Morgunblaðið - 30.12.1983, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. DESEMBER 1983
Stefanía Erlends-
dóttir - Minning
Tengdamóðir mín, Stefanía
Ólafía Erlendsdóttir, andaðist í
sjúkradeild Elli- og hjúkrunar-
heimilisins Grundar hér í borg
síðari hluta dags 22. desember sl.,
og var á 89. aldursári þegar hún
dó. Hún fékk hægt og þjáningar-
laust andlát. Líf hennar fjaraði út
hægt og án allra átaka. Hún hafði
dvalið á sjúkradeildinni tæpar
fjórar vikur fyrir andlát sitt, og
þar áður um nokkurt skeið sem
vistmaður á því ágæta vistheimili
Grund. Þar undi hún sér eftir at-
vikum vel, enda naut hún þar
þeirrar bestu aðhlynningar sem á
verður kosið og taldi sig standa í
mikilli þakkarskuld við starfsfólk-
ið þar og Gísla Sigurbjörnsson
forstjóra Grundar og fjölskyldu
hans. Undir þær þakkir tökum við
hjónin af heilum hug, enda var
okkur báðum svo sannarlega
kunnugt um hve þetta fólk reynd-
ist henni vel þegar hún þarfnaðist
þess mest.
Meðan Stefanía var vistmaður á
Grund kom hún lengst af á heimili
okkar á Hofsvallagötu 60 um allar
helgar, og voru þær samveru-
stundir okkur alltaf kærkomnar.
Það mun ekki algengt að mæðg-
ur búi saman undir sama þaki í
um eða yfir 60 ár, en það höfðu
þær tengdamóðir mín og eigin-
kona gert er Stefanía andaðist, að
frátöldum einu eða tveimur árum,
þegar verið var að byggja húsið á
Kvisthaga 16, þar sem við bjugg-
um á þriðja áratug.
En áður en ég fer út í þá sálma
að lýsa þeim ljúfu samverustund-
um með Stefaníu, sem hvað mig
snerti stóðu yfir í tæpa fjóra ára-
tugi, tel ég rétt að greina stuttlega
frá ætt og uppruna hennar.
Stefanía var fædd 3. október
1895 á Breiðabólsstöðum á Álfta-
nesi. Faðir hennar var Erlendur
Björnsson útvegsbóndi og hrepp-
stjóri á Breiðabólsstöðum, fæddur
þar 3. nóvember 1864 og dáinn 22.
maí 1953. Faðir hans var Björn
Björnsson, einnig bóndi á Breiða-
bólsstöðum, Björnssonar Ólafs-
sonar bónda að Tungufelli í Lund-
arreykjadal og Ellisifar ísleifs-
dóttur konu hans. EUisif föður-
amma Erlends var heitin eftir
Ellisif móðurömmu sinni, er var
dóttir Steinunnar Ásmundsdóttur
frá Ásgarði í Grímsnesi og manns
hennar, Hans von Klingenberg, en
hann var sonur austurrísks aðals-
manns og flutti ungur hingað til
lands.
Björn faðir Erlends ólst upp í
Görðum á Álftanesi hjá séra Árna
Helgasyni og var oft nefndur
Bóka-Björn, sökum þess hve
óvenjulega hann var bókhneigður
og víðlesinn, enda safnaði hann
öllum bókum, sem hann gat í náð,
og mun hafa átt eitt stærsta og
besta bókasafn, sem hér þekktist á
þeim tíma.
Föðuramma Stefaníu var
Oddný, dóttir hins þjóðkunna
manns séra Hjörleifs Guttorms-
sonar, prófasts að Hofi í Vopna-
firði, og konu hans, Guðlaugar
Björnsdóttur, Vigfússonar, prests
að Eiðum og Kirkjubæ. Oddný
andaðist eftir langa vanheilsu að
Breiðabólsstöðum árið 1901, og
var þá 63 ára að aldri. Hún var
fædd að Tjörn í Svarfaðardal, ein
hinna kunnu Tjarnarsystra. Odd-
ný hafði notið besta uppeldis og •
menntunar í uppvexti sínum og
var söngelsk og óvenju listfeng.
Handbrögð hennar við vefnað og
útsaum voru mjög rómuð. Eftir
sviplegt fráfall tveggja ungra sona
hennar, Stefáns og Ólafs Davíðs,
sem drukknuðu I Skerjafirði
haustið 1895, var sem strengur
brysti í brjósti hennar, og var hún
eftir það áfall aldrei söm og áður.
