllum
blöðum. Og allan daginn er fólk
labbandi inn á fréttaskrifstof-
urnar með fréttatilkynningar,
sem fréttastjórar reyna að
finna rúm á síðunum. Aldre>
hefi ég séð neinar biðraðir við
blaðamannafundi, svo að sérað-
gerðir og greiðslu þurfi til að
komast þar að. Skil hreint ekki
hverju menn geta viljað koma á
framfæri á boðuðum blaða-
mannafundum undir nafni ein-
hvers annars. Hefi spurt
nokkra, án árangurs. Einn
kunningi sagði: „Skilurðu það
ekki, manneskja? Um leið og
sagt er frá kappleik má t.d.
bæta við, kaupið fúavarnarefni
áf ákveðinni gerð.“ En það er
áreiðanlega misskilningur hjá
honum.
En hvað er verið að borga
fyrir? Blaðamenn? Nú á tímum
samráða við verkalýðinn mætti
kannski spyrja áður en sala fer
fram: Ertu til sölu? Get ég ekki
fengið umboð fyrir sölu á þér og
ágóðann af því að selja fréttirn-
ar til þin? Mér vitanlega hefur
að vísu enginn íslenskur frétta-
maður verið á sölulista — með
eða án umboðsmanns. Frétta-
flutningur hefur aldrei verið
söluvara. Ekki einu sinni þegar
lítið var um fréttir, eins og á
dögum Matthíasar Jochumsson-
ar. En eftir honum var haft að
meðan hann var ritstjóri Þjóð-
ólfs hafi hann ekki fengið svo
lélega frétt að ekki hefði hún
nægt sér í þrjú blöð, eins og
hann sagði í spaugi: „Fyrst birti
ég fréttina eins og hún barst
mér. í næsta blaði birti ég svo
leiðréttingu við hana og í þriðja
blaðinu gat ég fullyrt að þetta
væri allt saman uppspuni og
ekkert mark á því takandi."
Slíkar uppákomur hafa að vísu
hent blöð — en varla viljandi.
Komið hefur fyrir á löngum
blaðamannsferli að reynt hafi
verið að villa um fyrir manni,
jafnvel svara ekki sannleikan-
um samkvæmt, en er raunar
fátítt. Svar við því er venju-
lega að segja: Ég hef það þá eft-
ir þér. Eða ef maður hefur
gengið í vatnið, að leiðrétta það
og leita aldrei aftur á sama
stað, heldur fá fréttina frá trú-
verðugri aðilum. Það er slæmt
ef slíkur trúnaðarbrestur verð-
ur. Og einnig ef fréttamanna-
fundir verða óbrúklegir fyrir þá
sök, að reynt er að smygla ein-
hverju með sem blaðamaðurinn
áttar sig ekki á hvaðan kemur.
En það er þetta með freist-
ingarnar, allir líta ekki sömu
augum á málin, eins og hann
Tómas Guðmundsson segir í
Ijóði sínu:
Og bezt ég fann, þegar freistingar stedjuðu aft
og fegurd heimsins blindaði skilning minn,
að ég leit stundum öðrum augum i það,
hvað óhætt væri, heldur en frelsarinn.
Ps. Gáruhöfundur klúðraði
nafni á manni sem hann var að
hrósa í síðustu viku, og mér er
eiður sær að það var alveg óvilj-
andi. Sá ágæti sýslunarmaðuri
um pappír hjá Námsgagna-'
miðstöð heitir Ingimar Sigur-
geirsson.
l.jcstn Mbl. Ól.K.M.
semja við Alusuisse heldur nota
álmálið til að ná því markmiði
flokksins að grafa undan stóriðju-
stefnunni sem upphaflega var
mótuð fyrir rúmum tuttugu árum
í andstöðu við Alþýðubandalagið.
Ný vinnu-
brögð
Strax eftir stjórnarmyndunina
var álmálið tekið nýjum tökum af
Sverri Hermannssyni, iðnaðarráð-
herra. Ákveðið var að innan ríkis-
stjórnarinnar skyldu þrír ráðherr-
ar fjalla sérstaklega um álmálið
en þeir eru auk iðnaðarráðherra
Steingrímur Hermannsson, for-
sætisráðherra, og Geir Hallgríms-
son, utanríkisráðherra. Þá var
skipuð viðræðunefnd sem í eiga
sæti dr. Jóhannes Nordal, seðla-
bankastjóri, og er hann formaður,
dr. Gunnar G. Schram, alþingis-
maður, og Guðmundur G. Þórar-
ínsson, verkfræðingur, sem sat í
álviðræðunefnd Hjörleifs og
sprengdi hana eftir fundinn með
Alusuisse í desember 1982. Þá er
Páll Flygenring, ráðuneytisstjóri
iðnaðarráðuneytisins, i viðræðu-
nefndinni og Garðar Ingvarsson
er ritari hennar, en til fundarins í
London fór einnig Hjörtur Torfa-
son, hæstaréttarlögmaður, sem
lögfræðilegur ráðunautur, en
hann sat í álviðræðunefnd Hjör-
leifs sem fulltrúi Sjálfstæðis-
flokksins.
