Morgunblaðið - 18.07.1984, Blaðsíða 10

42
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. JÚLÍ1984
Iðnþróun fyrri alda— og nú
eftir Margréti
Þorvaldsdóttur
1 árbókum Jóns Espólíns, sem
eru annálar í söguformi, er mörg
gullkorn að finna. Jón Espólin
var uppi á árunum 1769—1834.
Hann var afkastamikill rithöf-
undur og ritaði í mjög sérstæð-
um stíl, kjarnyrtum og oft ein-
staklega skemmtilegum aflestr-
ar.
Kjarnyrði notar hann í um-
mælum sinum um islensku þjóð-
arsálina, — um samtíma sinn, —
menn og málefni. Landsmönnum
gæti orðið lærdómur að lýsingu
hans á framfaraviðleitni hug-
sjónamanna fyrri alda.
Skyggnumst aftur í aldir.
Það var árið 1751 að; Friðrek-
ur konungur hinn fimmti tók sér
það fyrir að rétta við ísland, og
lagði þar á mikla stund; en
óhægðir og harðindi þau, er þá
fóru í hönd, ollu því að miður var
ágengt enn hann vildi, og enn
óvilji landsmanna við allar nýjar
tilskipanir, og með óhöpp er
fældu menn frá, en allramest
samheldnisleysið, og eigingirni
sumra þeirra manna er konung-
ur trúði fyrir miklum peningum
Tilfærsla á peningum hefur
ekki verið óþekkt fyrirbrigði árið
1751. Það er að konungsboði að
heimta átti skatt í heimanfylgju
prinsessu nokkurrar og átti það
að vera tíundi hluti af inntekt
þeirra manna sem höfðu 100
dala laun. Um sumarið 1752 kom
út; konungsboð og var ámálgað
um prinsessuskattinn, segir Esp-
ólín; gaf þá Friðrekur konungur
fríheitabréf þeim félagsmönn-
um, er standa fyrir ullarverk-
stað, fiskafla umhverfis landið,
og öðru, og til að leggja þar
grundvöll gaf hann 15 þúsund
dala. Hann gaf og landinu fiski-
duggur með öllu er til hlýddi og
komu þær í fardögum, og öll
verkfæri til verksmiðjunnar ...
var konungi þakkað með ljóðum
fyrir duggurnar ... varð þó ekki
jafnmikill hagur af duggunum
sem ætlað var, en af jarðyrkju
nýttist ekki um sinn.
Ennfremur segir, að Magnús
lögmaður Gíslason hafi viljað
örva alþýðu til að þakka konungi
hans góðvilja og góðar gjafir við
iandið; og var það vel vert, þó
lítil yrðu notin, var hvortveggja,
að Islendingar tóku ekki mjög
vel nýbreytni, og varla þó hún
væri þörf eða í góðu skyni, enda
seldist ekki betra út: urðu gjafir
fáar að liði, eða komu fram.
Það voru ýmsir í þá daga, ekki
síður en í dag — óþolinmóðir —
vegna hægfara framfara í land-
inu. Espólín lýsir Eggert ólafs-
syni og Bjarna Pálssyni er fóru
um landið árið 1757, segir hann
m.a.; Voru þeir báðir lærðir
menn og viljaðir vel, og gervi
menn miklir um marga hluti,
Eggert hinn eðlisfróðasti maður
og bezta skáld, vel að sér í heim-
speki og öðrum vísindum; ann
hann landinu og vildi af því láta
nytjast allt það er innlent var,
en þá er hann áfríði nokkurt í
kvæðum sínum að slíkt væri
vanhirt eða þótti íslendingar
daufir eða atburðalitlir, þá var
það ekki vel þegið af sumum.
Það er þegar, árið 1762 að upp-
gjafar tónn er kominn í lands-
menn. Svo segir í „Jónsbók", ...
tók mjög að veikjast von manna
um ábata landsins við verksmíð-
arnar þvíað akuryrkjumennirn-
ir, eða þeir sem kornyrkju og
trjáplöntun skyldu hafa framað,
höfðu eigi gjört annað en legið
hér á mönnum til þyngsla og far-
ið á brott síðan.
Fiskiduggurnar þóttu of stór-
ar og fengið eigi launað útgjöld
sína; við brennisteinhreinsun
vissu menn ei hvað gjört var, og
eigi kom gagn af því, og var sem
hver viðburðurinn æti upp ann-
an, þóttu þeir að vísu vel haldnir
syðra, keypti jarðir og önnur
dýrindi, en flestir aðrir, er hlut
áttu í ásamt, höfðu lítt af slíku
að segja. Eigi var heldur haldin
almennileg samkoma eða reikn-
ingur gjör nema eitt sinn í Við-
ey, og vissu menn eigi til hvers
kom; var ætíð kveinað yfir pen-
ingafæð ...