Þegar þessir ungu og efnilegu
föðurbræður tengdamóður minnar
féllu svo óvænt frá, var hún að
fæðast í þennan heim. Fyrir þetta
hörmulega slys hafði verið ákveðið
að hún skyldi bera nafn móður-
ömmu sinnar, Sigríðar, en nú var
að þeirra tíma sið söðlað um í því
efni og hún heitin eftir þessum
ungu föðurbræðrum sínum, sem
kallaðir höfðu verið burtu úr þess-
um heimi með svo sviplegum
hætti, og því gefin í heilagri skírn
nöfn þeirra, og heitin Stefanía
Ólafía.
Móðir Stefaníu var María
Sveinsdóttir, dóttir Sveins stór-
skipasmiðs í Gufunesi, Jónssonar,
Péturssonar bónda í Hvítanesi I
Borgarfirði og Ingibjargar Þor-
steinsdóttur, systur Jóns lands-
læknis Thorsteinssen. Móðir
Maríu var Sigríður Jóhannesdótt-
ir Hansen, systir Einars og Hin-
riks Hansen í Hafnarfirði.
Eins og sjá má af þessari stuttu
upptalningu næstu forfeðra Stef-
aníu, stóðu að henni hinar merk-
ustu ættir, gáfað og listfengt at-
hafnafólk. Erlendur faðir hennar
var ekki aðeins hreppstjóri í sinni
sveit, Bessastaðahreppi, í hálfa
öld, heldur var hann einnig al-
kunnur athafnamaður til sjós og
lands. Séra Jón Thorarensen hef-
ur, góðu heilli, skráð endurminn-
ingar Erlends í bókinni Sjósókn,
sem kom út árið 1945, er Erlendur
var um áttrætt. f þeirri bók er
haldið til haga ómetanlegum fróð-
leik um fólk í Bessastaðahreppi og
víðar, sem fyrir löngu er horfið af
sjónarsviðinu, og af atvinnuhátt-
um, eins og þeir gerðust um og
fyrir síðustu aldamót, ívöfðum
persónulegum endurminningum
Erlends — þess mæta og stór-
merka manns. Saga Maríu, móður
Stefaníu, hefur ekki verið skráð
sérstaklega, en hún lifir í hjörtum
allra þeirra, sem kynntust henni á
lífsleiðinni. Hún var góð kona og
heilsteypt í bestu merkingu þeirra
orða, kona sem setti sér það mark-
mið í lífinu að hjálpa lítil-
magnanum hvenær sem hún gat
því við komið, og að vinna ástvin-
um sínum allt það besta, sem hún
mátti.
Þau María og Erlendur eignuð-
ust sjö börn, sem öll voru á lífi
þegar Erlendur andaðist 22. maí
1953. Kona hans, María, lést 6.
nóvember 1947.
Nú við andlát Stefaníu eru að-
eins tvö þessara sjö barna á Iífi.
Börn þeirra Maríu og Erlends
voru, talin í aldursröð: Oddný E.
Sen, síðast tungumálakennari I
Reykjavík, d. 9. júlí 1963, Jakob,
bóndi að Reykjavöllum í Biskups-
tungum, sem látinn er fyrir mörg-
um árum, Stefanía ólafía, hús-
freyja, d. 22. desember 1983,
Björn, fv. bóndi á Breiðabolsstöð-
um, sem enn er á lífi, Sveinn,
hreppstjóri, Grund á Álftanesi,
sem einnig er enn á lífi, dr. Jón E.
Vestdal efnaverkfræðingur, sem
lést á ferðalagi í Grænlandi 24.
ágúst 1979, og Guttormur, hæsta-
réttarlögmaður og endurskoðandi
reikninga Reykjavíkurborgar í
síðstu tvo áratugina, sem hann
lifði. Hann lést langt um aldur
fram 17. júlí 1966.
Hinn 9. október 1920 gekk Stef-
Gísli hefur um langt árabil sýnt
hinum ýmsu félögum hér mikinn
rausnarskap og veitt þeim góða
fjárstyrki, einnig hefur hann gefið
fé til kirkjunnar og fleiri menn-
ingarstofnana.
anía að eiga Geir Gestsson, húsa-
smíðameistara, frá Ytra-Rauða-
mel, Eyjahreppi í Hnappadals-
sýslu. Þau reistu hús í Hafnarfirði
og bjuggu þar fyrstu búskaparár
sín. Til Reykjavíkur fluttu þau ár-
ið 1927, og bjuggu þar síðan. Þau
Stefanía og Geir eignuðust þrjár
dætur, Maríu, Ólöfu og Þórdísi, og
eru þær allar giftar og búsettar
hér I borg. Er Stefanía andaðist
voru barnabörn hennar tíu talsins
og barnabörnin yfir tuttugu.
