Morgunblaðið - 15.11.1983, Blaðsíða 1

72 SÍÐUR MEÐ 8 SÍÐNA ÍÞRÓTTABLAÐI
STOFNAÐ 1913
262. tbl. 70. árg. ÞRIÐJUDAGUR 15. NÓVEMBER 1983 Prentsmiðja Morgunblaðsins
Tómas Guðmundsson látinn
ÁSTSÆLASTA skáld þjóðarinnar,
Tómas Guðmundsson, lést í Borg-
arspítalanum um sex-leytið síðdeg-
is í gær, 82 ára að aldri. Hann
hafði átt við vanheilsu að stríða um
nokkurt skeið. Þegar Fagra veröld
kom út 1933 hlaut Tómas titilinn
borgarskáld vegna þeirrar nýju
reynslu og óvenjulegu skáldsýnar,
sem þar kom fram. Bókin varð ein
vinsælasta Ijóðabók á íslandi fyrr
og síðar. Reykvíkingar uppgötvuðu
borg sína með nýjum hætti þegar
þeir lásu þessa fersku og nýstár-
legu Ijóðabók skáldsins.
Að Davíð Stefánssyni látnum
hlaut Tómas þjóðskáldstitil. Sú
nafngift hefur komið frá þjóð-
inni sjálfri án tilnefningar. Tóm-
as Guðmundsson er eitt mesta
ættjarðarskáld íslensku þjóðar-
innar fyrr og síðar. Landið, þjóð-
in og örlög hennar voru honum
ávallt efst í huga. Sjálfur sagði
hann, að Jónas Hallgrímsson
hefði varla ort svo ljóð, að það
yrði ekki að lofsöng til íslands.
Tómas var sjálfur arftaki Jónas-
ar að þessu leyti og kom það ekki
síst fram í Fljótinu helga, 1950,
og síöustu lióðabók skáldsins,
Heim til þín ísland, sem út kom
1977.
Tómas Guðmundsson var
fæddur 6. janúar 1901 á Efri-Brú
í Grímsnesi. Hann varð stúdent
frá Menntaskólanum í Reykjavík
1921, lauk lögfræðiprófi frá Há-
skóla íslands 1926, stundaði
málflutningsstörf næstu þrjú ár
en var síðan starfsmaður á Hag-
stofu fslands til 1943. Hann var
ritstjóri tímaritsins Menn og
menntir 1951—’52 og Helgafells
frá stofnun þess 1942 og þar til
það hætti að koma út 1959, fyrst
ásamt Magnúsi Ásgeirssyni en
síðar ásamt Ragnari Jónssyni,
Kristjáni Karlssyni og Jóhannesi
Nordal. Tómas þótti einn besti
ræðusnillingur sinnar samtíðar
og eftir hann voru oft flutt þjóð-
hátíðarljóð 17. júní. Flestum
mun í minni þegar hann flutti
stórbrotið þjóðhátíðarljóð sitt á
Þingvöllum 28. júlí 1974.
Tómas Guðmundsson skrifaði
auk ljóðanna margar ritgerðir og
frásöguþætti, sem báru óvenju-
legri stílsnilld vitni. Ritsafn hans
kom út hjá Almenna bókafélag-
inu 1981 en hann var formaður
bókmenntaráðs þess um margra
ára skeið. Þá sá hann um útgáfu
á fjölmörgum bókum og um hann
og ljóð hans hafa verið skrifaðar
margar greinar og ritgerðir. Um
skoðanir hans og lífsafstöðu er
fjallað í bók þeirra Matthíasar
Johannessen, Svo kvað Tómas
(1960), þar sem einnig er að finna
ævisöguívaf.
Auk fyrrnefndra ljóðabóka gaf
Tómas Guðmundsson út Við
sundin blá, 1925, Stjörnur vors-
ins 1940, Mjallhvít og dvergarnir
sjö (ljóð við myndasögu), 1941,
Forljóð við vígslu Þjóðleikhúss-
ins, sérprentun, 1950, og loks má
nefna Myndir og minningar,
1956, sem eru endurminningar
Ásgríms Jónssonar. Tómas Guð-
mundsson hefur annast útgáfu á
mörgum ritsöfnum. Heildarút-
gáfa ljóða hans kom út 1953 og
oft síðan.