Eins og áður sagði er þetta
þriðji fundur hinnar nýju nefndar
með fulltrúum Alusuisse en af
fyrirtækisins hálfu er dr. Paul
Muller enn í forystu, þótt hann
hafi látið af framkvæmdastjóra-
störfum hjá Alusuisse. Á fyrsta
fundinum undir lok júni ræddu
aðilar almennt um stöðu málsins
en þráðurinn í hinum eiginlegu
samningaviðræðum var tekinn
upp á fundi sem haldinn var 21. og
22. júlí.
Lesendum er vafalaust í fersku
minni að skeytum og yfirlýsingum
rigndi yfir fjölmiðla um einstök
skref aðila á meðan Hjörleifur
Guttormsson var iðnaðarráð-
herra. Reynslan sýnir að slík yfir-
lýsingagleði um flókin atriði í við-
kvæmu deilumáli stuðlar alls ekki
að skjótri lausn þess. Þvert á móti
ber hún þess vitni að um áróð-
ursstríð en ekki samninga sé að
ræða. Eftir stjórnarskipti hefur
hins vegar verið unnið að málinu í
kyrrþey og aðilar eru tregir til að
láta fjölmiðlum nokkrar upplýs-
ingar í té. Eru þau umskipti
eitthvert gleggsta merkið um að
tekin hafi verið upp ný vinnu-
brögð.
Flóknir
samningar
Eftir hinar opinberu skeyta-
sendingar milli Hjörleifs Gutt-
ormssonar og Alusuisse í lok síð-
asta árs og byrjun þessa liggja
höfuðatriði álmálsins glögg fyrir.
í fyrsta lagi þarf að semja um
hvernig leysa skuli ágreininginn
út af „hækkun í hafi“. Stefnir allt
í þá átt að honum verði ekki vísað
í alþjóðlegan gerðardóm heldur
leiddur til lykta af sérskipuðum og
sérfróðum aðilum.
f öðru lagi mun ekki standa á
þvi að ríkisstjórnin fallist á hug-
myndir um stækkun áiversins í
Straumsvík og að nýr eignaraðili
komi til sögunnar.
í þriðja lagi er það orkuverðið.
Það er viðkvæmasti en jafnframt
auðskildasti þáttur deilunnar
enda hefur mest athygli beinst að
honum. Eins og áður hefur komið
fram gerði Hjörleifur Guttorms-
son tvö tilboð um hækkun á orku-
verðinu úr 6.45 mills. í maí 1982 að
verðið hækkaði í 9.5 mills og þegar
dró að kosningum, eða í mars
1983, að það hækkaði í 12.5 mills.
Verði samið á annað borð mun
orkuverðið hækka á þessu bili.
Bendir ýmislegt til þess að fyrra
tilboð Hjörleifs sé nærri því sem
Alusuisse vilji sætta sig við og er
ekki vafi á því að fyrirtækið tekur
mið af því að Hjörleifur lagði það
fram. Áf hálfu íslensku viðræðu-
nefndarinnar er lagt höfuðkapp á
að fá meiri hækkun núna strax. Er
enginn vafi á því eins og Morgun-
blaðið benti rækilegá á fyrir ári að
það var vanhugsað af hálfu Hjör-
leifs Guttormssonar að gera 9.5
mills-tilboðið, þótt hann drægi
það síðan til baka og léti í sölum
alþingis eins og það hefði aldrei
komið fram. Slík tilboð eru auðvit-
að ekki sett fram í samningum
sem úrslitakostir heldur sem
samningsatriði og byrjaði Hjör-
leifur Guttormsson of lágt í til-
boði sínu. Nú eins og í ráðherratíð
Hjörleifs Guttormssonar verður
litið á hækkun á þessu bili sem
byrjunarhækkun.
í fjórða lagi yrði svo samið um
það hvernig staðið skuli að endur-
skoðun á ákvæðum samningsins
milli íslenska ríkisins og Alu-
suisse og kæmu þá skattamálin og
fleira til athugunar.
Spurningin snýst því um það
núna, hvort samningar takist í
London sem brjóti ísinn og leiði
síðan til frekari viðræðna um
framtíðarmál. Þessari spurningu
er ógerlegt að svara þegar þetta er
ritað en ummæli viðræðuaðila eft-
ir fundina í júní og júlí benda til
þess að hvorugur vilji að upp úr
slitni.