Morgunblaðið - 22.01.1984, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JANÚAR 1984 25
Að lífið sé skjálfandi lítið
gras, má lesa í kvæði eftir
Matthías, segir í þekktu ljóði dr.
Sigurðar Þórarinssonar. Varla
mun það einhlítt, eins og við nú
fáum að heyra. SI. fimmtudag
segir annar doktor, líffræðingur-
inn Einar I. Siggeirsson, í grein í
Mbl. um hugsanlega kynngi
Græna lónsins, að nú fari fram
merkileg visindaleg rannsókn á
borholu við Svartsengi, og að
niðurstaða hennar gæti leitt í
ljós svarið við spurningunni um
upphaf lífsins. Þarna á Reykja-
nesinu sé eini staðurinn í veröld-
inni , þar sem hægt sé að taka
vatn úr borholu án þess að loft
komist að. Undur og stórmerki
ef upphaf lífsins á jörðinni
skyldi nú finnast suður með sjó.
Eitthvað vafðist þó „lífið"
fyrir Nóbelsverðlaunahöfum
ársins í vísindum, þegar spek-
ingarnir spjöiluðu í viðtalsþætt-
inum í sjónvarpinu í fyrri viku.
Áttu m.a. að spá í það hvort líf
gæti verið á öðrum hnöttum.
Eðlisfræðingurinn William
Fawler, sem mun manna spak-
astur um það hvernig stjörnur
fæðast og deyja, var eitthvað
farinn að ympra á því að Vega
hefði hring í kring um sig og
gæti því haft einhver skilyrði, en
varð dulítið kyndugur á svipinn
þegar verðlaunahafinn í læknis-
fræði Barbara McClintock
kvaðst bara ekkert vita hvað líf
væri. Og þá ekki hvað við væri
átt með lífi úti í alheiminum. Við
mannanna börn hefðum hér á
þessari jörð búið okkur til
eitthvert kerfi, sem við hefðum
fyrir sið að kalla líf. En eitthvað
allt annað gæti verið líf úti í
geimnum. Og þegar kom að
bakteríunum sagði þessi heill-
andi áttræða vísindakona, að
þær væru sko ekki upphafið á
neinu. Þær væru afleiðing af ein-
hverju. Hverju hefði hún ekki
hugmynd um. Hafi ég rétt skilið.
Við værum bara búin að venja
okkur á það hér að þarna sé upp-
hafið, rétt eins og menn voru
lengi vissir um að jörðin væri
flöt. Þeir vissu ekki betur. En
hún varði sínar þekktu bakteríur
þegar að þeim var vikið sem ein-
hverjum frumstæðum heimsk-
ingjum. Sagði að bakteriur
væru gáfaðar. Auðheyrilega
hafði hún ekki jafn mikið álit á
veirunum sem sérstökum gáfna-
verum. Og þegar maður fer að
hugsa um það litla sem maður
veit um bakteríur, þá blasir i
rauninni við að þær hljóta að
hafa mikla hæfileika, svo skipu-
lega og markvisst sem þær
vinna. Fyrir því gefst semsagt
ekkert garantí hvað er líf. Við
vitum bara ekkert um það. Og
svo erum við að velta því fyrir
okkur hvenær lífið kvaddi sér
dyra og hvenær það var farið.
Merkilegt hvað maður þarf að
vita mikið áður en maður upp-
dagar hve lítið maður veit. Dug-
ar ekki minna en Nóbelsverð-
launaspekingur til að vekja svo
einfaldan grun. Það er einmitt
þessvegna sem maður reynir að
láta aldrei fram hjá sér fara
þennan sænska viðræðuþátt með
nýbökuðum Nóbelsvísinda-
mönnum. Þegar svo fluggáfað
fólk með alla sína þekkingu í
farangrinum fer að spjalla um
lífið og tilveruna, þá dettur allt-
af yfir mann einhver sérstæð at-
hugasemd eða viðhorf, sem
opnar nýja sýn eða skilnings-
glufu. Að vísu eru Nóbelshafarn-
ir í vísindum svolítið mis-
skemmtilegir, en varla kemur
fyrir að einhver þeirra segi ekki
eitthvað sérstakt og opni glufu í
sálarglætuna. Því er mikill feng-
ur að því að komast þó ekki sé
nema gegn um sjónvarpsskerm í
obbolitla snertingu við þá. Sá
möguleiki einn setur okkur nú-
tímafólk í miklu betri aðstöðu en
fyrirrennara okkar að geta feng-
ið heim í stofu slíkt fróðleiks-
efni, þótt jafnan heyrist hávær-
ar raddir um að ekki megi sýna
neitt á skjánum sem ekki er
smábarnamatur.