Méð andláti Tómasar Guð-
mundssonar eru þáttaskil í ís-
lenskri samtíðarsögu. Vinsældir
og ástsæld hans með þjóðinni eru
einsdæmi enda vart listrænni
skáldum til að dreifa á okkar
tímum. Með honum er í valinn
hniginn það skáld, sem best og
mest hefur haldið á loft list-
rænni og fágaðri tjáningu Jón-
asar Hallgrímssonar og annarra
slikra höfuðskálda íslenskrar
tungu.
Það er engin tilviljun, að síð-
asta ljóðabók Tómasar Guð-
mundssonar ber nafnið Heim til
þín ísland.
Morgunblaðið sendir eftirlif-
andi ekkju skáldsins, Berthu
Maríu Jensen, og sonum þeirra
innilegar samúðarkveðjur og
mælir þar fyrir munn allra les-
enda sinna. Blaðinu hefur verið
mikill styrkur í því að eiga Tóm-
as Guðmundsson að vini.
Palest-
ínumenn
fá sov-
ézk vopn
Belgrad, Beirút, 14. nóvember. AP.
Rússar hafa sent Palestínuskæruliö-
um, sem fylgja Arafat, nýrri og full-
komnari vopn en PLO hefur áður feng-
ið, og geta þau skipt sköpum í barátt-
unni við uppreisnarmenn í PLO, sem
Sýrlendingar hafa lagt lið, að sögn
heimilda í arabarfkjum.
Sömu heimildir herma að Banda-
ríkin hafi samþykkt áætlun um að
Líbanonsher og friðargæzlusveitirn-
ar taki sér stöðu í austurhluta Beir-
út, sem verið hefur á valdi falangista,
leggi þar hald á öll vopn og undirbúi
að borgin verði lýst vopnlaust svæði.
Andropov forseti Sovétríkjanna
hvatti enn á ný til sátta meðal Pal-
estínuskæruliða og veitti Sýrlending-
um aftur ofanígjöf fyrir aðild að
átökunum. Hvatti hann Assad Sýr-
landsforseta og Arafat til að sættast
heilum sáttum í þágu samstöðu
meðal araba.
„Sovétríkin hafa látið yður í té
vopn til að nota gegn óvinum Araba,
en ekki gegn Palestínumönnum,"
tjáði Andropov Assad. „Það er
grundvallaratriði af hálfu Sovétríkj-
anna að tryggja samstöðu Palestínu-
manna," sagði Andropov.
Bandarískar orrustuþotur flugu
enn á ný lágflug yfir Beirút í morg-
un, og hersveitir drúsa héldu uppi
stórskotahrið á austurhluta borgar-
innar í fyrsta sinn frá því vopnahlé
tókst fyrir sjö vikum. Beittu þeir
einnig sovézkum Grad-eldflaugum.
Blöð í Israel slógu þvi upp í dag að
Sýrlendingar hefðu aukið liðsstyrk
sinn í Gólan-hæðunum, en yfirvöld
virðast ekki hafa af því miklar
áhyggjur, þar sem frá var skýrt að
um það mál yrði fjallað á ríkisstjórn-
arfundi í næstu viku.
Fyrstu eldflaugar NATO
eru komnar til Bretlands
London, 14. nóvember. AP.
Reagan
ánægð-
ur með
ferða-
lag sitt
WashinjHon, 14. névember. AP.
Ronald Reagan Bandaríkjaforseti
sagði við heimkomuna úr ferð sinni til
Japan og S-Kóreu að ferðin hefði ver-
ið „mjög árangursrik", samband ríkj-
anna væri nánara eftir ferðina og hún
hefði aukiö á vonir um varanlegan
frið í þessum hcimshluta.
Reagan fór til vopnahléslínunn-
ar, sem skilur kóresku ríkin að, og
fyrirskipaði Chun Doo-hwan forseti
sveitum sínum við beltið að vera
tilbúnir að skjóta ef nauðsyn krefði
til að verja Reagan. Er hann fyrsti
Bandaríkjaforseti sem fer til lín-
unnar.
