Morgunblaðið - 23.05.1984, Síða 31

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. MAÍ 1984
79
Sameining matskerfa
— eftirStefán
Ingólfsson
ótrúlega margir aðilar fást við
skráningu og mat fasteigna í
okkar þjóðfélagi. Mörg verk eru
unnin af tveimur eða fleiri aðilum.
Ekki er óalgengt að fjórir eða
fimm óskyldir aðilar vinni hlið-
stæð störf án þess að um sam-
vinnu á milli þeirra sé að ræða.
Sem lítið dæmi um verk, sem unn-
ið er á mörgum stöðum, má nefna
útreikninga á stærðum húsnæðis.
Til skamms tíma reiknuðu sjö að-
ilar stærðir á íbúðarhúsnæði.
Engir tveir notuðu þó sömu regl-
ur.
Þó að varast beri að draga af
þessu dæmi of algildar ályktanir
er nokkuð ljóst að með samvinnu
og samhæfingu hinna ýmsu aðila
má ná fram umtalsverðu hagræði.
Margir aðilar
Það stendur allri samræmingu
mjög fyrir þrifum hversu margir
óskyldir aðilar fara með hina
ýmsu þætti, sem snúa að skrán-
ingu og mati fasteigna. Innan
ríkiskerfisins heyra þessi mál
undir mörg ráðuneyti. Innan
hvers ráðuneytis skiptast þau síð-
an á stofnanir, deildir og fyrir-
tæki. Þá eru sveitarfélög ótalin og
ýmsir aðrir opinberir aðilar og
einkaaðilar.
Til dæmis um það á hversu
margar hendur þessi mál skiptast
má nefna fasteignaskráningu í
Reykjavík. í höfuðborginni eru
liðlega 30 aðilar sem safna eða
skrá upplýsingar um fasteignir í
borginni.
Margir aðilar vinna störf, sem
talin voru nauðsynleg á þeim tím-
um þegar ekki var gerlegt að
flytja upplýsingar á tölvuskrám
frá einum aðila til annars. Þá
þurfti að skrá allar upplýsingar á
þeim stað, sem átti að nota þær,
jafnvel þó þær væru þegar til
skráðar á öðrum stað. Tækni
þeirra tíma bauð ekki upp á ann-
að. Nú eru mörg þessi störf úrelt
vegna hinnar nýju tölvutækni.
Tölvuskráning og úrvinnsla
upplýsinga í tölvu býður upp á
mikla einföldun og hagræðingu,
sem ekki er hagnýtt sem skyldi við
fasteignaskráningu og mat fast-
eigna enn sem komið er. Tækni-
lega er lítið því til fyrirstöðu að
sameina mörg verk og eyða tví-
verknaði. Fyrirstaðan liggur eink-
um í hinni miklu dreifingu verk-
efna í stjórnkerfinu.
Dýrt verk og mannfrekt
Mjög erfitt er að telja saman af
nákvæmni hversu margir íslend-
ingar vinna við skráningu upplýs-
inga um fasteignir, úrvinnslu
þeirra, upplýsingagjöf og fleira.
Ætla má þó að á annað þúsund
manns starfi við þennan mála-
flokk í opinbera kerfinu. Það er
ekki nákvæm tala og sett niður til
að gefa lesendum hugmynd um
SKÓLAFÓLK er nú óöum aö koma
út á vinnumarkaðinn fyrir sumariö.
Mbl. haföi samband viö Atvinnumiöl-
un stúdenta og Ráðningaskrifstofu
Reykjavíkurborgar til að kanna
hvernig gengi aö útvega þeim vinnu
sem þar hafa sótt um. Miöast tölurn-
ar við þann 16. maí.
Að sögn Gunnars Helgasonar
hjá Ráðningaskrifstofu borgarinn-
ar eru nú 151 skólapiltur og 166
skólastúlkur atvinnulaus, af þeim
sem þar eru á skrá og miðast þess-
ar tölur við fólk sem lokið hefur
hversu umfangsmikil þessi starf-
semi er.
Kostnaður við starfsemina
verður tæplega lægri en 300 millj-
ónir króna á yfirstandandi ári.
Sennilega er kostnaðurinn enn
hærri jafnvel allt að hálfum millj-
arði króna.
Sökum þess hversu margir aðil-
ar fást við þessi störf sést
mönnum oft yfir umfang starf-
seminnar. Hjá Fasteignamati
ríkisins, sem margir taka sem
samnefnara fyrir opinbera skrán-
ingu fasteigna, starfa rúmlega 30
manns. Það eru nálægt 3% af
þeim fjölda, sem talinn var að
framan.
