Morgunblaðið - 04.07.1984, Blaðsíða 12

44
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. JÚLÍ 1984
Einn skóla fyrir alla
SKÓLI er fyrir alla, einnig fatl-
aða nemendur. í þessari grein
segir skólasálfræðingurinn Ole
Hansen frá því starfi sem unnið
er í sveitarfélögunum Hadsten,
Hinnerup og Rosenholm í Dan-
mörku í því skyni að gera fötluð-
um börnum kleift að taka þátt í
því starfi sem fram fer dagíega í
skólum. Ole Hansen varð kenn-
ari árið 1968 og lauk embættis-
prófi í uppeldis- og sálarfræði ár-
ið 1976. Sama ár hlaut hann það
verkefni að starfa sem skólasál-
fræðingur í þremur áðurgreind-
um sveitarfélögum.
í sveitarfélögunum Hadsten,
Hinnerup og Rosenholm var á ár-
unum 1979—81 unnið mikið starf
sem fólst í því að reyna að fara
eftir samþykkt danska þingsins
frá árinu 1969. Þessi samþykkt fól
1 sér „endurbætur á grunnmennt-
un„ og að komið skyldi á hinu
svonefnda 9-punkta kerfi þar sem
byggt er á hugmyndafræði um
samskipan í dönsku skólakerfi.
Hægt var að leiða út frá þessum
endurbótum á menntakerfinu
mikilvægustu reglurnar fyrir
barnakennslu í dönskum skólum:
mikilvægi nálægðarinnar, mikil-
vægi þess að fötluð börn geti yfir-
unnið fötlun sína, að sérkennsla sé
skipulögð þannig að fötlun barns
verði því sem minnstur fjötur um
fót, og að fötluðum börnum sé gert
kleift að stunda nám með ófötluð-
um börnum.
Á næstu árum voru þessar regl-
ur hafðar að leiðarljósi í allri um-
ræðu um sérkennslu. í Hadsten,
Hinnerup og Rosenholm fengu
þær eftirfarandi merkingu:
Nálægðarreglan táknar að fatlað
barn á að fá þá hjálp, sem þaö
þarfnast í eins nánu sambandi við
heimili sitt og skóla og hægt er.
Fötluðu barni á ekki að hjálpa
meira en nauðsynlegt er í hverju
tilfelli fyrir sig. Sérkennsla eða
uppeldisfræðileg aðstoð er lög-
bundin. Þetta þýðir að það sem
skipulagt er fyrir barnið, t.d. 1
skólanum, skal reynt að haga
þannig að fötlunin verði yfirunnin
eða hafi a.m.k. sem minnst áhrif.
Einnig skal þess gætt, að réttur
barnsins varðandi kennslu í sam-
ræmi við aldur þess sé virtur.
UppeldisfræÖilegir
ávinningar
Þegar um er að ræða fötlun á
háu stigi er frekari aðstoð nauð-
synleg. Það er einmitt í því sem
mest hefur áunnist. Farið var út á
þær brautir að gera öllum fötluð-
um börnum, sem áður höfðu verið
á stofnunum fyrir þroskahefta,
kleift að hljóta reglulega skóla-
göngu. Þetta var ekki stefnumark.
heldur var þegar farið að vinna að
þessu í áðurnefndum sveitarfélög-
um. Markmiðið var að gera öllum
börnum kleift að stunda skóla-
göngu í venjulegum skólum og að
því var unnið sleitulaust og mikið
hefur áunnist í þeim efnum.
Byrjað var að kanna þau vanda-
mál sem skólabarnið stendur
frammi fyrir. Nauðsynlegt var að
meta réttarstöðu nemandans og
finna ferli sem hentaði þörfum
hans, þrátt fyrir fötlunina.
Hefðir og venjur
{ stefnuskrá grunnskólans er
gert ráð fyrir fjölmörgum hæfn-
issviðum og þáttum, sem eiga að
koma nemandanum til góða í
skólagöngunni. Þeir, sem að þessu
verkefni stóðu í sveitarfélögunum
Hadsten, Hinnerup og Rosenholm,
gerðu sér grein fyrir þeirri hættu
að þegar vandamálin í kennslunni
kæmu áþreifanlega í ljós, væri
viss tilhneiging til að setja nem-
andann til hliðar eða setja hann i
sérstöðu vegna fötlunarinnar.
Eftirfarandi atriði eru veiga-
mikil í þessu sambandi:
1. Það má ekki einungis hafa í
huga hvað nemandanum er boðið
upp á, heldur einnig hverju honum
er haldið frá.
2. Það er ljóst að hinar gömlu
vinnuaðferðir þar sem einblínt var
á sjúkdómsgreiningu og fötlun
barnsins eru orðnar úreltar og
verða að breytast.
3. Hafa verður í huga, að sér-
kennsla er lítill liður í stórri heild.
4. Hér þarf að vera hægt að
ganga út frá heildarsjónarmiði og
það er auðveldast þegar nemand-
inn er í eðlilegu skólaumhverfi.
5. Nauðsynlegt er að gera nem-
andanum kleift að auka við
sjálfsvitund sína og sjálfsöryggi.
