Morgunblaðið - 29.07.1984, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. JÚLl 1984
67
„Þegar þetta ferlíki fer hjá garði, er eins og
vígbúnaðarkapphlaupið sé komið inn í
stofu hjá þér“
SJÁ: Stríöstól
FURÐUR
Stytturnar sem
urðu banabiti
skapara sinna
ja
Hefur vísindamönnum loksins tekist aö leysa gátuna?
Vísindamenn við háskólann í
Hull telja sig nú jafnvel hafa
leyst þá gátu hvers vegna ibúar
Páskaeyju á Kyrrahafi áttu ekki
annarra kosta völ en að yfirgefa
hana fyrir að minnsta kosti þrjú
hundruð árum.
Stytturnar frægu sem þeir
skildu eftir sig, sem og trétöflur
með áletrunum sem engum hefur
ennþá tekist að ráða úr, hafa vald-
ið vísindamönnum heilabrotum
allt síðan hin 75 fermílna eyja
fannst árið 1772. Páskaeyju er oft
lýst sem afskekktasta og einmana-
legasta stað veraldar. Það eru þús-
und mílur til næsta meginlands-
granna, sem er Chile.
Steinstytturnar á eyjunni, sem
allar snúa ásjónunni inn í landið,
eru merkasta tákn fortíðar sem
ögrað hefur vísindamönnum i
meira en tvær aldir. Bæði gras-
vellirnir þarna og svo hlíðar hinna
útdauðu eldfjalla eru heimkynni
höggmynda í mannslíki sem eru
frá þremur og allt upp i áttatiu
feta háar.
Ekkert er vitað um fólkið sem
bjó þessar likneskjur til né um
menningu þess, sem að sögn vís-
indamannanna leið undir lok ein-
hverntíma frá árinu 1400 til svo
sem 1680.
Stytturnar eru á sinn hátt engu
ómerkilegri en pýramídar faraó-
anna, hofin fornu á Indlandi og
hinar miklu byggingar Mayanna,
Aztekanna og Inkanna í Suður-
Ameríku.
Með rannsóknum á steingerðum
frækornum, sem spanna síðastlið-
in 37.000 ár og tekin voru úr þrem-
ur gígum á eyjunni, hefur vísinda-
mönnum Hull-háskóla nú tekist
að skyggnast inn í fortiðina og
koma með sennilega skýringu á
aðdraganda þess að merkilegt
meningarþjóðfélag leið undir lok
og Páskaeyja lagðist i eyði.
Niðurstaða vísindamannanna er
í fæstum orðum sú, að eyjaskeggj-
ar hafi gjöreytt skógum sinum á
nokkrum hundruðum ára og þá
meðal annars til þess að afla sér
trjábola til að velta hinum risa-
stóru höggmyndum til þeirra
staða þar sem þeim var ætlað að
gnæfa yfir landslagið.
„Eyðing skóganna og uppblást-
ur gróðurlendis, sem var afleið-
ingin, mundi er fram liðu stundir
hafa gert eyjuna óbyggilega,"
segja vísindamennirnir.
— ROBERT MATHESON
Hreint ekkert „hrafnaspark", segir fornleifafræðíngurinn.
Fyrsti mála-
skólinn kynni
aö vera fundinn
Bandarískur fornleifafræðing-
ur, Neil Steede að nafni, er
sannfærður um að hinir fornu
Mayar hafi komið á fót fyrsta
tungumálaskóla í heimi í Tabasco
í Suður-Mexíkó og hefur þess
vegna snúið sér til meira en 300
háskólastofnana víðs vegar um
heim og beðið þær um aðstoð við
að rannsaka þetta mál.
Steede segir, að kenningar hans
og uppgötvun stangist á við allt
það, sem hingað til hefur verið
trúað um fyrstu búsetu manna í
Mið-Ameríku, en starf hans, sem
hann segir að sé rétt að byrja, hef-
ur m.a. verið fólgið í því að ljós-
mynda og rannsaka 4600 múr-
steina úr pýramidunum níu, sem
Fornfræða- og sögustofnunin
mexíkanska lét grafa úr jörðu í
Comacalco 1978 og 1979.