Það er sem bergmál þessara
ummæla frá 18. öld hljómi á ís-
landi í dag. Hver hefur ekki
heyrt um tregðu við nýbreytni í
atvinnuháttum, — og eigingirni
þeirra er hugsa fyrst um eigin
hag en hirða minna um hag
þjóðarinnar, — skeytingarleysi
við nýtingu íslensks hráefnis.
Svo er flotinn of stór, fyrirtækin
éta upp hvert annað, svo ekki sé
minnst á peningaleysið.
Þessar tilraunir á 18. öld, til
byltingar í iðnaði, liðu út af.
Menn drógu kjark hver úr öðr-
um, eða var þaö „allramest sam-
heldnisleysið". Nú er framundan
iðnbylting hin þriðja. Mætum
við henni sundruð eða samein-
uð? Af því mun ráðast framtið
lands og þjóðar.
Margrét Þorvaldsdóttir
Greinarhöfundur hefur lagfært
stafsetningu Espólíns lítillega til
aö greinin megi vera aðgengilegri
aflestrar.
Starfsemi her-
stöðvaandstæðinga
eftir Þorleif Kr.
Guðlaugsson
Herstöðvaandstæðingar beina
nú áskorun til ríkisstjórnarinnar,
að Bandaríkjamenn komi ekki
fyrir stýriflaugum í hafinu um-
hverfis tsland. Þetta er vægast
sagt vafasöm yfirlýsing um vinnu-
brögð og aðferðir herstöðvaand-
stæðinga.
Rökréttari afstaða þessara hópa
væri sú að taka sér stöðu við
rússneska sendiráðið svona tíu til
fimmtán mínútur vikulega og
krefja það um virkari afstöðu til
friðsamlegra samskipta í heimin-
um, svo að varnarliðið okkar geti
farið og búið í sínu heimalandi.
Það er ekki að ástæðulausu að við
óttumst að þeir, þ.e. Rússar, skerði
frelsi okkar ef ekki er hér varnar-
lið. Annaðhvort standa herstöðva-
andstæðingar rangt að athöfnum
sínum eða þeir eru liðsmenn
heimskommúnismans en ekki Is-
lands. Eða af hverju minnast þeir
ekki á ágengni Rússa hér við land?
Líkast því er að Rússarnir séu vel-
komnir með kafbáta sina og stýri-
flaugar upp við landsteina hjá
okkur. Varnarliðsandstæðingar
verða að haga aðgerðum sínum á
annan hátt í framtíðinni, ef starf
þeirra á að metast sem stuðningur
við íslenzku þjóðina.
Enginn er líklegur til árása á
okkur Rússum fremur. Hvers
vegna þá ekki að reyna að setja
þeim takmörk? Ætla mætti eftir
mörgum merkjum að dæma frá
herstöövaandstæðingum, að Rúss-
ar væru ekki svo mjög óvelkomnir.
Sama hugarfar kemur fram hjá
herstöðvaandstæðingum á Norð-
austurlandi þegar þeir mótmæla
ratsjárstöðvum þar. Ratsjárstöðv-
ar eru ekki og verða aldrei dráps-
tæki, en geta bjargaö mörgum
mannslífum og vakað yfir öryggi
landsmanna. Þetta fólk ætti að at-
huga hvað það er að gera. Það er
blindað og ráðvillt af áróðri
kommúnista og vinnur f ráðleysi
samkvæmt þvi og í andstöðu við
sína þjóð.
Allt bendir til að verið sé að
vinna með Rússum en ekki gegn
ofbeldishneigð þeirra og gefur
þeim enn frekar tilefni til árása og
áframhaldandi þrýstings og
ágengni.
Fróðlegt var að fá upplýsingar
um hvað mikill hluti alþýðubanda-
Iagsmanna er fylgjandi veru
okkar í Atlantshafsbandalaginu
og vestrænni samvinnu.
Þeir skera sig úr, kommarnir,
hinir eru þeir sem Alþýðubanda-
lagið hefur tælt sér til fylgis með
ósvífnum áróðri og lygum. Síðan
Fylkingin gekk í Alþýðubandalag-
ið er farið að bera meira á öfga-
sjónarmiðum í þeim herbúðum.
Þessu ættu þeir lýðræðissinn-
uðu að gera sér grein fyrir og
víkja frá stuðningi við óheillaöfl
þjóðarinnar.
