Morgunblaðið - 17.01.1984, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. JANÚAR 1984
31
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir MAGNÚS SIGURÐSSON
Frakkland:
Marx er dáinn
ÞAÐ er áberandi, hve margir franskir menntamenn, sem áAur voru
virkir marxistar, hafa leitað til hægri og nú er svo komið, að kommún-
istaflokkurinn í Frakklandi getur ekki lengur státað af neinum
málsmetandi rithöfundi né listamanni. Margir þessara manna eru sízt
áhrifaminni nú en áður. Þannig sátu milljónir Frakka sem límdir við
skjáinn langt fram yfir miðnætti fyrir skemmstu, er stórstirnið Yves
Montand kom fram í sjónvarpsþætti. Hann var þó ekki að skemmta
samlöndum sínum með söng eða leiklist eins og svo oft áður. Að
þessu sinni kaus hann að tala um stjórnmál og kom áheyrendum
sínum svo sannarlega á óvart. Með hörðum orðum fordæmdi hann
vinstri menn fyrir tilfinningasemi, heimtaði bandarískar eldflaugar
handa Frakklandi og sú einkunn, sem hann gaf George Marchais,
leiðtoga franskra kommúnista var afdráttarlaus en einlæg: „Drullu-
sokkur.“
að er ekkert nýtt, að fransk-
ir listamenn láti frá sér fara
pólitískar játningar og hvatn-
ingar. Yves Montand, þessi vin-
sæli leikari og „chansonnier",
sem nú er orðinn 62 ára, var ár-
um saman eins konar kenni-
merki franska kommúnista-
flokksins. Enda þótt hann væri
aldrei innritaður í flokkinn, var
hann ómetanlegur fulltrúi
flokksins. Ástæðan var fyrst og
fremst sú, að hann var ein af
hetjum fjöldans enda „stjarnan“
í meira en 40 kvikmyndum.
Árið 1956, er sovézkir skrið-
drekar brutu á bak aftur upp-
reisn Ungverja, lét Montand sig
ekki muna um það að fara í
söngferð til Sovétríkjanna og á
sjöunda áratugnum dreymdi
hann enn um heim án auðvalds.
Það var ekki fyrr en sovézkir
skriðdrekar brunuðu inn í Prag
1968 og Solzhenitsyn tók að
skýra frá „Gulag“-heiminum, að
Montand snerist til hægri og það
ekki hljóðalaust.
Ekkert einsdæmi
En saga Montands er ekkert
einsdæmi. Sú tíð er liðin í
Frakklandi, er það taldist sjálf-
sagður hlutur að vera yzt til
vinstri, væri maður skáld eða
listamaður. Nú er varla nokkur
málsmetandi menntamaður þar
til, sem heldur fram róttækum
vinstri skoðunum. Með dauða
skáldsins Louis Aragons í des-
ember 1982, sem sat 32 ár í mið-
stjórn franska kommúnista-
flokksins, missti flokkurinn sinn
síðasta viðurkennda hugsuð og
skáld.
Jafnvel franskir jafnaðar-
menn eiga fullt í fangi með að
finna virk skáld og hugsuði, sem
þeir geta kallað sína. Það kom
glöggt í ljós sl. sumar, er Max
Callo, núverandi talsmaður
frönsku stjórnarinnar en áður
sagnfræðingur og rithöfundur,
lét frá sér fara í viðtali: „Vinstri
sinnaðir menntamenn eru stadd-
ir miðsvegar á leiðinni til upp-
lausnar."
Nú er það nánast óhugsandi,
sem fyrir nokkrum áratugum
var alsiða í Frakklandi, að and-
ans menn gæfu auðmjúkir frá
sér viðurkenningarjátningar til
kommúnistaflokksins. „Flokkur-
inn minn gaf mér aftur augu
mín og minni", sagði Aragon í
einu ljóða sinna 1944.
Á árunum eftir stríð gátu
franskir kommúnistar státað af
fjölda rithöfunda, listamanna og
heimspekinga, sem voru yfirlýst-
ir stuðningsmenn flokksins. Það
voru rithöfundar eins og André
Gide, Romain Rolland og André
Malraux, listmálararnir Pablo
Picasso og Fernand Léger og
arkitektinn Le Corbusier, svo að
einhverjir séu nefndir.
Og ekki má gleyma Jean Paul
Sartre, fremsta rithöfundi exist-
ensialistanna, sem árið 1964
hafnaði bókmenntaverðlaunum
Nóbels í bræði. Fyrir Sartre var
marxisminn hornsteinn allrar
umræðu og „sjóndeildarhringur
allrar menningar".