í Comacalco eru um 360 pýra-
mídar hlaðnir úr múrsteini og
þegar Steede kom þangað fyrst ár-
ið 1979 veitt hann því athygli, að á
sumum steinanna voru undarlegar
rúnir, alls ólíkar þeim, sem May-
arnir notuðu. Hann dró upp mynd-
irnar og sendi síðan teikningarnar
til félagsskapar fræðimanna í San
Diego í Kaliforníu, sem eru sér-
fróðir um fornar áletranir.
Svarið, sem hann fékk, var, að
rúnirnar væru ævagömul kínversk
og burmísk tákn. „Síðan," segir
Steede, „hafa aðrar rúnir verið
greindar sem föníska, arabíska,
manding, tungumál, sem talað er í
Mið-Afríku, og ogam, sem líka er
talað í Mið-Ameríku.“
Steede segir, að múrsteinarnir
séu frá dögum Krists og fram til
um 400 að voru tímatali. „Aðrir
fornleifafræðingar segja, að þetta
sé útilokað, að þetta sé þvert ofan
f allt, sem áður var vitað, en við
FORNLEIFAR
skulum athuga það, að fornleifa-
fræðingar eru yfirleitt engir
málamenn. Þeir kannast við rúnir
Mayanna en annað er bara eitt-
hvert hrafnaspark í þeirra aug-
um.“
Steede heldur því fram að
„hrafnasparkið" hafi verið til sýn-
is í hinu kunna Mannfræðisafni í
Mexíkóborg án þess nokkur hafi
áttað sig á því. „Það hefur verið
þar í 20 ár á sumum mjög frægum
gripum, sem safnið hefur selt
ljósmyndir af en það er fyrst nú,
þegar við vitum að hverju skal
leita, við skiljum hve mikilvægir
þeir eru. Þetta er þó bara byrjunin
og einmitt þess vegna hef ég beðið
um aðstoð alls staðar úr heimin-
um.“
Steede telur sig geta lesið út úr
múrsteinunum, að landnemar frá
öðrum meginlöndum hafi verið að
koma til Mið-Ameríku miklu leng-
ur en áður var haldið og hann trú-
ir því einnig, að múrsteinafjöldinn
bendi til þess, að þeir hafi verið
notaðir sem bækur í fornum
tungumálaskóla. Þegar þeirra var
ekki þörf lengur hafi þeir verið
notaðir í pýramídana. „Mér sýn-
ist,“ segir Steede, „sem Mayarnir
hafi sagt við alla framandi gesti,
sem að garði bar: Komið heilir og
sælir. Hvernig væri nú að þið
kennduð okkur tungu ykkar?“
Fyrir Steede er þó mesti leynd-
ardómurinn sá hvers vegna May-
arnir höfðu svo mikinn áhuga á
menningu annarra manna. „Að
þessu leyti virðast þeir gerólíkir
öðrum fornum þjóðum í Amer-
íku,“ segir hann.
- RONALD BUCHANAN
Lærið vélritun
Kennsla eingöngu á rafmagnsritvélar. Ný námskeiö
hefjast miövikudaginn 1. ágúst. Engin heimavinna.
Innritun og upplýsingar í síma 36112 og 76728.
Vólritunarskólinn,
Suöurlandsbraut 20,
sími 685580.
Til sölu
einn glæsilegasti sportbíll landsins. Toyota Celica
Supra 2,8 I. Bíllinn er eins og nýr meö rafmagnsrúö-
um og öllum fylgihlutum. Nánari uppl. í síma 75106 e.
kl. 18.00.
. . . af myndum, kortum og plakötum.
Einnig mikið úrval af tré-, ál- og
smellurömmum og margt fleira.
ÞÚ GETUR FENGIÐ GÓÐA GJÖF
FYRIR MINNA EN 100 KR.
Opið:
Mánud. - fimmtud. kl. 9-18
Föstudaf’a kl. 9-19
l.auf’ardat’a kl. 10 - 17
Sunnudaf’a kl. 13 ■ 17
[fljjidii
DALSHRAUNI 13
HAFNARFIRÐI
SÍMI 54171