Sem ég var að velta þessum
hugleiðingum upp, barst úr opnu
útvarpinu setning frá Sigurði
uppfinningamanni, sem fellur
hér að sem flís að rassi: „Skyn-
semin er dýrmætasta gjöf
mannsins!" Selvfölgelighed,
hefði nú kannski einhver sagt á
blómatímum dönskunnar. En
ætli það sé nú svo víst? Nýkomið
í ljós að í okkar samfélagi er
andstaða — undir forustu
kvennaflokksins í borgarstjórn
— gegn því að reyna að veita
þeim börnum, sem eru á undan
og virðast svo greind að þau ráða
betur við viðfangsefnin, auka
verkefni við skyldunámið í skól-
anum og aðstoð við aukaskammt
af námi. Nú hefur í áratugi verið
unnið að því að byggja upp að-
stoð við þá, sem minna ráða við
en almennt er borið á borð í
skólanum, með ýmiskonar úr-
ræðum í formi sérkennslu, at-
hvarfa, heimila, sálfræðiþjón-
ustu o.s.frv. þótt ekki sé nóg að
gert þar fremur en annars stað-
ar og að ekki veiti af slíkri hjálp
ef þau eiga að ná því að verða
nýtir og ánægðir einstaklingar.
Maður sæi bara sjálfan sig, ef
maður stæði daglega andspænis
viðfangsefnum sem maður ræð-
ur ekki við. En ætli það sé ekki
líka þrúgandi og eyðileggjandi
að verða að sitja í skóla í 8 ár og
fá ekki viðfangsefni til að takast
á við? Ætli yrðu nokkrir gáfaðir
Nóbelsspekingar úr því, til að sjá
einföldu hlutina sem við hin sjá-
um ekki. { grein í föstudagsblaði
um rannsóknir vitsmunasál-
fræðinga á greind og hvernig
fólk beitir þekkingu sinni, er
fjallað um aðferð vitneskjunnar.
Þar er m.a. skýrt hvernig
skákmeistarar sjá taflmennina
sem klasa með nokkrum
mönnum í og taka þá sjálfkrafa
að tengja þá gífurlegum þekk-
ingarforða um taflstöður, leiki
og leikfléttur, sem þeir hafa við-
að að sér á öllum þeim árum sem
þeir hafa verið að tefla. Þeir
nýta ósjálfrátt þennan þekk-
ingarstafla þegar þeir þurfa að
leysa úr verkefninu. I sömu
grein segir líka: „Með því að
koma á tengslum við þekkingu
sem þegar er fyrir hendi opnar
maður sér leið til að veita nýjum
upplýsingum viðtöku". Og því í
ósköpunum á þá að hindra
greinda krakka í að afla sér allr-
ar þeirrar þekkingar sem þau
ráða við og vilja meðtaka í forð-
ann til síðara brúks? Og það
meðan þau eru að læra, vilja og
geta. Þvi eins og Brútus hans
Shakespears sáluga segir með ís-
lensku orðalagi Helga Hálfdan-
arsonar:
í mannlífinu gxtir flóðs og fjöru;
sé flódsins neytt, er opin leið til gæfu,
en láist það, er lífsins sigling teppt
Af hverju að teppa siglingu
þeirra sem geta siglt fullum
seglum í lífsins skólasjó og láta
þá svo teppast á grunnu lóni og
bágindum (miseries) eins og
Shakespeare orðar það. Er það
af því að við þurfum ekki á nein-
um spekingum að halda, að
menn mega ekki ná eins langt og
þeir frekast geta? Ætli okkur
veiti bara nokkuð af að safna öll-
um þeim þekkingarforða sem
hægt er og einstaklingarnir ráða
við til síðara brúks fyrir land og
þjóð og til að ráða lífsgátur
mannkyns, eins og Nóbelshaf-
arnir okkar á skerminum. Því er
hér flutt áfram hvatning þeirra
Shakespears og Helga til þeirra
sem deigir eru í söfnun á þekk-
ingarforða fyrir þá sem meðtek-
ið geta:
Nú lyftir okkur háflóð hæsta straums;
við grípum hann! ef okkur fjarar uppi,
þá tapast allt.
