Morgunblaðið - 04.07.1984, Blaðsíða 4

’&>
MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKUDAGUR 4. JÚLÍ 1984
FERÐAMÁL Á ÍSLANDI / Einar Þ. Guöjohnsen
Lenging ferðamannatímans
Árum saman hafa menn velt
því fyrir sér, hvað hægt sé að
gera til að lengja ferðamanna-
tímann á íslandi. Helzt hafa
menn hallast að ráðstefnum sem
lausninni, og vissulega er þar
mikilvægur þáttur málsins. í
samræmi við þessar hugmyndir
hefur mikið verið gert til að ná
hingað ýmiskonar ráðstefnum
utan háannatímans, en með mis-
jöfnum árangri.
Annar þáttur í þessarri við-
leitni gæti verið vetrarferðir á
snjóbílum og vélsleðum. Snjó-
sleðamenn söfnuðust saman á
hálendinu nú seinnihluta vetrar
og lentu í erfiðu veðri. Ég er ekki
með það í huga að safna saman
stórum hópum útlendinga inni á
miðju hálendinu á vetrum. Slíkt
yrði of varasamt í misjöfnum
veðrum, en þessar ferðir gætu
samt orðið stærri þáttur en nú
er fyrir vel búið æfintýrafólk, og
það er ótrúlega mikið til af þvf
fólki í heiminum. Nokkuð hefur
verið um slíkar ferðir, aðallega
inn á Landmannalaugasvæðið,
en aðstæður hafa verið of óviss-
ar og erfiðar, aðallega vegna
gistingarþarfa, sem reynast
ótraustar. Ég hef oft talað um,
að í Landmannalaugum þurfi í
framtíðinni að koma hótel, sem
veitir fullkomna þjónustu sumar
sem vetur. Það hefur lengi verið
vitað, að núverandi baðaðstaða í
Laugum er ófullnægjandi og
böðin mjög menguð, en böðin þar
eru eitt aðalaðdráttaraflið fyrir
útlendinga.
Landmannalaugar og Hvera-
vellir hafa sérstöðu sem heils-
ársferðamannastaðir á hálend-
inu vegna jarðhitans, sem nýta
mætti betur en nú er gert. Kerl-
ingarfjöll gætu hugsanlega kom-
izt í sama flokk ef það tækist að
nýta jarðhitann þar. Sigöldu-
vegurinn hefur sýnt, að tiltölu-
lega auðvelt er að teygja heils-
ársvegi lengra inn á hálendið en
nú er. Það sem á vantaði gætu
snjóbílar annast.
Þetta eru framtíðardraumar,
sem athuga þarf frá ýmsum
hliðum áður en af verður, en
fullkomlega framkvæmanlegir.
Það sem nærtækara er og hægt
er að gera strax allt í kringum
landið, er skipulagðar snjóbíla-
og vélsleðaferðir frá gististöðum
í byggð, þar sem öll aðstaða er
þegar fyrir hendi. Þá er hægt að
haga ferðunum nokkuð eftir
veðri og hætta sér ekki lengra en
óhætt er hverju sinni. Nú er
veðráttu okkar þannig háttað, að
ekki er alltaf nægur snjór þegar
til þarf að taka. Þá verður að
hafa aðra möguleika á tak-
teinum, og kemur margt til
greina, sem veturinn hefur að
bjóða. Ég er alinn upp á Húsavík
og hef því ýmislegt það í huga,
sem heillaði mig sjálfan á ýmsan
hátt á uppvaxtarárunum. Það er
nokkuð merkileg upplifun að
anda að sér iðulausri stórhríð
eða að fara vel gallaður út í
grenjandi rok og rigningu, og
ótrúlega margt fólk hefur aldrei
reynt slíkt eða jafnvel séð snjó.
Þá er stórbrim á vetrum ekki
ómerkilegt fyrirbæri og fjöldi
fólks, sem aldrei hefur séð sjóinn
hvað þá heldur brim. Allt þetta
fer saman með „vondu“ veðri og
þessvegna er ekki út í hött að
bjóða einnig illveðursferðir til
íslands, sérstaklega þegar nú ku
vera búið að sanna, að ísland sé
mesti rokrass í heimi.
„Það er nokkuð merki-
leg upplifun að anda að
sér iðulausri stórhríð
eða að fara vel gallaður
út í grenjandi rok og
rigningu — og ótrúlega
margt fólk hefur aldrei
reynt slíkt eða jafnvel
séð snjó.“
Fleira má finna til gamans á
vetrum. Oft eru mikil svellalög
um mýrar og skurði á vetrum og
þar á milli hjarn. Við þær að-
stæður má hafa mikla ánægju af
skautaferðum og ferðast á
skautum um hjarn og svellfláka.
Til þessa þarf gömlu íslenzku
skautana, sem spenntir voru
með ólum á hvaða skó sem var.