Reagan sagði að mikils árangurs
væri að vænta á sviði viðskipta- og
öryggismála eftir viðræður í Japan,
og gerðar voru áætlanir um afnám
viðskiptahafta. í Seoul kvaðst for-
setinn hafa „fullvissað kóresku
þjóðina um skuldbindingar Banda-
ríkjamanna gagnvart frelsis- og
friðarþrá hennar. Og ég hvatti
Kóreumenn til að útfæra frekar
lýðræði hjá sér,“ en talið er að með
þessu orðalagi hafi forsetinn átt við
að Kóreumenn yrðu að bæta orðstír
sinn á sviði mannréHinda.
_ FYRSTU stýriflaugarnar, sem komið
veröur upp í Yestur-Evrópu, komu til
bandarísku flugstöðvarinnar í
Greenham Common vestur af London
í dag, en brezka stjórnin tilkynnti að
vopnin yrðu auðveldlega fjarlægð ef
samningar tækjust í Genf um fækkun
kjarnorkuvopna. Bandaríkjamenn
kynntu nýjar tillögur í Genfarviðræð-
unum í dag, en Rússar sögðu þær óað-
gengilegar.
Michael Heseltine varnarmála-
ráðherra tilkynnti við umræður í
brezka þinginu að bandarísk flutn-
ingaflugvél hefði komið með fyrstu
stýriflaugarnar til Bretlands í
morgun. Þingmenn Verkamanna-
flokksins höfðu í frammi mikil hróp
og köll, og lýstu komu flauganna
sem miklum harmleik.
Samkvæmt áætlunum Atlants-
hafsbandalagsins (NATO) verður
572 stýri- og Pershing II eldflaugum
komið fyrir á skotpöllum í Evrópu á
næstu fimm árum, til að vega á móti
360 SS-20 flaugum, sem hafa þrjá
kjarnaodda hver, sem Rússar hafa
komið fyrir austan járntjalds og
beint er að skotmörkum í V-Evrópu.
Andstæðingar kjarnorkuvopna í
Bretlandi voru vonsviknir vegna lít-
ils árangurs af baráttu sinni og hóp-
ur manna, sem búið hafði í tjöldum
við hlið herstöðvarinnar í Green-
ham Common í rúm tvö ár til að
mótmæla komu flauganna svaf vært
er flutningaflugvélin kom og misstu
því meira og minna af öllu saman.
Neil Kinnock nýkjörinn formaður
Verkamannaflokksins sagði meiri
hættu á að Bretland yrði fyrir árás
með tilkomu stýriflauganna. Hesel-
tine sagði stjórn Thatchers enn gera
sér vonir um samkomulag í Genf,
sem þýða mundi að flaugarnar yrðu
teknar niður.
Rússar sögðust ekki geta fallizt á
nýjar tillögur Bandarikjamanna í
Genfarviðræðunum, sem gera ráð
fyrir því að báðir aðilar hafi yfir að
ráða 420 kjarnaoddum. Mundi það
þýða verulega fækkun sovézkra
kjarnorkuflauga, sem beint er að
NATO-ríkjum, þar sem Rússar hafa
þegar komið fyrir 360 SS-20 flaug-
um með rúmlega þúsund kjarna-
oddum.
Andropov forseti bauðst í síðasta
mánuði til að fækka SS-20 flaugum
vestan Ural-fjalla úr 243 í 140, eða í
420 kjarnaodda, en Bandarikjamenn
vilja telja flaugar í Asíu með.
Krafðist Andropov að brezkar og
franskar kjarnorkuflaugar yrðu
taldar með bandariskum flaugum,
sem koma á fyrir í Evrópu, en því er
hafnað. Ef Rússar féllust á 420 odda
markið myndu NATO-ríkin fækka
verulega flaugunum, sem áætlað er
að koma fyrir, þar sem Tomahawk-
stýriflaugarnar bera fjóra kjarna-
odda en Pershing II einn.

Bandarísk herflutningaflugvél komin í hlað í herstöðinni á Greenham ('ommon í Englandi í gær með fyrstu kjarnorkuflaug-
arnar, sem settar verða upp í Evrópu samkvæmt áætlunum Atlantshafsbandalagsins. AP/simani;nd.