Morgunblaðið - 21.08.1983, Síða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. ÁGÚST 1983
Ragnar Kjartansson í vinnustofu sinni.
myndasmíð hjá Ásmundi í Mynd-
listarskólanum í Reykjavík á
sama tíma og leirsmiðjan Funi
var í fullum gangi, en áður hafði
hann numið undirstöðuatriði
höggmyndagerðar í Svíþjóð.
Seinna meir varð Ragnar einn af
kennurum Myndlistarskólans og
forstöðumaður hans um langt
skeið. En þótt hugur Ragnars hafi
frá upphafi beinst að höggmynda-
smíð eða skúlptúrgerð (hamar og
meitill fyrri tíðar koma þar lítt
við sögu), þá var hann allt frá því
kringum 1950 og lengi síðan fræg-
astur allra íslendinga fyrir leir-
munagerð.
Með Funa tókst Ragnari að
vekja svo mikla athygli á leirmun-
um, og þó ekki síður með leir-
brennslunni Gliti, sem hann
stofnaði ásamt fleirum 1958, að
segja má að áhugi íslendinga á
leirmunum hafi ekki dvínað síðan.
Þegar Ragnar hófst handa í Gliti
kunni hann vafalaust betur að
blanda og meðhöndla íslenska
leirinn en nokkur maður hafði áð-
ur kunnað. Þá var hann kallaður
Ragnar í Glit, svo sem helsti bóka-
útgefandi okkar var kallaður
Ragnar í Smára. Meðan Glit jók
hróður sinn í höndum Ragnars var
þar jafnan að störfum ágætt hæfi-
leikafólk. Þar vann til dæmis
Steinunn Marteinsdóttir sem síð-
ar hóf sjálfstæða leirmunagerð,
svo sem kunnugt er. Þau Ragnar
og Steinunn vöktu bæði athygli
fyrir leirmuni sína á erlendum
vettvangi, og þóttu tíðindi fyrir
Ragnar Kjartansson
myndhöggvari sextugur
Jöklarar, myndastytta til heiðurs sjómönnum undir Jökli (1975).
— eftir Jón
Óskar
Árið 1950 kom tímaritið Líf og
list með ofurlítinn hressandi gust
inn í heldur lognmollulegt líf ís-
lenskra tímarita á árunum sem
liðin voru frá lokum heimsstyrj-
aldarinnar síðari. í því tímariti
birtist snemma árs 1951 mynd af
ungri stúlku sem skömmu síðar
varð þekkt fyrir smásögur sínar,
en vann um þær mundir í leirkera-
smiðjunni Funa hjá Ragnari
Kjartanssyni að skreyta leirmuni,
og sá ég á myndinni af stúlku og
leirkerum, að þarna mundi eitt-
hvað fallegt vera að gerast. Ég
held að það hafi ekki verið löngu
fyrr sem ég heyrði Ragnars
Kjartanssonar fyrst getið, en um
þetta leyti var hann að verða
þekktur fyrir starfsemi sína.
Ragnar hafði numið leirkera-
smíð hjá Guðmundi frá Miðdal,
brautryðjandanum í leirkerasmíð
hérlendis, en jafnframt hafði
hann sótt kvöldnámskeið Hand-
íðaskólans og síðan stundað fram-
haldsnám erlendis. Fyrrnefnd
leirmunagerð hafði verið stofnuð
nokkru áður en Ragnar kom heim
frá námi í Svíþjóð 1947 og gerðist
hann verkstjóri fyrirtækisins sem
var næstu ár rekið af miklum
dugnaði og brennandi áhuga
Ragnars á því að vinna samhliða
bæði fegurðinni og nytseminni
eins og verið hafði kjörorð Fjöln-
ismanna liðlega hundrað árum áð-
ur. Með tveimur leirmunasýn-
ingum sem haldnar voru á vegum
Funa, önnur 1950 og hin á tíu ára
afmæli fyrirtækisins, var vakin
athygli á leirkerasmíði hérlendis
og gekk Ragnar þar fram fyrir
skjöldu að kynna almenningi
þessa listgrein.