Hótelin úti á landi gætu haft
birgðir af þessum gömlu skaut-
um til útláns fyrir gesti, og allir
gætu haft af þessu gagn og gam-
an. Loks má ekki gleyma skíðun-
um, en aðstaða til skíðaiðkana er
víða orðin frábær, og skíðaáhugi
er mjög vaxandi í heiminum.
Hér að framan hef ég mest
talað um útlendinga, en Islend-
ingar sjálfir hafa jú sömu þarfir
og löngun til ferðalaga. Þeim má
einnig bjóða sömu dægrastytt-
ingar á vetrum víðsvegar um
landið, en verðlagið verður að
lækka verulega utan annatfmans
ef til þeirra á að nást. Ódýrar
utanlandsferðir keppa hér um
sama fólkið, og fyrir sama verð
eða svipað ferðast menn heldur
erlendis almennt séð.
Snúum okkar aftur að vél-
sleðaferðum. Það er ekki vafi, að
miklu meira er hægt að bjóða af
ferðum á snjóbílum og sleðum,
jafnvel fyrir valda hópa, inn á
hálendið. Þá verður þessi móð-
ursýki að hætta, sem gagntók
marga fjölmiðla og fleiri f sam-
bandi við vélsleðamótið á
Sprengisandi. Velbúið og þaul-
vant ferðamfólk er ekki f neinni
hættu þó að það þurfi að liggja f
skafli eða f tjaldi nótt og nótt.
Hinsvegar má enginn aka f
blindni um lítt eða óþekkt land,
menn verða að hafa vit á að setj-
ast að þegar ekki verður lengur
ferðast svo öruggt sé.
Það er ánægjulegt að heyra,
að víða um land er verið eða búið
að stofna ferðamálafélög eða
samtök, sem hafa það hlutverk
að efla ferðamálin hvert á sínu
svæði. Ef einhver af þessum
hugmyndum gæti komið þessum
aðilum að gagni þá er það gott.
Verkföll
Það skeður nærri þvf árlega,
að einhverjir hópar f ferða-
mannaþjónustunni fara í verk-
fall eða hóta verkfalli. Allir, sem
nærri þessum málum koma, vita,
að atvinnuvegir, sem að ein-
hverju leyti treysta á ferða-
menn, eru viðkvæmari en aðrir
fyrir þessu fyrirbæri. Það er
mjög hörð samkeppni landa á
milli um ferðamennina, og nú
orðið geta menn almennt ákveð-
ið ferðir sínar með stuttum
fyrirvara, slíkt er úrvalið á þess-
um markaði. Þessvegna sveiflast
stór hluti ferðamanna milli
landa fram á síðustu stundu, og
verkföll og verkfallshótanir hafa
þar veruleg áhrif.
Verkfallsboðanirnar nú f vor
höfðu strax áhrif og um veru-
legar afbókanir var að ræða.
Þessi verkfallavitleysa verður að
hætta. Það er ekki til neitt, sem
heitir heilagur verkfallsréttur.
Réttur hvers manns endar þar
sem réttur næsta manns byrjar.
Ekkert verkfall verður gert
nema gengið sé á rétt einhvers
annars.
Það er því augljóst, að verkföll
eru ofbeldisaðgerð, eða með öðr-
um orðum stríðsaðgerð. Okkar
litla þjóðfélag verður að halda á
öllu sínu til að geta haldið uppi
því frjálsa menningarlffi, sem
flest okkar vilja, þessvegna bein-
ast allar verkfallsaðgerðir gegn
öllu þjóðfélagina og einstakling-
um þess, ekki aðeins viðkomandi
atvinnurekanda.
Auðvitað eiga allir vinnu-
samningar að vera frjálsir, en
þegar viðkomandi aðilar geta
ekki samið um málin sfn á milli
á að dæma í þeim af viðurkennd-
um opinberum dómstóli, t.d.
tengdum hæstarétti. Semjandi
aðilar og ríkisstjórnir mega alls
ekki hafa bein áhrif á þann
dómstól. Væri ekki ráð að reyna
eitthvað þessu líkt og haga sér
eins og siðuðu fólki sæmir? Það
er öllum í hag, að vinnudeilur
séu leystar friðsamlega.
Eiaar Þ. Guðjobasen rar iður fram-
kvæmdastjóri Feróafélags íslands og
Úlivistar.
Á að beygja sig
fyrir bölvaldinum?
eftirPál V.
Daníelsson
Marjatta ísberg skrifar í Morg-
unblaðið 30. maí sl. Ég færi henni
bestu þakkir fyrir ágæta grein.
Þar kemur skýrt fram sá megin
kjarni, að áfengisneyslan hefur
verið og er mikið bðl. Greinarhöf-
undur leggur nokkra áherslu á að
ég hafi ekki farið rétt með í sam-
bandi við bjórneysluna f Finn-
landi, þar sem ég talaði um að
Finnar hefðu fengið bjórinn 1968,
en þá var breytt um stefnu og
frjáls sala hófst 1. jan. 1969. Áður
hafi bjór verið seldur í áfengis-
verslun ríkisins. E.t.v. hefði verið
rétt að orða þetta á annan veg og
skal ekki um það deilt. En þetta
misræmi f orðavali skiptir litlu f
sambandi við efni málsins og
breytir engu í efnislegri niður-
stöðu.