Sama er uppi á teningnum varð-
andi kostnað vegna þessara starfa.
Hann er ekki unnt að lesa í einni
upphæð í fjárlögum ríkisins eða
fjárhagsáætlunum sveitarfélaga.
Svo aftur sé tekið dæmi af Fast-
eignamatinu nemur velta þess
ekki meiru en 5% af þeim upp-
hæðum, sem taldar eru að framan.
Tvö stór matskerfi —
Tvíverknadur
Tvíverknaður við skráningu og
mat fasteigna kemur mjög vel í
ljós þegar litið er til hinna tveggja
stóru opinberu matskerfa Fast-
eignamats og Brunabótamats. Þeim
tengjast báðum samanlagt nálega
500 manns þegar allt er talið.
Auk þeirra eru ýmis matskerfi,
sem eru sérhæfðari og smærri í
sniðum. Húsnæðisstofnun ríkis-
ins, bankar, lífeyrissjóðir og
opinberir lánasjóðir hafa til dæm-
is matsmenn á sínum snærum.
Margir hafa vakið athygli á því
hagræði, sem talið er að fylgi því
að sameina sem flest þessara
matskerfa undir eina stjórn. Á Al-
þingi hafa tvisvar komið fram til-
lögur, sem stefna í þessa átt.
Við umræðu um sameiningu
matskerfa hefur komið skýrt í ljós
að hún strandar ekki á tækni-
legum atriðum heldur koma þar
til aðrar ástæður. Með þeirri
tækni, sem við höfum yfir að ráða
hér á landi, er nokkuð Ijóst að
sameina má framkvæmd 6 teg-
unda af „fasteignamati" og fela
einum aðila umsjón þeirra. Það
eru:
Skattamat. ss núverandi fast-
eignamat — Brunatryggingamat
— Veðhæfnismat — Kostnaðar-
mat þ.e. mat á byggingarkostnaði
eða endurbótum — Mat á gang-
verði — Viðlagatryggingamat.
Hverja matsfjárhæð fyrir sig
má reikna út án tillits til hinna.
Matsfjárhæðirnar má sameina í
einni tölvuskrá, sem komi í stað
þeirra, sem notaðar eru nú. Einnig
má gefa út sérstakar skrár um
brunabótamat og fasteignamat
eins og verið hefur. Hinir tækni-
legu þættir, sem snúa að samræm-
ingunni eru ekki til fyrirstöðu og
ekki er sjáanlegt annað en leysa
megi tæknileg vandamál á tiltölu-
lega skömmum tíma.
vorprófum. „Alls hafa okkur borist
1254 atvinnuumsóknir frá fólki á
öllum skólastigum eftir 16 ára og
eldri, svipað og sama dag í fyrra,
þegar 1286 höfðu sótt um,“ sagði
Gurtnar, en 1534 umsóknir bárust
alls í fyrrasumar. „Umsóknir hafa
borist allt frá því 1. apríl, en fólk
þarf síðan að staðfesta þær um leið
og skóla lýkur.
Ég á von á að við getum útvegað
um 1000 manns vinnu, miðað við
undanfarin ár, flestum hjá borg-
inni. Þar fengu um 800 manrts
Hver á að annast matið?
í þeim umræðum, sem farið
hafa fram um sameiningu mats-
kerfanna, hefur komið fram að
þeir, sem hagsmuna eiga að gæta,
hafa ekki viljað sleppa þeim áhrif-
um sem þeir hafa á framkvæmd
matsins nú.
Það er mjög mikilvægt að þeir
aðilar, sem mestra hagsmuna eiga
að gæta við framkvæmd mats og
skráningar geti haft eðlileg áhrif
á störf og starfsaðferðir þess að-
ila, sem annast verkið.
í dag eiga fjórir aðilar mikilla
hagsmuna að gæta við fram-
kvæmd fasteignamats og bruna-
bótamats. Það eru eigendur fast-
eignanna, ríkissjóður, sveitarfé-
lögin í landinu og brunatrygg-
ingafélögin.
Þrír síðasttöldu aðilarnir þurfa
að geta haft bein áhrif á stjórnun
matsins í heild. Eigandinn þarf að
geta haft áhrif á mat sinna eigna.
Bankar og ýmsar lánastofnanir
hafa til skamms tíma notað hið
tvíþætta opinbera mat og þó ein-
kum brunabótamatið, sem mæli-
kvarða á veðhæfni fasteigna. Þessi
mælikvarði er alls ekki nógu góð-
ur. Réttara er að láta útbúa sér-
staka veöhæfnisskrá fyrir þessa
aðila og nota brunabótamatið og
fasteignamatið einungis í upphaf-
legum tilgangi.