Er Stalín dó 1953, lýsti Aragon
honum sem „mesta heimspekingi
allra tíma“. En þá þegar voru
voðafréttir farnar að berast frá
Sovétríkjunum. Bók Arthurs
Koestlers, „Myrkur um miðjan
dag“ sem var hörð fordæming á
ógnum Stalínréttarhaldanna,
var þá þegar komin út fyrir
nokkru og hafði vakið mikla at-
hygli. Vinstri menn í Frakklandi
vísuðu öllu þessu á bug sem rógi
en viðurkenndu samt, að öfga-
verk hefðu verið framin.
Er Nikita Kruchev fletti ofan
af Stalín á 20. flokksþinginu
1956, varð öllum Ijóst, hversu
langt glæpaverkin höfðu gengið.
í kjölfar þessa tóku ýmsir
menntamenn í franska kommún-
istaflokknum að spyrja sjálfa
sig, hvort sovétkerfið hlyti ekki
sjálfkrafa og óhjákvæmilega að
leiða til stalínisma og hvort yfir
höfuð væri unnt að kalla það,
sem gerzt hefði, sögulegt slys
eins og sumir vildu gera.
Það leið langur tími, áður en
nokkur hreyfing komst á komm-
únistaflokkinn sjálfan og for-
ystumenn hans af þessum sök-
um. Maurice Thorez, leiðtogi
flokksins, lét þau boð út ganga,
að ekki þyrfti að ásaka nokkurn
mann um neitt. Það var fyrst
1961, að hann tók að tala um
glæpi Stalíns. Og sjálfur Sartre,
helzti menningarhugsuður
flokks og þjóðar, taldi afnám
stalínismans vera „slæm mis-
tök“.
Áhrif Solzhenitsyns
Mesta áfallið reið hins vegar
yfir 1974, er bók Solzhenitsyns
„Archipel Gulag“ kom út. Það
sem menn höfðu neitað að viður-
kenna sem veruleika þrátt fyrir
opinberanir Kruchevs, blasti nú
við öllum sem nakinn og skelfi-
legur sannleikur: Gulagið var
óaðskiljanlegur hluti af sovét-
kerfinu.
Nú var það ekki bara Stalin,
sem settur var á gapastokkinn
heldur sjálfur Marx. Fylk-
ingarnar snerust í umræðum
franskra menntamanna. Áður
höfðu marxistarnir verið sækj-
endur. Nú urðu þeir að taka að
sér hlutverk hinna ákærðu. Það
var því engin furða þótt margir
vinstri menn fyndu sér engan
samastað framar. Maoistar og
trotskyistar, sem verið höfðu í
fararbroddi í frönsku stúdenta-
óeirðunum í maí 1968, fjarlægð-
ust kommúnista. Enn aðrir
vinstri menn leituðu sér skjóls á
meðal umhverfisverndarmanna
og kjarnorkuandstæðinga.
Yves Montand
Margir héldu áfram að vera
vinstri menn en án þess þó að
lofa Marx. Ástæðan var einfald-
lega sú, að kommúnistar þóttu
ekki lengur samkvæmishæfir.
Einn þeirra, heimspekingur-
inn André Glucksman, reyndist
sjálfum sér samkvæmur strax
frá upphafi. Hann kvaddi Marx
alfarið og lýsti marxismanum
sem „mannætu 20. aldarinnar".
En hann lét ekki þar við sitja, en
gekk skrefi lengra. Það eru ekki
bara marxistar, sem eru yfir-
lýstir andstæðingar hans, heldur
allir þeir, sem telja sig geta unað
við marxismann og tekið afleið-
ingum hans. í nýjustu bók sinni
„Máttur hringiðunnar" (La force
de vertige) gengur Glucksman
svo langt að halda því fram, að
útþenslustefnu Sovétríkjanna og
þar með hættunni á Gulageyja-
klasa í Vestur-Evrópu verði að
svara með því að setja upp
Pershing-eldflaugar, ef þörf
krefur.