Miklar hörmungar
Marjatta ísberg lýsir kynnum
sfnum á áfengisneyslu í Finnlandi
„Menning í sambandi
við áfengisneyslu er
hvergi til og hefur aldrei
verið til eftir mínum
skilningi á oröinu
menning ... “
með þessum orðum: „... þar sem
hver heiðarlegur verkamaður áleit
það skyldu sína að eyða mestum
parti vikulauna sinna í áfengi.
Þess vegna voru föstudagar fullir
ótta og kvíða fyrir flestar fjöl-
skyldur. Börn laumuðust út f horn
og konuræfillinn bað til guðs, að
a.m.k. bestu húsmunir myndu
bjargast." Og þessi lýsing á við áð-
ur en bjórinn er gefinn frjáls í
Finnlandi. Það er rétt hjá grein-
arhöfundi, svona hörmungar al-
mennt hefi ég ekki þekkt en nóg
samt til þess að taka afstöðu gegn
áfengisneyslu.
Marktækar tölur
sem tala
En hver var svo þróunin f áfeng-
isneyslu Finna? Árið 1950 var
heildarneyslan af 100% vinanda
að meðaltali á mann 1,7 lftrar og
var komin í 2,6 lítra 1967 eða
aukning nm 52,9%. Neysla sterkra
drykkja miðað við 100% vínanda
jókst á sama tfma um 4,3%, neysla
bjórs, magn, um 24,2% og magn
veikari vintegunda um 440%.
Aukningu heildarneyslunnar
valda því fyrst og fremst hinar
veikari vintegundir. Litum svo á
árin 1968 og 1969. Þá koma hlutir f
ljós, sem rétt er að gera sér grein
fyrir. Á árinu 1968 jókst heildar-
neysla 100% vfnanda úr 2,6 lítrum
f 2,9 Iftra að meðaltali á fbúa eða
um 11,5%, neysla sterkra drykkja
100% vínandi um 0,7%, neysla
bjórs, magn, um 9,4% og léttari
vína, magn, um 7,4%. Og svo kem-
ur örlagaárið 1969, þegar stefnu-
breytingin í áfengismálum, sem
sjálfsagt hefur átt að bæta úr
Pill V. Daníelsson
slæmu ástandi, kemst í fram-
kvæmd og frjáls sala áfengs öls
hefst. Þá jókst heildarneysla
100% vfnanda á íbúa úr 2,9 lftrum
í 4,2 lítra eða um 44,8%. Neysla
sterkra drykkja á mann miðað við
100% vínanda jókst um 13,0%,
(0,7% árið áður), bjórneysla jókst
að magni um 62,9% og léttari vfn
að magni um 7,9%.
Þessar tölur segja nokkra sögu.
Neysluaukning sterkra drykkja er
mjög hæg þar til bjórinn verður
frjáls, þá bætist hann ekki aðeins
við heildarneysluna heldur eykur
hann jafnframt neyslu sterku
drykkjanna. Þetta gerist í öðrum
löndum en Finnlandi svo að
reynslan þar er engin undantekn-
ing. öll bjórlönd eiga við að stríða
mikla aukningu á neyslu sterkra
drykkja og þar sem frelsið er mest
í meðferð áfengis er ástandið verst
varðandi önnur vímuefni.
Bjórsala í áfengis-
verslun — frjáls sala
Nú vilja málsvarar bjórs e.t.v.
halda þvf fram að það hafi verið af
því að sala bjórsins var gefin
frjáls í Finnlandi að svo fór sem
fór. En séu þau rök haldbær að
áfengur bjór dragi úr neyslu
sterkra drykkja þá ætti hann að
verða þeim mun áhrifarikari í því
efni, sem auðveldara er að ná til
hans, ekki sfst sé haldið takmörk-
unum í sambandi við sterku
drykkina. Það eru einföld sölu-
lögmál. Að vilja bjór, telja hann
verða til góðs með því að beita
boðum og bönnum í meðferð hans
en til bölvunar sé hann frjáls, er
tæpast rökrétt að minnsta kosti
getur verið erfitt að finna mörkin
milli góðs og ills.
12—15 milljónir lítra
Hér á landi hefur forstjóri öl-
gerðarfyrirtækis talað. Hann tel-
ur markaðinn á íslandi verða
12—15 milljónir lítra af áfengu öli
á ári. Hann áætlar ekki óvarlega.
Hann virðist heldur ekki óttast að
sala bjórs í hálfum og heilum
kössum í áfengisversluninni hamli
þarna á móti. Þessi neysla yrði ca.
60 lítrar á mann að meðaltali, eða