Með breyttu fyrirkomulagi á
mati fasteigna eru lánastofnanir
og bankar því orðnir hagsmunaað-
ilar. Opinberir aðilar, sem hags-
muna eiga að gæta má því í raun
telja fjóra.
Brunabótamatið —
Fasteignamatið —
Nýr aðili?
Til að leysa hið sameinaða
matsverkefni þarf annað hvort að
finna aðila, sem þegar er til í þjóð-
félaginu eða stofna til þess nýtt
fyrirtæki eða stofnun.
Fram hafa komið tillögur um að
fela Brunabótamatinu að annast
einnig fasteignamat. Brunabóta-
matskerfið sem heild hefur hins
vegar þann annmarka að það fell-
ur ekki undir einn ákveðinn aðila.
Tveir matsmenn starfa í hverju
sveitarfélagi. Þeir hafa alla jafna
náið samstarf við það brunatrygg-
ingafélag, sem tryggir hús í þeirra
sveitarfélagi en eru þó ekki
starfsmenn þess. Brunatrygg-
ingafélögin eru þrjú: Bunabótafé-
lag fslands, Hústryggingar
Reykjavíkur og Samvinnutrygg-
ingar. Þau hafa ekki samvinnu sín
á milli um framkvæmd bruna-
bótamatsins. Af þeim sökum er
enginn einn aðili, sem hefur yfir-
stjórn brunamótamatsins.
Þá hafa komið fram tillögur um
að fela Fasteignamati ríkisins
framkvæmd brunabótamats jafn-
hliða fasteignamatinu. FMR er
ekki illa á vegi statt tæknilega að
taka við þessum auknu matsverk-
efnum. Stofnunin hefur yfir að
ráða einu tölvuskránum, sem taka
til allra fasteigna á landinu og
sumarvinnu í fyrra, og fór stærstur
hópur þeirra í vinnu við útivistar-
svæði, 300 við garðyrkjú og um 100
við skógrækt. Hvort umsóknir í ár
verða fleiri en í fyrra er ekki hægt
að sjá, því að umsóknir eru að ber-
ast fram eftir sumri,“ sagði Gunn-
ar Helgason.
„Frá því að við fórum af stað 2.
maí hafa okkur borist um 260 um-
sóknir frá fólki á öllum aldri, en í
fyrrasumar bárust okkur alls um
600 umsóknir," sagði Jóhann Boga-
son hjá Atvinnumiðlun stúdenta.
„Hinsvegar hefur ekki gengið nógu
Stefán Ingólfsson
„í þessari grein er
fjallað um það hagræði,
sem má fá fram með því
að sameina öll opinber
matskerfi fasteigna
undir eina yfirstjórn.
Greinarhöfundur telur
þetta mál ekki stranda
á tæknilegum atriðum
heldur komi aðrir þættir
þar til.“
gæti bætt brunatryggingaskrám
við með litlum fyrirvara.
Erfiðleikar Fasteignamatsins
felast í því hversu staða þess í
ríkiskerfinu er ósjálfstæð. Auk
þess hafa viðskiptamenn ekki
hönd í bagga með rekstri og skipu-
lagi stofnunarinnar.
Til þess að FMR geti tekið við
öllum þeim tegundum matsstarfa,
sem nefnd hafa verið, þyrfti að
breyta stöðu þess og starfsháttum
nokkuð.
Að síðustu er sá möguleiki fyrir
hendi að fela nýjum aðila, sem
ekki er tiL nú, framkvæmd allra
opinberra matsstarfa. Slíkur aðili
getur verið sjálfstæð stofnun eða
sameignarfyrirtæki þeirra aðila,
sem nota matið. Þá er einkum átt
við þá aðila, sem nefndir voru að
framan: ríkissjóð, sveitarfélög,
tryggingafélög og lánastofnanir.
Þeir myndu þá eiga fulltrúa í
stjórn stofnunarinnar eða fyrir-
tækisins.
Það seldi síðan þjónustu sína á
kostnaðarverði. Sem dæmi um
tæknivædd sameignarfyrirtæki af
þessari tegund má nefna Skýrslu-
vélar ríkisins og Reykjavíkurborg-
ar og Landsvirkjun.
Hvað stendur í vegi
fyrir hagræðingu?
