Morgunblaðið - 01.02.1984, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. FEBRÚAR 1984
25
Björn Bjarna-
son — Minning
Fæddur 30. janúar 1899
Dáinn 19. janúar 1984
Við fáum ekki skilið þau örlög
sem manninum eru búin, né hverj-
um klukkan glymur hinu síðasta
kalli. Afl það sem hér er að verki
er ofar fátæklegum skilningi
okkar þegar við leiðum hugann að
burtkölluðum félaga og vini. óaf-
vitað hugsum við um þær mörgu
stundir sem við áttum með honum
og minningin um manninn verður
ódauðleg í hugum okkar.
Á löngu lífsskeiði reynir oft
mikið á aðlögunarhæfni mannsins
til þess að skilja kall hvers tíma,
breyttra aðstæðna og lífsskilyrða.
Björn Bjarnason var einn þeirra
manna sem bjó yfir ótrúlegri
framsýni, hann horfði af raunsæi
og bjartsýni fram á veginn og
ruddi ótrauður brautina fyrir þá
sem minnst máttu sín.
Af baráttuvilja og elju ein-
kenndust orð og athafnir þessa
stórbrotna brautryðjanda verka-
lýðshreyfingarinnar.
Björn var einn helsti hvatamað-
ur þess að verkafólk sem starfaði í
iðnaði, er þá var að stíga sín
bernskuspor á 4. áratug aldarinn-
ar, tæki höndum saman og stofn-
aði samtök. Þeir voru þrír félag-
arnir sem boðuðu til stofnfundar
árið 1934. Fundurinn var haldinn
á Hótel Heklu, og mættu 16
manns sem allir voru sammála um
að stofna félag og boða til fram-
haldsstofnfundar. Sá fundur var
haldinn í Kaupþingssalnum og
voru þar mættir 34. Björn var þá
kosinn ritari og var það til 1941 og
síðar formaður 1942—1946 og
1950—1956. Félag það sem þau
stofnuðu hlaut nafnið Iðja, er síð-
ar varð eitt af stærstu og öflug-
ustu verkalýðsfélögum á íslandi.
Þá var Björn kosinn fyrsti for-
maður Landssambands iðnverka-
fólks og gegndi því starfi á árabil-
inu 1973-1978.
Liðnir eru liðlega tveir áratugir
síðan ég kynntist Birni fyrst, og
hóf að leita til hans ráða er vörð-
uðu störf mín sem trúnaðarmaður
Iðju. Hann leysti ætíð fljótt og vel
hvern þann vanda er að höndum
bar og gaf góð ráð er reyndust vel.
Með árunum skapaðist með
okkur fölskvalaus vinátta sem
aldrei brást. Við störfuðum saman
á skrifstofu félagsins í rúman ára-
tug og á þeim tíma kynntist ég
enn betur þeim mikla persónu-
leika er hann hafði að bera. Þrátt
fyrir áratuga kynni undraðist ég
oft seiglu og víðsýni Björns sem
einkenndu aliar hans athafnir.
Hið mikla baráttuþrek er hann
hafði yfir að búa brást ekki þótt
gustaði á móti, eða þá að geisuðu
stríð og stormar. Þess varð aldrei
vart að hann léti deigan síga.
Ein bezta lýsingin af Birni
finnst mér felast í stuttu svari er
hann gaf á 40 ára afmæli Iðju þeg-
ar hann var spurður að því hvort
honum hafi ekki komið til hugar
að gefast upp í baráttunni. Svarið
var: „Nei, ég held að það hafi aldr-
ei hvarflað að mér. Mitt geðslag
var alltaf þannig, að því meiri erf-
iðleikar sem voru, því meir harðn-
aði skapið. Mér hefur yfirleitt ekki
dottið í hug að gefast upp fyrir
neinu. Hitt er svo annað mál að
maður hefur marga vitleysuna
gert og sér það eftirá."
Þegar við nú að lyktum kveðjum
vin okkar og félaga erum við
minnt á að allt er í heiminum
hverfult, og að á sérhverju hausti
sölna hin fegurstu blóm jarðar. Og
hina fyrstu hélunótt slær á gróð-
urinn fölva. Þá munu hin fegurstu
blóm ekki lengur bera sitt barr, og
sólin lækkar á lofti frá sólstöðum
uns skammdegismyrkrið nær há-
marki um vetrarsólhvörf, en þá
hefur allt gróðurlíf verið drepið í
dróma. Þannig birtast okkur
lögmál náttúrunnar, en við vitum
að þetta eru ekki endalokin.
Með þessum fátæklegu orðum
flyt ég Guðnýju konu hans, syni og
stjúpsyni mínar innilegustu sam-
úðarkveðjur.
