Morgunblaðið - 05.02.1984, Blaðsíða 2

50
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. FEBRÚAR 1984
m
'l
Músarrindillinn, sagður minnsti
fugl landsins. Fuglabók AB segir
hann 12 sentimetra langan. Þar
með á hann vinninginn gegn
auðnutittlingnum, en naumlega
þó, því hann er sagður í sömu góðu
bók 13 sentimetrar. Munar litlu og
sannast sagna, er munurinn vart
sjáanlegur, nema vegna þess siðs
músarrindilsins að trítla um með
stélið sperrt upp í loftið. Margt var
og er sagt um músarindilinn, nær
allt gott, en þó ekki alveg. Er hér
um margslunginn fugl og laumu-
legan í atferli að ræða. Margt við
músarrindilinn heillaði fólk fyrr á
tímum og það las ýmislegt úr hátt-
um hans og reyndi einnig að nýta
Margir töldu að rindillinn
vildi ekki óvirða krossinn
með fótasparki.
sér það. Fyrst skulum við drepa á
ýmsum almennum upplýsingum,
staðreyndum.
Músarrindillinn er staðfugl, þó
ekki hafi fólk fyrr á tímum gert
sér ljósa grein fyrir því. Hann er
auðþekkjanlegur í raun og lýsing
hans í fuglabókinni ofannefndu
stutt og laggóð á bls. 265: — 12
sentimetrar. Lítill og þybbinn,
þéttþverrákóttur, brúnn fugl með
stutt, uppsperrt stél. Ákaflega
kvikur í hreyfingum. Leitar sér
ætis í rotnandi laufi og moði á
jörðu niðri líkt og mús, eða tínir
skordýr í gróðri líkt og söngvari.
Flýgur beint og með mjög tíðum
vængjaburði."
Músar- og uglubróðir, frændi arnarins og skammdegissöngvari með meiru
Svo mörg voru þau orð. Nafn
fuglsins gæti stafað af fyrrgreind-
um háttum við fæðuöflun, „eins og
mús.“ Nafnið gæti einnig hrein-
lega stafað af smæð fuglsins og lit.
í bók sinni „Vinafundir" greinir
Björn J. Blöndal frá því að fuglinn
hafi hann heyrt kallaðan ýmsum
nöfnum öðrum. Eitt þeirra er
þekktast, músarbróðir, og stafar
það af þeirri fornu þjóðsögu, að
músin og músarrindillinn hafi í
árdaga verið systkin. Þá nefnir
Björn nafnið „rindill" sem vart
mun annað vera en stytting á
nafninu músarrindill. Þá getur
Björn nafnsins „döggvarbróðir" og
segir það sjaldgæft nafn og stafi
líklegast af því að talið var að
fuglinn drykki dögg af blöðum
blóma.
Utbreiðsla músarrindla er mjög
víð. Hann er eina tegundin af
svokallaðri „rindlaætt", sem verp-
ir utan Ameríku. Er músarrindill-
inn útbreiddur um alla norðan-
verða Norður-Ameríku, mest alla
Evrópu, Norður-Afríku og sunn-
anverða Asíu að Kyrrahafi. Þar
sem þeir eru staðfuglar í heim-
kynnum sínum, hafa þeir myndað
að því að talið er, fjóra tugi deili-
tegunda, þar af 27 í Evrópu og
Asíu. íslenski músarrindillinn
myndar sérstaka deilitegund, þar
sem einstaklingarnir eru stærri,
dekkri og rákóttari en músar-
rindlar í nágrannalöndunum.
Það er ekkert afbrigðilegt við
varphætti tegundarinnar, þeir
verpa á vorin og snemma á sumrin
eins og aðrir fuglar hérlendis og
hjálpast hjónin að við allt saman
eins og á góðu heimili. En hreiður-
gerð fuglsins útheimtir sérstaka
athygli. Segja má, að þó „kúluhús"
séu mjög nýlega farin að höfða til
mannfólksins, hafi músarrindlar
frá fornu fari búið sér slík hús.
Hreiður músarrindilsins er sann-
kallað kúluhús, fagurlega ofin
kúla úr ýmsum stráum og öðrum
heppilegum gróðri. Er kúlan
meistaralega vel gerð eins og
hreiður annarra spörfugla hér á
landi. Músarrindillinn er staðfugl
hér á landi og algengast mun að
sjá hann í grýttum fjörum á vet-
urna. Á sumrin er hann hins vegar
barn birkiskóganna og hraun-
anna, sérstaklega þó ef þau eru
vaxin birki. Má þar nefna Grá-
brókarhraun í Borgarfirði, en þar
hefur grh., heyrt að mikið sé oft
um músarrindla. Þeir eru nefni-
lega ekki beinlínis algengir fuglar.
A.m.k. fer heldur lítið fyrir þeim.
Þó munu þeir einnig vera eftir at-
vikum algengir í Skaftafelli og í
Jökulsárgljúfrum fyrir norðan.