Eins og áður segil" er ein veiga-
mikil ástæða þess að samræming í
opinberri skráningu og mati fast-
eigna gengur hægt sú að ákvörðun
þarf að taka á mörgum stöðum og
sætta þarf ólík sjónarmið. Þá hef-
ur það talsverð áhrif hversu marg-
vel að útvega þessu fólki störf, á
þriðja tug manna hafa fengið vinnu
i gegnum atvinnumiðlunina og það
er sammerkt með þeim störfum að
þau eru láglaunastörf, mest
skrifstofustörf og byggingarvinna.
Við sendum yfir 300 bréf til ým-
issa fyrirtækja, auglýsum daglega,
þannig að þeir atvinnurekendur
sem vilja vita af þessari starfsemi
og ég vil hvetja þá til að hafa sam-
band. Við höfum nægan starfskraft
og fjölhæfan, sem er í atvinnuleit,"
sagði Jóhann Bogason.
flókin þessi mál hafa orðið með
tímanum. Þeir aðilar, sem vilja
kynna sér stöðu þeirra lenda oft í
erfiðleikum með að fá raunsæja
heildarmynd af ástandinu. Fáar
úttektir hafa verið gerðar og því
er furðu lítil almenn vitneskja til í
opinbera kerfinu um þennan
málaflokk.
Hvað sameiningu hinna stóru
matskerfa varðar kemur að auki
önnur ástæða til.
Undanfarin ár hafa verið nokk-
uð skiptar skoðanir um ágæti þess
fyrirkomulags, sem haft er á
brunatryggingum húsnæðis hér á
landi. Það felst í því að allar eignir
í sama sveitarfélagi eru tryggðar
hjá sama brunatryggingafélagi.
Sveitarstjórnin semur við það fé-
lag, sem býður best kjör að hennar
mati, um að það tryggi allar eignir
í sveitarfélaginu. Brunatrygg-
ingar eru samkvæmt því ekki
frjálsar á sama hátt og til dæmis
bifreiðatryggingar.
Ýmsir aöilar hafa barist gegn
þessu fyrirkomulagi og viljað gefa
brunatryggingarnar frjálsar. Aðr-
ir hafa aftur á móti viljað halda i
núverandi ástand. Um þetta hafa
skapast nokkur átök enda eru all-
miklir hagsmunir í húfi.
Nauðsynleg forsenda fyrir því
að gefa megi brunatrygginganar
alveg frjálsar er að aðili, sem er
óháður brunatryggingafélögunum
haldi brunatryggingaskrá. (Það er
hliðstætt bifreiðaskrá Bifreiðaeft-
irlitsins.)
Af þeim sökum hefur sameining
matskerfanna blandast inn í þá
umræðu. Þó er að sjálfsögðu ekk-
ert því til fyrirstöðu að núverandi
fyrirkomulag tryggingamála hald-
ist óbreytt þótt matskerfin verði
sameinuð. Sveitarstjórnirnar
gætu eftir sem áður samið við það
félag, sem teldist bjóða hagstæð-
ust kjör. Þær hefðu meira að segja
frjálsari hendur með að skipta um
félag því allir hefðu jafnan aðgang
að brunatryggingaskránum.
Otvírætt hagræði
Á því er enginn vafi að samein-
ing hinna opinberu matskerfa
mun hafa ótvírætt hagræði í för
með sér. Beinn fjárhagslegur
ávinningur verður talsverður. Þótt
áætlanir liggi ekki fyrir er aug-
ljóst að sameining matskerfa, sem
sennilega kostar 40—50 milljónir
króna alls að reka árlega, mun
spara nokkrar milljónir króna.
Þá verður framkvæmd mats ör-
uggari og betra eftirlit verður með
því að matsupphæðir séu réttar.
Þjónusta við almenning verður
betri þegar unnt er að fá allar
upplýsingar á einum stað i stað
þess að sækja þær frá mörgum að-
ilum. Það mun spara mörgum
snúninga frá því, sem nú er.
Vissulega má einnig reikna það til
sparnaðar.
Þá er ótalið að þetta fyrirkomu-
lag mun stuðia að því að viðhalda
góðri sérþekkingu á framkvæmd
mats hjá aðila sem almenningur á
að geta leitað til með sín vanda-
mál ekki síður en opinberir aðilar,
sem þurfa á sérhæfðri þjónustu að
halda.
Því miður eru þó litlar líkur á
því að aðrir þættir en hag-
kvæmnissjónarmið og tilraun til
bættrar þjónustu ráði ferðinni í
þessum málaflokki í nánustu
framtíð ekki síður en verið hefur á
liðnum árum.
Stefán Ingólfsson er rerkfræðingur
hji Fasteignamati ríkisins.
Ráðningarskrifstofa Reykjavíkur og Atvinnumiðlun stúdenta:
1500 hafa sótt um sumarvinnu