Þau Stefanía og Geir skildu á
árinu 1935, og voru þá erfið ár
framundan hjá Stefaníu, því allar
dæturnar, sem þá voru á aldrinum
10—14 ára, fylgdu henni og voru
að öllu leyti á hennar framfæri.
Stefanía hafði á sínum tíma
verið við nám í Kvennaskólanum
og var m.a. snillingur í matreiðslu
og hannyrðum.
Nú tók alvara lífsins við. Nú
varð hún í fyrsta sinn að leita sér
atvinnu á hinum almenna og þá
þrönga vinnumarkaði til að sjá sér
og telpunum sínum þrem far-
borða. Segja má með sanni, að hún
hafi í þeirri atvinnuleit verið mjög
heppin. Henni bauðst vinna hjá
þeirri ágætu konu frú Elísabetu
Foss, sem þá og lengi síðar rak
Lífstykkjabúðin? í Hafnarstræti
11. Þar starfaði Stefanía, þar til
hún gekk að eiga síðari mann sinn,
Sveinbjörn Kristjánsson, húsa-
smíðameistara, á árinu 1944, en
þau skildu eftir um fimm ára
hjónaband. Þá setti Stefanía á
stofn Lífstykkjasöluna á Frakka-
stíg 7 hér í borg og rak þar af
miklum dugnaöi bæði saumastofu
og verslun í tvo áratugi, eða þar til
hún varð að hætta sökum aldurs
76 ára gömul.
Stefanía var hávaxin og svip-
mikil kona, og þegar hún á tylli-
degi hafði íklæðst íslenska bún-
ingnum sínum og sett á sig hinn
fagra möttul sinn, þá var alls
staöar eftir henni tekið, enda var
hún fram eftir öllum aldri með
tígulegustu konum. Hún bar hið
sterka svipmót föður síns og hafði
einnig erft hið heita skap hans og
ríku tilfinningar, sem hún átti
fram eftir öllum aldri oft erfitt
með að halda aftur af og leyna. En
Stefanía hafði einnig erft frá móð-
ur sinni mildi og góðvild, og var
sem hún jafnan reiðubúin til að
hjálpa og líkna, mönnum jafnt
sem málleysingjum. Hún dáði og
elskaði föður sinn og móður og
tregaði þau mjög er þau féllu frá.
Endurminninguna um æskuheim-
ili sitt að Breiðabólsstöðum
geymdi hún í hjarta sínu til hinstu
stundar.
Stefanía komst ekki, frekar en
Stjórn ungmennafélagsins vill
koma á framfæri kæru þakklæti
til Gísla forstjóra fyrir þessa gjöf,
sem mun koma að góðu gagni við
hin mörgu málefni sem félagið
starfar að. Sigrún
svo margir aðrir, hjá því að verða
fyrir miklum áföllum og djúpum
sorgum í lífi sínu.
Kornung kynntist hún ungum,
glæsilegum og efnilegum manni,
Guðmundi Kristni Sigurðssyni,
síðar gullsmið, og felldu þau hugi
saman. Þau stunduðu bæði mikið
íþróttir, einkum sund, og voru í
þeim harðsnúna hópi frumherja
sundsins hér sem stundaði æf-
ingar og keppni í sundi í sjónum
við Örfirisey. Þau Stefanía og
Guðmundur Kristinn unnust mjög
og gerðu, eins og annað ungt og
ástfangið fólk, áætlanir um sam-
eiginleg framtíðarár sín. Hugur
Stefaníu hafði mjög stefnt til
hjúkrunarnáms, en úr því gat ekki
orðið vegna féleysis hennar og
annarra ástæðna.
Þau Guðmundur Kristinn, unn-
usti hennar, ákváðu að flytjast úr
landi og taka sér bólfestu í Kan-
ada og fór Guðmundur þangað
rétt fyrir fyrri heimsstyrjöldina
til að fá sér þar trygga atvinnu og
þeim báðum góðan samastað.