Fleira hafðist Ragnar þó að á
þeim árum sem hann stundaði
leirkerasmíði og kom henni til
vegs á íslandi, því séð hef ég frétt
og viðtal í danska blaðinu Faaborg
Folketidende 1956, þar sem sagt er
frá íslenskum sjómönnum sem
komnir voru þangað til að sækja
nýja fiskibáta. Tveir þessara sjó-
manna voru þá farnir að skemmta
gestum með gítarslætti og harm-
oníkuleik á hótelinu, þar sem þeir
bjuggu meðan þeir biðu þess að
bátur þeirra væri fullbúinn til ís-
landsferðar. Blaðamenn á staðn-
um höfðu gaman af að ræða við
þessa íslensku sjómenn og músík-
anta og spyrja þá ásamt skipstjór-
anum á væntanlegum bát þeirra
um lífið á íslandi. Músíkantarnir
hétu Ragnar Kjartansson og örv-
ar Kristjánsson, en skipstjórinn
Bjarni Runólfsson. Ragnar og
Bjarni höfðu orð fyrir þeim félög-
um og upplýstu Dani vel og vand-
lega um myndlist og bókmenntir á
Islandi, en minna um sjómennsku.
Var haft eftir skipstjóranum, að
íslendingar læsu jöfnum höndum
Laxness og fornsögurnar, en að
sjálfsögðu einnig atómskáldin sem
hann varð að útskýra nánar hvað
væri: Svo nefnum við nýtísku-
skáldin íslensku, sagði hann.
Þegar ég skrifa þessar línur er
ég búinn að þekkja Ragnar og
hans fólk lengi og skil betur þá
skemmtilegu frétt sem hér er
nefnd, þar sem íslenskur skip-
stjóri stendur frammi fyrir dönsk-
um blaðamönnum með myndlist-
armann á aðra hlið, en harm-
óníkusnilling á hina, og þetta er
helmingurinn af áhöfn hans. Nú
veit ég að mennirnir þrír voru
tengdir á annan hátt en af sjó-
mennskunni einni, Bjarni og Örv-
ar báðir frá Hornafirði, Ragnar og
Bjarni svilar.
Ef til vill má segja að hér hafi
verið útúrdúr á listferli Ragnars
Kjartanssonar, en slíkir útúrdúr-
ar hafa jafnan verið hlutskipti
listamanna á íslandi, þar sem
menn hafa ekki getað leyft sér að
stunda fagrar listir í krafti þess
að vera af aðalsættum eða lifa við
þau skilyrði að þurfa ekki að
hugsa fyrir mat handa sér og sín-
um, en oft stóðu dugandi konur við
hlið þeirra og gerðu þeim kleift að
komast lengra í list sinni en ella
hefði orðið, og til þess vil ég hér
nefna konu Ragnars, Katrínu
Guðmundsdóttur, sem ættuð er úr
Skaftafellssýslu. Allt hlaut að
velta á seiglu þeirra beggja, þegar
þeim höfðu fæðst börn, en leir-
munagerð á grunni fagurra lista
tvísýnn atvinnuvegur, svo að
Ragnar þurfti að vera töluvert á
sjónum til að afla tekna, en um
leið hefur þessi útúrdúr dýpkað
höggmyndir hans og skerpt sjón
hans og gert hann hverjum lista-
manni færari að túlka þjóðina, al-
þýðumanninn í önn dagsins. Lista-
menn eru jafnan fátækir að ver-
aldarauði, ekki síst með fá-
mennum þjóðum, og er íslending-
um kunnugt hvernig meistarinn
Ásmundur Sveinsson varð tvisvar
um ævina að grípa steypuskófluna
til að byggja sjálfur yfir sig og
verk sín, þau sem nú eru eign
þjóðarinnar.
Ragnar Kjartansson nam högg-
tveimur áratugum, þegar almenn-
ingur hér á landi hafði ekki enn
áttað sig á því, að hægt væri að
gera annað úr leir en ílát og
minjagripi í fjöldaframleiðslu. Nú
er öldin önnur og leirmunagerð
orðin viðurkennd listgrein hér-
lendis, en það er að sjálfsögðu ekki
hvað síst verk Ragnars Kjartans-
sonar sem af ótrúlegri bjartsýni
og elju ásamt dugnaði við að
fræða almenning kom fólki í
skilning um það, að fleira væri
hægt að gera með leirbrennslu en
ílátin og minjagripina. Hann gerði
ýmsar tilraunir með leirblöndur
og tók meðal annars í notkun ís-
lenskt hraun, þegar hann hafði
fengið aðstoð íslensks jarðfræð-
ings við slíkar tilraunir. Síðan
gerði hann veggmyndir úr hraun-
leir, en þær prýða nú ýmis hús á
landinu, þar á meðal heilan vegg í
félagsheimili Ytri-Njarðvíkur,
Ragnar Kjartansson og Þorvaldur Guðmundsson við „Litla sjómanninn'*,
heiðursstyttu á búi Þorvaldar til minningar um sjósóknara frá Vatnsleysu.