Það ætti að vera lýðum ljóst, að
allt það böl sem kommúnisminn
hefur leitt og leiðir leynt og ljóst
yfir mannkynið, lítilsvirðingu
fyrir mannslffum og mannréttind-
um. Þeim er það hugsjónaleg
skylda að niðurnfða og útrýma
hugsjónum, sem eru af öðru tagi
en þeirra eigin.
Hinar frjálsu þjóðir hafa staðið
í þeirri trú að hafa mætti frið-
samleg samskipti við aðrar þjóðir,
en nú er svo komið að ekki er hægt
að láta við svo búið standa að gefa
allar frelsishugsjónir í hendur
ofbeldismönnum. Yfirgang og
hernað kommúnista gegn öðrum
þjóðum verður að etöðva með öll-
um tiltækum ráðum án hernaðar.
Við stöndum því á tímamótum.
Eigum við sffellt að fórna frelsi
okkar og láta heimsvaldastefnu
kommúnismans vaða yfir lönd og
frelsisunnandi þjóðfélög með
ofríki og hervaldi og útrýma þjóð-
erni og siðum? Nú er mikið rætt
um gjöreyðingarstríð og vinna
kommúnistar að framgangi sínum
undir því valdi sem kjarnorku-
vopn veita, meðan frelsisunnandi
menn trúa stöðugt að hægt sé að
vinna að málamiðlun um ólfk
sjónarmið. I austri hervald og
kúgun, en í vestri frelsi og við-
leitni til vinsamlegra samskipta
allra þjóða.
Rússarnir láta mikið af því að
þeir vilji frið, en sá friður markast
við það frá þeirra viðmiðun, að
framrás stefnu þeirra sé ekki
stöðvuð. Þeir vita sem er, að
kommúnisminn vinnur hvergi á
nema með ofbeldi og útrým-
ingarherferð, eins og saga þeirra
ber vitni um.
Þorleifur Kr. Guðlaugsson
„Rússarnir láta mikið af
því að þeir vilji frið, en
sá friður markast við
það frá þeirra viðmiðun,
að framrás stefnu þeirra
sé ekki stöðvuð. Þeir
vita sem er, að komm-
únisminn vinnur hvergi
á nema með ofbeldi og
útrýmingarherferð, eins
og saga þeirra ber vitni
um.“
Væru nú t.d. Bandaríkjamenn
jafn þröngsýnir og Rússar og
leyfðu ekki önnur stjórnmálavið-
horf en segjum kapítalismann, þá
væru milljónir manna undir lás og
slá eða í þrælkunarvinnu fyrir
ríkisvaldið eins og gerist innan
bræðralagsins austur f Rússíá.
Framkvæmdaaðilar innan Var-
sjárbandalagsins fá mjög ódýrt
vinnuafl með þessu móti.
Væri nú þessi regla, sem ég hér
hef lýst og er staðreynd þar sem
kommúnistar stjórna, viðhöfð f
Bandaríkjunum, hvað væri þá orð-
ið um okkar frelsi hér á Islandi
eftir 40 ára veru herliðs Banda-
ríkjamanna? Ég skal gefa svolitla
vísbendingu um það. Þá værum
við undir stjórn Bandaríkjanna
með sama stjórnarharðýðgi og í
Rússlandi. Væru alþýðubanda-
lagsmenn allir í banni, ýmist f
fangelsi eða fangabúðum og
þrælkunarvinnu og þúsundir
manna undir eftirliti öryggislög-
reglu.
Eg er aðeins að minna á hvað
við megum vera þakklát fyrir að
hafa bandarískt varnarlið en ekki
rússneskt á landi hér og ennfrem-
ur minna þá á, sem vilja lýðræðis-
stjórn í landinu, að þeir snúi nú
baki við Alþýðubandalaginu og
styðji aðra flokka til áhrifa. Sú
staða sem komin er upp sfðan
Fylkingin gekk í Alþýðubandalag-
ið er harðnandi afstaða þess til
þeirra sem reka fyrirtæki, sé það
ekki rekið af rfkinu.
Nú, þegar menn verða þess
áskynja, að fyrirtæki eru að byrja
að skila hagnaði eftir að atgangi
þeirra gegn atvinnurekstrinum
þegar þeir voru í stjórn linnti, þá
fylkja þeir liði til að rifta öllum
kjarasamningum til að ná þessum
ímyndaða gróða. Þó að fyrirtæki
séu nú farin að skila hagnaði, er
ekki þar með sagt að þeu séu farin
að græða mikið ennþá. Skulda-
bagga þeirra af völdum stjórnar-
hátta fyrrverandi ríkisstjórnar
tekur nokkur ár að greiða niður.
Augu Svavars Gestssonar luk-
ust upp eina dagsstund frammi
fyrir þjóðinni í sjónvarpsútsend-
ingu, að nú væri hann og félagar