Morgunblaðið - 05.12.1985, Side 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR5. DESEMBER1985
Rætt um Mlífskjarasáttmála“ á fundi Málfundafélags félagshyggjufólks:
Mæli ekki með því að menn
taki nú upp stríðsöxina
— sagði Þröstur Ólafsson, framkvæmdastjóri Dagsbrúnar. „Atlaga að
lýðræði og samningsrétti,“ sagði Stefán Benediktsson, alþingismaður
„Innan ákveóinna hópa vinstri
hreyfingarinnar og flokksins, sem
ég tilheyri, gengur það næst guðlasti
að draga vísitölurétttrúnaðinn í
efa,“ sagði Þröstur Ólafsson, fram-
kvæmdastjóri Dagsbrúnar og einn
af frammámönnum Alþýðubanda-
lagsins, á fundi Málfundafélags fé-
lagshyggjufólks á Hótel Borg sl.
þriðjudagskvöld.
Til fundarins var boðað til að
ræða hugmyndir Þrastar og fleiri
manna um svonefndan „lífskjara-
sáttmála" milli atvinnurekenda,
verkalýðshreyfingar og ríkisvalds.
Þröstur kynnti þessar hugmyndir
á aðalfundi Dagsbrúnar fyrir
skömmu og hafa þær vakið mikla
athygli, einkum fyrir þá sök að þar
er kröfunni um vísitölubindingu
launa hafnað.
Kau pmáttar try gging
án vísitölubindingar
Framsögu á fundinum höfðu auk
Þrastar Þorlákur Helgason, hag-
fræðingur, Ólafur Davíðsson,
framkvæmdastjóri Félags ís-
lenskra iðnrekenda, og Birgir
Árnason, hagfræðingur. Þröstur
lagði á það áherslu í erindi sínu,
að þær hugmyndir sem hann hefði
reifað væru ekki mótuð kröfugerð
fyrir næstu kjarasamninga, heldur
ákveðin aðferð við gerð slíkra
samninga. Höfðuðatriðin væru
fjögur: 1. Samið yrði um aukningu
kaupmáttar án vísitölubindingar
launa í þríhliða viðræðum atvinnu-
rekenda, verkalýðshreyfingar og
ríkisstjórnar. 2. Samið yrði um
ýmsa þætti í peninga- og vaxta-
máium og ríkisbúskapnum. 3.
Samið yrði um ýmsa þætti velferð-
armála, s.s. um heilsugæslu og
barnaheimili. 4. Samið yrði um
„rauð strik", þ.e. að samningar
yrðu lausir ef kaupmáttaraukn-
ingu yrði ekki náð á tilteknu tíma-
bili.
Þröstur taldi það einn höfuðkost
tillagna sinna, að með þeim væri
verið að veita verkalýðshreyfing-
unni íhlutunarrétt um ákveðna
þætti efnahagslífsins og umbætur
á velferðarkerfinu. Nauðsynlegt
væri að hugsa verkalýðsbaráttuna
upp á nýtt; sú verkalýðshreyfing
væri á villigötum sem treysti sér
ekki til að endurmeta hiutina.
Hann gerði síðan nánari grein
fyrir tillögum sínum. í þeim felst
m.a. að umsömdum kaupmætti
(t.d. meðalkaupmætti ársins 1983)
yrði náð í áföngum; verðstöðvun
að hluta til (búvörur og opinber
þjónusta); raunvextir inn- og út-
lána, en annar háttur á vaxta-
ákvörðunum en nú tíðkast; óskert-
ar almannatryggingar og afnám
sjúklingaskatts; aukið fjármagn
til barnaheimila og styrkir til að
greiða dagvistargjöld efnalítilla
foreldra; hinir tekjulægstu - sam-
kvæmt ákveðinni skilgreiningu -
fái húsnæðisskuldir eftirgefnar í
því skyni að koma í veg fyrir gjald-
þrot heimila; vextir umfram verð-
bólgustig verði skattlagðir; sér-
stakur skattur á stóreignir og hina
tekjuhæstu, mjög hert skattaeftir-
lit og staðgreiðslukerfi skatta.