Bjarni Jakobssor
Það er erfitt að geta sér til um
það, hvað 16 ára strákur hefur
verið að hugsa þegar hann í fyrsta
sinn lagði land undir fót — í
bókstaflegri merkingu — suður
yfir heiðar og fjöll í atvinnuleit.
Þessi fyrsta ferð í verið var farin á
þorranum. Ferðalög á þessum
árstíma eru oft erfið og má því
ætla að hugurinn væri bundinn
við það, að komast í tæka tíð á
áfangastað og það, sem í vændum
var þegar þangað kæmi. Og fyrir
þennan 16 ára Húnvetning var
þessi för ekki bara ferð suður á
vertíð, hann var að leggja upp í
langa og stormasama ferð í gegn-
um lífið.
En hvað sem líður hugrenning-
um stráksins þegar hann klofaði
skaflana á Holtavörðuheiði eða
aðrar torfærur á leiðinni, hefur
það örugglega ekki komið í hug-
ann að fyrir honum ætti að liggja
áratuga forusta í samtökum
snauðra og réttindalausra verka-
manna og verkakvenna fyrir bætt-
um kjörum og réttindum, fyrir
betra og fegurra lífi. Og því síður
hefur hann órað fyrir þvi, að hann
ætti eftir að verða frumkvöðull að
stofnun og helsti forystumaður
verkafólks í atvinnugrein, sem
ekki var til á Islandi, svo orð væri
á gerandi, þegar hann axlaði poka
sinn á bæjarhellunni á Blönduósi
árið 1915 og hélt út í heiminn.
Björn Bjarnason fæddist 30.
janúar árið 1899 að Höskuldsstöð-
um í Vindhælishreppi, Austur-
Húnavatnssýslu. Foreldrar hans
voru þau Bjarni Sigurðsson, sem
lengst af var vinnumaður í
Vatnsdal, en stundaði síðar sjó-
sókn frá Kálfhamarsvík á Skaga,
og Sólveig Andrésdóttir frá
Kirkjuhvammi á Hvalsnesi. Sól-
veig vann framan af ævinni við
kaupamennsku, en stofnaði síðar
heimili með Þórði Jóhannssyni á
Blönduósi. Björn ólst upp hjá
móður sinni, fyrst þar sem hún
var vistráðin hverju sinni, en síðar
á heimili þeirra Þórðar þar til
hann hleypti heimdraganum.
Árið 1915 heldur Björn suður í
atvinnuleit, enda enga vinnu þar
að fá og ræður sig á róðrabát, sem
gerður var út frá Garðinum.
Næstu árin stundar Björn síðan
sjósókn af kappi frá verstöðvum
víðs vegar um landið, fyrst á ára-
bátum þá mótorbátum og loks tog-
urum. Sjómennsku stundar Björn
allt til ársins 1928, en þá er svo
komið að hann verður að yfirgefa
sjóinn vegna taugabólgu í fingr-
um, sem hindrar Björn frá því að

y. JÉtB
i
vinna þau verk sem krafist var af
sjómönnum.
Þegar Björn kemur í land hefur
hann störf við sápugerð hjá
Hreini þar sem hann er fram til
ársins 1934. Um tíma er Björn við
störf hjá efnagerðinni Val, en
ræðst síðan til Smára, en lengst af
vann hann hjá sápugerðinni
Frigg. Hjá Frigg er Björn síðan
allt til ársins 1967 er hann verður
að láta af störfum vegna heilsu-
brests. Þegar hér er komið sögu er
Björn orðinn 68 ára að aldri, en
það er fjarri lagi, að Björn sé þar
með sestur í helgan stein. Þrátt
fyrir að hann hafi ekki lengur lík-
amlegt þol til að stunda stritvinnu
er langt frá því að starfsævi
Björns sé lokið.
Árið 1967 ræðst Björn sem um-
sjónarmaður með verklegum
framkvæmdum við húseignina að
Skólavörðustíg 16, sem Iðja, félag
verksmiðjufólks og fleiri verka-
lýðsfélög höfðu þá nýlega fest
kaup á. Jafnframt fer Björn að
sinna margs konar verkefnum
fyrir skrifstofu félagsins. í janúar
árið eftir er Björn síðan ráðinn
sem fastur starfsmaður á skrif-
stofu félagsins og því starfi gegndi
hann þar til hann veiktist í apríl
sl. og kom ekki aftur til starfa eft-
ir það.
I æsku kynntist Björn snemma
kjörum og harðri lífsbaráttu ís-
lenskrar alþýðu, fyrst til sveita og
síðar í verstöðvunum og til sjós.