Stærri vandamál
Meðan unnið var að því að koma
þessum hugmyndum í fram-
kvæmd komu ákveðin atriði í ljós,
og ég mun hér á eftir nefna þau
sem eru mikilvægust:
Þátttaka foreldra i skólagöngu
barna. Ég hef í starfi mínu sem
skólasálfræðingur og aðalhvata-
maður að þessum breytingum
lengst af viðurkennt, að skóla-
ganga barnsins getur því einungis
lánast, að það hljóti algjöran
stuðning og hvatningu frá foreldr-
um. Einnig er ljóst, að að foreldr-
ar geta einungis stutt barnið til
hlítar hafi þeir traust þess og
þekkingu á því sem um er að vera.
Það er oft erfitt að fá upplýs-
ingar um áhrif skólans og mark-
mið hans, og ég hef oft orðið var
við það, að foreldrar fá þá tilfinn-
ingu að kerfið taki fram fyrir
hendurnar á þeim. Án þess að fara
nánar út í réttmæti þessa vil ég
samt benda á að ef foreldrum
finnst að þeir fái ekki nægar upp-
lýsingar, hafi ekkert um málin að
segja og eru óöruggir, þá er eitt-
hvað athugavert.
Þess vegna er það mikilvægt
fyrir mig að geta sagt, að við (sér-
fræðingar), sem sjáum um skóla-
göngu barnsins, verðum nú að
koma til móts við foreldra og hafa
samráð við þá. Nauðsynlegt er að
líta á foreldrana sem sérfræðinga
í heildarstöðunni, þeir sjá um
barnið frá degi til dags.
Samráð og ráðgjöf
Við komum til samráðs við for-
eldra með þekkingu á smáatriöum
varðandi sérkennsluna. Aðalatrið-
ið fyrir fjölskylduna verður ávallt
að gera barnið að dugandi ein-
staklingi, sem þrátt fyrir fötlun
sína getur lifað sjálfstæðu lífi.
í viðleitni sinni við að skipu-
leggja möguleika fatlaðs barns
lenda foreldrar oft í þeirri aðstöðu
að verða óttaslegnir og það lýsir
sér sem öryggisleysi. Það er á
þeim tímum, sem við verðum að
koma til sögunnar sem ráðgjafar á
þann hátt, að eiginleikar mikið
fatlaðs nemanda fái að þroskast.
Þetta er ekki gert með hefð-
bundnum sérkennslufræðilegum
aðferðum, þar sem einblínt er á
annmarkann. Á þessu sviði verð-
um við að breyta um aðferðir
þannig að barnið læri að þekkja
þjóðfélag sitt og lífið f kringum
sig.
Með þessu móti er leitast við að
aðlaga hið fatiaða barn samfélag-
inu, þar sem það þarf ekki að lfða
fyrir skort á sjálfssöryggi og
sjálfsvitund.
Þörf á frekari þekkingu
Gegnum þetta starf mitt og þá
sérstaklega gegnum þau námskeið
sem við höfum haldið fyrir kenn-
ara hefur mér orðið ljós þörfin á
nýjum þekkingarsviðum og nýj-
ungum innan sérkennslufræðinn-
ar. Nauðsynlegt er fyrir sérkenn-
ara að vera vel meðvitaðir um þau
vandamá! sem þeir kunna að
standa frammi fyrir í uppeldis- og
kennslufræðilegum efnum. Þeir
verða að vera færir um að vinna í
samvinnu við aðra í almennum
skólum vegna þess að þar munu
fötluð börn sitja við sama borð og
ófötluð í framtíðinni.
Við höfum þörf fyrir frekari al-
menna þekkingu f sérkennslu-
fræðum og á þvf sviði er nauðsyn-
legt að leggja áherslu á að gera sér
grein fyrir þeim þáttum sem
Fri kennslu í dönskum grunnskóla, þar sem reynt er að gera (otluðum börnum kleift að stunda nim með ófötluðum.
Málefni aldraðra VIII Þórir S. Guðbergsson
Afsláttur til aldraðra
Margir aldraðir hafa engin
önnur laun eða tekjur en frá
TryKginKastofnun rfkisins sem
nema um tveim þúsund krónum
minna en lágmarkslaun á mán-
uði. Aldraðir rfsa þó ekki upp
sem einn maður og krefjast
hærri tekna. Enn hafa þeir ekki
myndað neinn þrýstihóp sem
fylgir málum þeirra eftir. Þeir
gera kröfur til sjálfra sín. Með
ráðdeild, hagsýni og sparnaði
tekst þeim flestum að lifa af, þó
ekki öllum. Grunur leikur á að
margir aldraðir búi við mjög
krappan kost, borði einhæft fæði
og líði því af næringarskorti. Það
er sorglegt að borfa á marga aldr-
aða sem verða að draga saman
seglin þegar launavinnu er hætt,
einmitt á þeim tíma sem þeir gætu
hvað best notið lífsins.
Áður hefur verið nefnt hvern-
ig Tryggingastofnun ríkisins
kemur til móts við tekjulitla lff-
eyrisþega þó að mörgum finnist
reglur afar flóknar og ruglings-
legar á stundum og mörgum vaxi
i augum „skriffinska" kringum
alla hluti.