Hann hafði fengið fasta atvinnu
sem gullsmiður þar vestra og
keypt land undir hús, sem þau
Stefanía ætluðu að reisa og hefja
sinn búskap í. Meðan á þessum
framkvæmdum Guðmundar stóð,
kepptist unnusta hans, Stefanía,
við að útbúa sig til vesturfarar-
innar. Ákveðið hafði verið að hann
tæki sér far frá Kanada til Edin-
borgar og hitti þar unnustu sína. í
Edinborg átti svo hjónavígslan að
fara fram frá heimili Oddnýjar
systur Stefaníu, sem hafði starfað
frá árinu 1909 hjá fyrirtækinu
Garðar Gíslason & Hay í Leith,
hafnarborg Edinborgar.
Enn einu sinni reyndist það allt
of rétt, að mennirnir áforma, en
Guð ræður. Þegar Stefanía var
ferðbúin og skip það komið í höfn
hér, sem hún ætlaði að sigla með
til Edinborgar, þá barst henni
bréf, sem kom með því sama skipi.
Það bréf hafði inni að halda fregn,
sem fékk streng í hjarta hinnar
kornungu konu til að bresta. Unn-
usti hennar var látinn. Hafði lát-
ist úr taugaveiki nokkrum dögum
áður en hann ætlaði að stíga á
skipsfjöl og halda til fundar við
unnustu sína til að kvænast henni.
Yfir þetta áfall komst Stefanía
aldrei. Eina sem hún átti eftir til
minningar um þennan ástvin sinn
og unnusta voru nokkur bréf frá
honum, skrifuð hér og í Kanada,
og fagurlega gerð möttulpör og
brjóstnæla, hvort tveggja hin
mesta listasmíð. Eldri sonur
okkar ber nöfn þeirra beggja. Það
þótti Stefaníu vænt um, sem og
okkur foreldrum hans, og er það
bjargföst trú okkar að nöfn þess-
ara ungu elskenda færi honum
gæfu, því þeirri nafngift fylgdi
góður hugur.
Stefanía var, eins og áður segir,
tvígift, og átti allar dætur sínar
með fyrri manni sínum, Geir
Gestssyni frá Ytra-Rauðamel. Því
miður kynntist ég Geir lítið sem
ekkert, en ég hefi alltaf heyrt þá,
sem hann þekktu best, tala um, að
hann hafi bæði verið góður maður
og gjörvulegur. Hæglátur maður
og hreinasti völundur í höndunum
hvort sem um smíðar var að ræða
eða annað. En leiðir þeirra Stef-
aníu lágu ekki saman nema í 15 ár
og því fór sem fór. Síðari manni
sínum, Sveinbirni Kristjánssyni,
var hún aðeins gift í 5 eða 6 ár er
leiðir þeirra skildi. Sveinbjörn var
kunnur húsasmíður hér í Reykja-
vík fyrr á árum og stóð fyrir bygg-
ingu margra stórbygginga. Þann
tíma sem leiðir okkar lágu saman
hafði ég ekkert nema gott um
hann að segja. Hann var þá tekinn
að reskjast nokkuð, en athafna-
þráin var mikil þótt þrek hans
væri ekki lengur hið sama og þeg-
ar hann var upp á sitt besta.
Ég vék að því fyrr í þessari
grein, að Stefanía hafi verið
óvenju ræktarsöm við foreldra
sína, en fleiri en þau urðu rækt-
arsemi hennar aðnjótandi. Jón E.
Vestdal bróðir hennar bjó alfarið
hjá henni öll menntaskólaár sín,
og Guttormur gerði það einnig öll
sín menntaskóla- og háskólaár.
Þótt Stefanía hefði þá ekki mikil
efni, þá var það henni aukaatriði.
Það, að geta gert sitt til að hjálpa
bræðrum sínum á námsbraut
þeirra, var henni allt, enda naut
hún þess í ríkum mæli þegar þeir
voru heima hjá henni með skólafé-
laga sína. Hún minntist þeirra
stunda alltaf með ánægju og gleði.
Að endingu vil ég minnast
stuttlega allra góðu áranna sem
við hjónin og börn okkar vorum
svo lánsöm að eiga með Stefaníu.
Það er oft sagt að heimili þriggja
kynslóða heyri nú til liðinni tíð.
Þar er ég á öðru máli. Faðir minn
bjó á heimili okkar eftir að hann
varð ekkjumaður á árinu 1960 og
þar til hann lést í desember 1982,
og Stefanía tengdamóðir mín bjó í
sambýli við okkur svo að segja
óslitið í hálfan fjórða áratug.