Þessi kynni Björns af lífi alþýð-
unnar og sú reynsla, sem hann
sjálfur hafði af réttindaleysi og
kröppum kjörum vinnandi fólks
höfðu mikil áhrif á viðhorf hans
og lífsstarf. Áhugi Björns beindist
snemma að róttækum stjórnmála-
skoðunum og hann hóf ungur virk
afskipti af verkalýðs- og stjórn-
málum. 1928 gengur Björn í
Spörtu, sem var félag kommúnista
í Reykjavík, en þá voru þær skoð-
anir að mestu mótaðar, sem ætíð
síðan voru leiðarljós hans í stjórn-
málastarfi og innan verkalýðs-
hreyfingarinnar. Tveimur árum
síðar er Björn einn af stofnendum
Kommúnistaflokks íslands. í KFÍ
skipaði Björn sér strax í fylk-
ingarbrjóst og var í miðstjórn
flokksins allt til þess að hann var
lagður niður árið 1938, auk þess
sem hann gegndi miklum fjölda
annarra trúnaðarstarfa þar. Þeg-
ar síðan Sameiningarflokkur al-
þýðu — Sósíalistaflokkurinn —
var stofnaður gegndi Björn þar
mikilvægu hlutverki allt til ársins
1962 er leiðir skildu, en þá fannst
Birni flokkurinn hafa fjarlægst
upphafleg stefnumið sín meira en
svo að við yrði unað.
Auk trúnaðarstarfa innan
stjórnmálahreyfingar verkalýðs-
ins, gegndi Björn margháttuðum
trúnaðarstörfum fyrir hreyfing-
una út á við. Þar ber hæst seta
Björns í bæjarstjórn Reykjavíkur
á árunum 1934—1950, en Björn
var fyrsti kjörni fulltrúi Komm-
únistaflokksins í bæjarstjórn
Reykjavíkur og gegndi miklu hlut-
verki sem eini fulltrúi hans í
stjórn bæjarins næstu 4 ár.
Það eru óefað störf Björns að
málefnum launafólks innan verka-
lýðshreyfingarinnar serh hæst ber
af verkum hans og lengst verða í
minnum höfð, enda óhætt að full-
yrða, að störf Björns á þeim vett-
vangi hafi ekki einasta verið
hreyfingunni mikill styrkur, held-
ur jafnframt mótað mjög störf
hennar og stefnu um áratuga
skeið, hreyfingunni og öllu launa-
fólki til framdráttar.
Á sjómennskuárunum og fyrstu
árin eftir að Björn kemur í land
var hann virkur félagi 1 Sjó-
mannafélagi Reykjavíkur og lét
töluvert að sér kveða á þeim vett-
vangi. 1934 er Björn síðan helsti
frumkvöðull að stofnun Iðju, fé-
lags verksmiðjufólks í Reykjavík
og er kosinn í fyrstu stjórn þess.
Björn gegnir síðan forystuhlut-
verki í Iðju allt til ársins 1957.
Hann er í stjórn félagsins allt
þetta tímabil að þrem árum und-
anskildum, fyrst sem ritari:
1934—’41 og síðar formaður:
1942-’46 og 1950—’56. Á 50 ára
afmæli Björns þakkaði félagið
honum fyrir forystu hans og óeig-
ingjarnt og gifturíkt starf að
hagsmunamálum iðnverkafólks
með því að gera hann að heiðurs-
félaga þess. Á þessum árum er
Björn jafnframt kallaður til fjöl-
margra trúnaðarstarfa fyrir
heildarsamtök verkafólks. í mið-
stjórn Alþýðusambandsins er
Björn 1942—’48 og 1956-’58,
lengst af sem gjaldkeri sambands-
ins. Þá var Björn um árabil for-
maður fulltrúaráðs verkalýðsfé-
laganna í Reykjavík, svo eitthvað
sé nefnt. Eru þá ótalin störf
Björns í miklum fjölda nefnda og
ráða á vegum verkalýðshreyf-
ingarinnar og störf hans að sam-
ningamálum á þessu tímabili. Áð-
ur en skilið er við þetta tímabil í
ævi Björns er þó rétt að geta
starfa nans að málefnum hinnar
alþjóðlegu verkalýðshreyfingar,
enda voru þau honum einkar hug-
leikin
Árið 1945 fer Björn á vegum Al-
þýðusambandsins til Lundúna á
ráðstefnu til undirbúnings stofn-
unar nýs alþjóðasambands verka-
lýðsfélaga og sem varð að veru-
leika ári síðar. Björn vann sér
strax tiltrú og traust meðal ráð-
stefnugestanna og var við stofnun
sambandsins kjörin í fyrstu mið-
stjórn þess. í miðstjórn Alþjóða-
sambandsins — WFTU — sat
Björn til ársins 1949, auk þess sem
hann sat flest þing sambandsins
lengi á eftir.