Þá hefur Póstur og sími og
Ríkisútvarp/sjónvarp einnig
komið til móts við elli- og
örorkulífeyrisþega með því að
fella niður afnotagjald undir
ákveðnum kringumstæðum.
Svo undarlega vill til að reglu-
gerðir fyrir þessar tvær stofnan-
ir eru ekki eins. Póstur og sími
fella aðeins niður ársfjórðungs-
gjald af síma, ef viðkomandi aðili
eða hjón hafa fulla, óskerta tekju-
tryggingu. Hafi tekjutryggingin
skerst þó ekki sé nema fimm
krónur þá er útilokað að fá
niðurfelld afnotagjöldin. Og þó
að tekjur séu svipaðar hjá
tveimur einstaklingum, þar sem
annar hefur tekjur sfnar frá
Tryggingastofnun og fulla tekju-
tryggingu en hinn fær greidda
svipaða upphæð úr lffeyrissjóði,
verður sá sem fær greitt úr líf-
eyrissjóði aðn greiða ársfjórð-
ungsgjald sfma að fullu en hinn
ekki.
Hitt er þó undraverðara hvers
vegna sömu reglur gilda ekki hjá
Ríkisútvarpi/sjónvarpi og hvers
vegna þessar reglur eru ekki
samræmdar.
Sá einn getur fengið niðurfell-
ingu á afnotagjöldum hljóðvarps
og sjónvarps sem hefur fengið
heimildaruppbætur hjá Trygg-
ingastofnun ríkisins. Hér gildir
því ekki reglan um fulla tekju-
tryggingu heldur um uppbætur
vegna lyfja- og lækniskostnaðar,
hárrar húsaleigu o.s.frv.
Tekjulágir eða tekjulitlir elli-
og örorkulífeyrisþegar geta
einnig sent beiðni til sveitarfé-
laga (borgarráðs) um lækkun út-
svara eða fasteignagjalda.
Ákveðinn hefur verið sérstakur
viðmiðunarkvarði sem borgar-
ráð styðst við f útreikningum
sfnum. Missi aðilinn tekjur á
miðju ári eða sfðari hluta árs t.d.
og tekjur skerðast til muna er
einnig unnt að senda bréf með
beiðni um lækkun. Ekki gilda þó
alls staöar sömu reglur um
„Ég er orðinn þreytt-
ur á að sanna hvað
ég sé gamall og hvað
ég sé fátækur. Látið
okkur hafa mann-
sæmandi laun svo að
við getum greitt fyrir
okkur eins og aðrir.“
lækkun fasteignagjalda og út-
svara fyrir aldraða og er þvf best
að kynna sér það rækilega hjá
viðkomandi sveitarfélagi.
Miklar umræður hafa spunn-
ist um afslátt til aldraðra, vfða á
Norðurlöndunum, og sýnist þar
sitt hverjum. Skipafélög bjóða
afslátt, flugfélög, sundstaðir,
strætisvagnar, menningarstofn-
anir o.s.frv. og er ekkert nema
gott eitt um það að segja. Það
gerir fólki kleift að lifa eilftið
lengur eins og annað fólk, og þó?
Ef við ferðumst með strætis-
vögnum þurfum við að sanna
hverjir við erum, þvf að annars
fáum við ekki afsláttinn. Sé fólk
á aldrinum 67—70 ára, þurfa af-
greiðslumennirnir að fletta upp f
skjölum frá Tryggingastofnun
ríkisins og athuga hvort við sé-
um ein af þessum tekjulitlu sem
einungis hafa tekjutryggingu og
hana óskerta. Stundum gildir af-
sláttur fyrir 67 ára og eldri en á
mörgum •stöðum fyrir 70 ára og
eldri.
Mörgum virðist það því ljóst
að fjöldi aldraðra hefur lftið og
takmarkað ráðstöfunarfé á milli
handa. Svo lftið að f hvfvetna
þurfa yfirvðld og fyrirtæki að
koma til móts við þennan hóp
þjóðfélagsþegna og veita þeim
afslátt af „öllu mögulegu". Sum-
um finnst þetta allt f lagi, en
öðrum ekki. Hér eru e.t.v. marg-
ar hliðar á sama máli eins og oft
áður. Þessi aldurshópur hefur
unnið hörðum höndum, vinnan
hefur verið þeim eitt og allt,
nánast mikill hluti af lffinu
sjálfu. Takmark þeirra á kreppu-
tfmum og í erfiðleikum var að
komast af og bjarga sér upp á
eigin spýtur og með samhjálp
annarra.
Það er þvi að vonum að margir
geta tekið undir með áttræðum
heiðursmanni er hann var
spurður um þessi mál:
„Ég er orðinn helv... þreyttur ó
að sanna fyrir öllum mögulegum
mönnum hvað ég sé gamall og
hvað ég sé fótækur. Lótið okkur
hafa mannsæmandi laun svo að
við getum greitt fyrir okkur eins og
aðrir þjóðfélagsþegnar þessa
ógæta lands."