Sambýlið með þessum góðu mann-
eskjum var okkur heimilisfólkinu
og þá ekki hvað síst börnum okkar
og síðar barnabörnum óslitið
gleðiefni alla tíð. Hvað föður minn
áhrærir, þá var því vel og réttilega
komið til skila í minningargrein,
er annar sona okkar reit um hann
fyrir sína hönd og allra í fjöl-
skyldunni við andlát hans fyrir
réttu ári. Samvistirnar við
tengdamóður mína voru miklu
lengri og nánari. Um þær ætla ég
hvorki að vera langorður eða há-
tíðlegur, þótt vissulega standi efni
til hvors tveggja. Ég vil í mínu
nafni, konu minnar, barna okkar
og barnabarna þakka henni alla
hennar umhyggju, hjálp og ástúð
er hún sýndi okkur frá fyrsta til
síðasta dags. Hjá okkur var hún
aldrei gestur, heldur alltaf einn af
fjölskyldumeðlimum og alltaf sá
sem aldrei brást á hverju sem
gekk. Fyrir það og alla hennar
elsku í okkar garð munum við
minnast hennar með sönnu og
djúpu þakklæti alla tíð.
í dag, rétt eftir vetrarsólstöður
og hina blessuðu jólahátíð, verður
þessi þreytti og aldurhnigni lík-
ami, með hinni síungu sál, til
moldar borinn. Hún mun hvíla í
Fossvogskirkjugarði við hlið syst-
ur sinnar, Oddnýjar E. Sen, sem
þar hefur hvílt síðan í júlí 1963.
Það var óvenju kært með þeim
systrum alla tíð og fékk sá kær-
leikur fyrst aðstæður til að þrífast
og dafna eftir að Oddný kom al-
komin heim til Islands með börn
sín, Jón og Signýju, í október 1937.
Þær systur höfðu alllöngu fyrir
andlát Oddnýjar komið sér saman
um að fá grafreit fyrir sig í Foss-
vogskirkjugarði og frá deginum í
dag munu þær systur hvíla þar,
hlið við hlið.
Við, fjölskylda mín og ég, kveðj-
um hér Stefaníu með djúpum
trega, en í þeirri vissu að hún á
vísa góða heimkomu hinumegin
tjaldsins mikla.
Blessuð sé minning þessarar
góðu og hjartahreinu konu.
Hallgrímur Dalberg
Stefanía Ólafía Erlendsdóttir
frá Breiðabólsstöðum á Álftanesi
er til moldar borin í dag. Hún
fæddist á Breiðabólsstöðum hin 3.
október 1895 og andaðist í Reykja-
vík 22. þ.m. á 89. aidursári. Ekki
skulu ættir hennar raktar hér, það
munu aðrir gera, heldur aðeins
stuttlega minnzt persónulegra
kynna við stórbrotna konu og
veglynda. Kynni annars okkar við
hana hófust nokkru fyrir síðari
heimsstyrjöldina, hins skömmu
eftir lok hennar. Allt frá fyrstu tíð
höfum við verið vinir og haft tíð
samskipti.
Þá er kynni okkar hófust bjó
hún á Njarðargötu 39 hér í borg
ásamt dætrum sínum, Maríu,
Ólöfu og Þórdísi, við kröpp kjör og
harðan kost kreppuáranna, en
þrátt fyrir langan og strangan
vinnudag húsfreyjunnar var Stef-
aníu einkar lagið að búa þeim
mæðgum gott og hlýlegt heimili,
og þangað þótti mörgum gott að
koma, enda gestrisni þar höfð í
öndvegi.
Á unga aldri átti Stefanía sér
þann draum að læra hjúkrun. Á
þeim árum bjó og starfaði systir
hennar, Oddný, í Edinborg. Undir-
bjó hún skólavist Stefaníu í þekkt-
um skozkum hjúkrunarkvenna-
skóla, og svo langt var málið kom-
ið, að keypt hafði verið efni í
skólabúning og sent heim til
sauma, en þá gripu örlögin í taum-
ana og lögðu í rúst þennan draum
ungrar stúlku af Álftanesinu,
Peningagjöf til ungmennafélagsins
Hvf-ragfrrti 17. dt's.
.STJÓRN Ungmennafélags Hvera-
gerðis og Ölfuss barst nýiega pen-
ingagjöf að upphæð fimmtán þúsund
krónur, frá Gísla Sigurbjörnssyni
forstjóra Grundar og Dvalarheimilis-
ins Ás — Ásbyrgi í Hveragerði.