Eins og fyrr segir lét Björn af
formennsku í Iðju árið 1957 eftir
að félagið hafði fallið í hendur
stjórnar sem borin var uppi af
sjálfstæðismönnum innan félags-
ins. Það var þó langt í frá að hann
hætti afskiptum af máiefnum
Iðju. Um tima er hann helsti tals-
maður stjórnarandstöðunnar inn-
an félagsins í þeim átökum innan
félagsins sem fylgdu í kjölfar for-
ystuskiptanna. Um miðjan 7. ára-
tuginn þegar öldurnar síðan fara
að lægja er það ekki síst fyrir til-
verknað Björns. Eins og áður
sagði verður Björn fastur starfs-
maður Iðju í ársbyrjun 1968. Um
það leyti hefur Björn aftur af-
skipti af samningagerð félagsins
og hefursvo verið ætíð síðan, auk
þess sem hann vann mikið og gott
starf á skrifstofu félagsins.
Björn var fulltrúi Iðju á stofn-
þingi Landssambands iðnverka-
fólks 1973 og það féll í hlut hans
að hafa leiðsögn fyrir störfum og
stefnu sambandsins sem formaður
þess um 5 ára skeið. í því bjó
Björn mjög að áratuga reynslu
sinni i störfum sínum innan
verkalýðshreyfingarinnar hinu
nýstofnaða sambandi til ómetan-
legs styrks.
Hér hefur verið stiklað á stóru í
starfsferli Björns. Eins og nærri
má geta sat hann í fjölda nefnda
og í stjórnum, og gegndi marg-
háttuðum trúnaðarstörfum, bæði
fyrir hina faglegu og pólitísku
hreyfingu, á löngum starfsferli
sínum.
Það sama má segja um flesta
stærstu sigrana í réttindamálum
verkafólks, þar átti Björn ævin-
lega stóran hlut að máli, einkum
fyrr á árum og skipaði sér ávallt
þar í sveit sem harðast var barist.
Björn var tvígiftur. Fyrri kona
hans, 1925, var Brynhildur Magn-
úsdóttir verkamanns í Reykjavík
Einarssonar og Katrínar Magn-
úsdóttur. Þau eignuðust einn son,
Þóri. Þau skildu. Seinni kona
hans, 1959, er Guðný Sigurðar-
dóttir alþingismanns í Reykjavík
og fyrrverandi formanns Dags-
brúnar Guðnasonar og k.h. Krist-
ínar Guðmundsdóttur. Þau Guðný
bjuggu sér hlýlegt og fallegt heim-
ili við Bergstaðastræti, svo af bar
í smekkvísi. Milli þeirra hjóna
ríkti gagnkvæmt traust og skiln-
ingur. Björn talaði ekki oft um
einkamál sín, en það duldist eng-
um, sem til þekktu, að ást hans og
virðing fyrir Guðnýju var einlæg.
Það var Birni mikil gæfa að eiga
Guðnýju að förunaut. í veikindum
Björns síðustu mánuðina veitti
Guðný honum alla þá umhyggju
og aðstoð sem unnt er að veita.
Samskipti okkar Björns hófust
árið 1960. Sem félagi í Æskulýðs-
fylkingunni viss ég hver hann var,
en kynntist honum ekki fyrr en ég
fór að vinna í Sápugerðinni Frigg.
Ég var þá tvítugur, en hann sex-
tugur. Þessi mikli aldursmunur
varð ekki til þess að hindra að á
milli okkar tækist góður kunn-
ingsskapur, strax í byrjun, sem
varð að einlægri vináttu og því
nánari sem árin liðu og samstarf
okkar var meira.
í þann áratug, sem við Björn
vorum vinnufélagar á skrifstofu
Iðju, naut ég í ríkum mæli reynslu
hans og þekkingar á þeim verkefn-
um, sem til féllu á þeim bæ. Vissu-
lega vorum við ekki alltaf sam-
mála, en það var alltaf styrkur í
því að ræða við Björn, hver sem
niðurstaðan varð.
íslenskur verkalýður sér nú á
bak traustum forystumanni, sem
stóð í fylkingarbrjósti baráttunn-
ar þegar verkafólk var að rífa sig
úr sárri fátækt til mannsæmandi
lífs og brást aldrei.
Við, félagar hans og vinir,
kveðjum traustan samferðamann.
Ég átti því láni að fagna að eiga
Björnað vini og engum mér óskild-
um manni á ég meira að þakka en
honum. Þær mörgu stundir, sem
við áttum saman, hvort heldur var
á vinnustað, heimili hans eða ann-
ars staðar, verða mér ógleyman-
legar og ljúft að minnast. Fyrir
það þakka ég á skilnaðarstundu.
Guðnýju og öðrum ástvinum sendi
ég mínar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Guðm. Þ. Jónsson
A1IKLIG4RÐUR
MARKADUR VID SUND