I.jóam. Mbl. RAX.
hversu mikinn þátt fjármála-
stjórn Magnúsar átti í því, hve
giftusamlega tókst að vinna bug á
efnahagsvanda þessara ára og
reisa þjóðarbúið við að nýju í
kjölfar þeirra. Efast ég um, að
annar fjármálaráðherra hafi skil-
að betra búi í hendur eftirmanns
síns" — en við fjármálastjórn
Magnúsar tók vinstri stjórn 1971
sem missti verðbólguþróunina úr
höndum sér svo að fsland hefur
ekki borið sitt barr eftir það.
Mættu þeir arftakar Magnúsar
Jónssonar frá Mel sem nú standa í
brú þjóðarskútunnar og halda um
stýrisvölinn draga ályktanir af
störfum hans og samstarfsmanna
hans og rétta þjóðarskútuna við
með þeim hætti sem þá var gert.
Morgunblaðið á ekki aðra ósk
betri en þá að sú verði gifta núver-
andi stjórnar en til þess verða all-
ir að leggjast á eitt.
„Jóns Þorláks-
sonar týpa“
í ævisögu Ólafs Thors er vikið
að bréfi sem hann skrifaði á sín-
um tíma og nefnir hann þá að
hann vilji helzt Magnús Jónsson
frá Mel í framboð fyrir norðan,
„Jóns Þorlákssonar-týpa sem
ræðumaður", en meira hól gat
Ólafur Thors engum gefið en já-
kvæðan samanburð við fyrirrenn-
ara sinn í formennskusæti Sjálf-
stæðisflokksins, Jón Þorláksson.
Var Magnús Jónsson frá Mel þá
ungur maður og mikið vatn átti
eftir að renna tii sjávar áður en
hann fann kröftum sínum viðnám
með þeim hætti sem þjóðfrægt er.
Ólafur hefði viljað gera Magnús
Jónsson ráðherra þegar í upphafi
Viðreisnar en kom því ekki við
eins og málum var háttað og rakið
er í Ólafs sögu. Þar sem frá þessu
er skýrt, er vitnað í Magnús Jóns-
son en hann segir: „ólafur skipti
sjálfur ekki höfuðmáli, heldur
flokkurinn ... Hagsmunir flokks-
ins voru ávallt í fyrirrúmi og per-
sónulegar tilfinningar urðu að
víkja fyrir þeim." Þannig reyndu
störf og áhugasvið Magnúsar
Jónssonar einnig á viðkvæmt til-
finningalíf hans og að lokum of-
bauð álagið líkamsþreki hans svo
hann gat ekki sinnt áfram vara-
formennsku í Sjálfstæðisflokkn-
um og dró sig út úr stjórnmála-
baráttunni. En störf hans í þágu
Búnaðarbanka Islands urðu hon-
um þá þeim mun kærari og naut
hann sín þar með þeim hætti að til
fyrirmyndar þykir.
Ad skírast í
erfidleikum
Eitt hið síðasta sem Magnús
Jónsson skrifaði var grein hans
um Bjarna Benediktsson í sam-
nefndu riti Almenna bókafélags-
ins sem út kom fyrir jólin. Með
þakklæti og virðingu og samúð til
fjölskyldu Magnúsar frá Mel gríp-
um við að lokum niður í grein
hans til að minna á stærstu stund-
irnar í pólitísku lífi hans og sam-
herja hans. Grein Magnúsar heitir
í ríkisstjórn og þar segir hann
meðal annars: „Eftir alþingis-
kosningarnar 1967 þegar Viðreisn-
arstjórnin hélt velli tilkynnti
Bjarni mér að ég yrði að gegna
áfram embætti fjármálaráðherra.
Ég hafði þá setið í stól fjármála-
ráðherra í tvö ár og kynnzt vanda
þeirra starfa það vel að mig fýsti
ekki að halda áfram. Ég sagði því
Bjarna að ég skyldi gegna starfinu
áfram ef hann legði á það áherzlu,
en þó með því skilyrði að ég ætti
jafnan vísan stuðning hans ef í
odda skærist milli mín og annarra
ráðherra eða þingflokksins. Auð-
vitað var þetta ósvífin krafa af
minni hálfu en hann féllst á hana
og stóð rækilega við það loforð
sitt. Kom því aldrei til álita að
ákveða með atkvæðagreiðslu í rík-
isstjórn kvaðir á ríkissjóð gegn
mínum vilja. Átti þessi afstaða
Bjarna ekki lítinn þátt í því
hversu fljótt tókst að rétta við
fjárhag ríkisins eftir erfiðleikaár-
in 1967 og 1968.“