„Opíum handa
mcnntamönnum“
Glucksman er enginn einfari í
skoðunum á meðal franskra
menntamanna, sem áður fylgdu
kommúnistaflokknum. Hann er í
forystu fyrir hreyfingu, sem
stofnuð var 1977 af ungum
menntamönnum undir kjörorð-
inu: Marx er dáinn. Þessum
mönnum hefur tekizt að sanna
að andstætt allri hefð í Frakk-
landi, þá er það hægt að vera
menntamaður þar án þess að
vera kommúnisti. Það er líka
tímanna tákn, að rithöfundurinn
Raymo nd Aron nýtur nú vax-
andi álits og vinsælda. Hann
hefur ávallt haldið fram frjáls-
lyndri menningarstefnu og
hvorki stutt kommúnista né
heldur gerzt talsmaður aftur-
haldskenndra hægri afla. f bók
sinni „ópíum handa mennta-
mönnum" gerir hann grín að
þeim menntamönnum, sem not-
færa sér marxismann sem deyfi-
lyf gagnvart vandamálum líð-
andi stundar og lýsir þeim sem
„skrifborðsbyltingarmönnum".
Franskur almenningur hefur
fylgzt náið með allri þessari um-
ræðu ekki hvað sízt sökum þess
hve hún hefur skipað mikinn
sess í fjölmiðlum. Víst er, að
margir þeirra, sem þar hafa tek-
ið virkan þátt, þurfa ekki að una
illa við sinn hlut. Svo vikið sé
aftur að þjóðhetjunni Yves
Montand, þá hefur vegur hans á
meðal samlanda sinna aldrei
verið meiri. Það sýndi skoðana-
könnun, sem gerð var eftir sjón-
varpsþátt hans, er getið var hér í
upphafi. Ekki færri en 17%
þeirra, sem spurðir voru um
frammistöðu Montands, vildu
meira að segja gera hann að for-
seta Frakklands.
(Heimildir: Der Spiegel oJV.)
Aðalfundur
fulltrúaráðsins
Aöalfundur fulltrúaráös sjálfstæöisfélag-
anna í Reykjavík veröur haldinn þriöju-
daginn 17. janúar kl. 20.30 í Valhöll.
-----------Dagskrá:-------------
1. Skýrsla stjórnar.
2. Kjör formanns og
6 fulltrúa í stjórn.
3. Kjör í flokksráð.
4. Ræöa. Friðrik Soph-
usson varaformaöur
Sjálfstæöisflokksins.
5. Önnur mál.
Stjórn fulltrúaráösins.
Áætlanagerð
fyrirtækja
Tilgangur námskeiösins er aö gefa þátttakendum heildaryfirlit yfir
hvaða áætlanir er æskilegt að gerin fyrirtækjum og gera í stórum drátt-
um grein fyrir hvernig þær eru unnar. I lok námskeiðsins hafi þátt-
takendur náð að tileinka sér hclstu hugtök um áætlanagerð og séð dæmi
um algengustu tegundir áætlana.
Námskeiðið er ætlað framkvæmdastjórum smærri og meðalstórra fyrir-
tækja og starfsmönnum áætlanadeilda hjá stærri fyrirtækjum.
Efni: Gerð verður grein fyrir hvað áætlanagerð er, helstu hugtök skil-
greind og rætt um hvaða hlutverki áætlanir gegna í rekstri fyrirtækja.
Nánari grein verður gerð fyrir eftirtöldum atriðum:
Starfsgrundvelli og markmiðasetningu fyrirtækja - Skipulagningu á
áætlanagerð i fyrirtækjum - Stefnuáætlunum - Skipulagningu - Fram-
kvæmdaáætlun - Fjárhagsáætlun - Rekstraráætlun - Greiðsluáætlanir -
Efnahagsáætlanir- Eftirliti með áætlunum.
I.eiðbeinendur: Eggert Ágúst Sverrisson. viöskiptafræðingur frá
Háskóla íslands 1973. Varviðstarfsnám við InternationalTradeCenter
í Genf, Sviss í 1/2 ár. Starfar nú sem fulltrúi forstjóra Sambands
íslenskra samvinnufélaga.
Þórður Sverrisson viðskiptafræðingur frá Háskóla (slands. Stundaði
framhaldsnám í rekstrarhagfræði við Gautaborgarháskóla um eins árs
skeið. Starfar nú sem fulltrúi framkvæmdastjóra flutningssviðs hjá Eim-
skipafclagi íslands hf.
Tími: 23.-26. janúar kl. 14-18.
Starfsmenntunarsjóður Starfsmannafélags Ríkisstofnana greiðtr þátffókugjald fyrir
félagsmenn sina á þetta námskeið.
Eggert
Þórður
TILKYNNIÐ ÞÁTTTÖKU
í SÍMA 82930
^ STJÓRNUNARFÉLAG
v ISLANDS
SKXJMÚLA 23
S Ml 82930