Líklega víðar, þó þessir staðir
skjóti fyrst upp í kollinn. Og helst
virðast þeir verpa í nánd við renn-
andi vatn, gjarnan litlar lækj-
arsprænur, og eru hreiðrin oftast
nær afar vel falin.
Konungur fuglanna?
Margt hefur verið sagt um mús-
arrindla eins og að framan er get-
ið, í gamla daga spunnust margar
sögur sem smáfuglar þessir léku
aðalhlutverkið í. Er það ekki ný
„En svo sá ég lítið
brúnt höfuð gægjast
út úr klettasprungu ...
saga um fugla sem þóttu felu-
gjarnir eða leynilegir í háttum.
Gömul saga er til um, að eitt sinn
þótti öllum fuglum heimsins tími
til kominn að kjósa sér konung.
Voru margir kallaðir í það emb-
ætti, en aðeins einn hlaut að vera
útvalinn. Erninum þótti tilhlýði-
legt að hann yrði fyrir valinu, en
ekki voru allir fuglarnir honum
sammála. Loks var á það fallist,
að sá fugl sem hæst gæti flogið
væri verðugur konungur. Ýmsar
fuglategundir töldu sig geta skák-
að erninum. Aðrar fældust frá er
þrautin óx í augum. Síðan reyndi
hver fyrir sig og margir fuglar
komust afar hátt. Hæst komst þó
örninn og beið hann þar til síðast,
að hann taldi, til að yfirburðir sín-
ir væru þeim mun ljósari. örninn
hamaðist og hamaðist, flaug æ
hærra, en er hann komst ekki
lengra og hugði að nóg væri kom-
ið, sá hann skyndilega músarrind-
ilinn fyrir ofan sig. Öminn hafði
misst niður ferðina og náði sér
ekki upp aftur og er niður kom,
gerði músarrindillinn tilkall til
tignarinnar. Urðu deilur miklar,
því erninum þótti sýnt að sá litli
hefði falið sig í fiðri sínu og skot-
ist úr leynum er stundin var rétt.
Músarrindillinn hefði svindlað og
væri því úr leik, enda vissi það
hver fugl að rindillinn flygi sjald-
an í meir en meters hæð. Flestir
fuglarnir eða allir þóttust þess
vissir að rindillinn litli myndi
hafa svindlað og því var að því
hallast að örninn yrði konungur.
En illa gekk erninum að sanna að
sá litli hefði haft í frammi brögð.
Vegna þessa máls er það gömul
sögn hér á landi, að haförninn
hræðist engan fugl hér á landi
nema músarrindilinn einan. Sá
litli hefur sýnt sig búa yfir
kænsku og klækjum, auk þess sem
örninn telur hann vilja hefna sín
vegna ófaranna í flugkeppninni.
Sagan segir, að örninn megi sann-
arlega vara sig þegar hann hefur
setið við bráð sína og étið nægju
sína og oft rúmlega það. Hann
reynir þá að hefja sig til flugs, en
gengur erfiðlega vegna ofáts. En
er hann rembist sem mest, opnast
þarfagangur hans og það er tæki-
færið sem rindillinn býður eftir.
Hann skýst þá að erninum og
reynir að smjúga inn í opið. Þar
ætlar hann sér að rekja garnirnar
úr erninum og launa honum lamb-
ið gráa.
Onnur saga er til um að rindill-
inn stytti sér leið með sér stærri
fuglum, í bók títtnefnds Björns J.
Blöndal, „Hamingjudagar", segir
hann að það sé ævagömul norræn
sögn, að veiðimenn á norðaust-
urströnd Englands trúi því margir
enn í dag, að þegar stóra skógar-
uglan flýgur yfir Norðursjó frá
Svíþjóð og Noregi, fleiri hundruð
kílómetra leið, þá beri hún oft
bróður sinn á baki sínu. Sá bróðir
er músarrindillinn.
Galdrar og illir andar
Þótt ótrúlegt kunni að virðast
nú, þá töldu ýmsir í gamla daga að
rindillinn litli væri illur andi. Sagt
var að hann væri sólginn í hangi-
kjötið sem hékk til reykingar
nærri strompum bæjanna. Var
hann sagður smjúga niður
strompana og narta í kjötið, sumir
sögðu að hann æti sig inn í hangi-
lærin og ynni spjöll. Sem illur
andi, þá var viðbúið að rindlinum
myndi mislíka ef krossmark var
smíðað yfir strompinn. Þóttust
menn þannig koma í veg fyrir
áleitni rindilsins. Vegna kjöt-
áhuga fuglsins, telur Arni óla í
bók sinni „Grúsk V“ að nafnið
músarrindill sé komið, en mýs
hafa frægan áhuga á því að
bragða á kjöti.
Árni óla greinir frá því í sömu
bók, að ýmsis töfrabrögð hafi