„Hin hefðbundna leið hefur ekki
skilað launafólki árangri," sagði
Þröstur. Vísitólubinding undan-
farinna ára hefði leitt til mörg
hundruð prósent hækkunar launa-
taxta, en ekki aukins kaupmáttar
og bættra lífskjara. Vísitölukerfið
hefði magnað verðbólguna, en
forsenda kjarabóta væri stöðug-
leiki í efnahagslífinu.
Þorlákur Helgason gagnrýndi
hugmyndir Þrastar harkalega og
taldi að hann hefði flutt útfarar-
ræðu yfir verkalýðshreyfingunni
með því að lýsa því yfir að áratuga
barátta hennar hefði verið til
einskis. Tillögur Þrastar fælu í sér
uppgjöf og staðfestu að verkalýðs-
hreyfingin væri í kreppu. Hann
taldi hugmyndir Þrastar um sam-
vinnu við fjandsamlega ríkisstjórn
ótækar með því þær fælu í sér
pólitíska uppgjöf. Höfuðmáli
skipti að fylkja liði til að koma
stjórninni frá og mynda nýja ríkis-
stjóm, sem starfaði í þágu verka-
lýðsins.
Ekki hægt aÖ semja
um lífskjör
Ólafur Davíðsson vakti athygli
á því, að það væri ekki eins ein-
faldur hlutur og margir ímynduðu
sér, að semja um lífskjör. Forsenda
þess, að unnt væri að tala um
marktækan samning væri að aðil-
ar gætu borið ábyrgð á því sem
samið væri um. Laun væru t.d.
annað en kauptaxti, eins og um-
ræðan um launaskrið hefði leitt í
ljós. Ráðstöfunartekjur réðu út-
gjöldum og hefðu áhrif á stöðu
þjóðarbúsins, enda þótt kaup-
máttur kauptaxta væri óbreyttur.
Verð á búvöru og fiski væri ekki
ákveðið af ríkisstjórninni eða
verkalýðshreyfingu og atvinnurek-
endum, heldur sérstökum stofnun-
um. Hvort tveggja hefði þó áhrif
á lífskjör í landinu. Sömu sögu
væri að segja af gengi krónunnar,
sem gæti lækkað og hækkað vegna
þróunar á erlendum fjármagns-
mörkuðum, og t.d. haft veruleg
áhrif á fiskverð og atvinnu í sjáv-
arútvegi. Um gengisstefnu væri
ekki hægt að semja í „lífskjara-
samningi" hins opinbera og aðila
vinnumarkaðarins.
„Vinnuveitendur geta ekki sam-
ið við launþega um kaupmátt. Þeir
geta samið um vísitölubindingu
launa, en reynslan af henni er
slæm,“ sagði Ólafur. Hið versta
við vísitölukerfið væri að menn
létu sem þýðingarmiklir atburðir
erlendis hefðu engin áhrif á efna-
hagslífið hér á landi, sbr. olíu-
hækkunin, og afleiðingin væri
stórfelld verðbólga. Loks gæti rík-
isvaldið ekki raðið almennu verð-
lagi. Það væri satt að segja auð-
veldara fyrir það að ábyrgjast
verðurfarið en verðlagið!
Ólafur Davíðsson sagði að ríkis-
valdið gæti hins vegar tekið ábyrgð
á sköttum og útgjöldum til hús-
næðismála og um það væri hægt
að semja. Skattarnir væru hins
vegar órjúfanlega tengdir ríkisút-
gjöldunum og þau væri ekki auð-
velt að lækka. í því efni vöknuðu
hins vegar ýmsar spurningar um
verkaskiptingu ríkis og heimila,
s.s. hvað varðar rekstur dagvista
fyrir börn. Breyta mætti hlutfalli
beinna og óbeinna skatta, en aftur
á móti væru hugmyndir Þrastar
um að hægt væri að finna ein-
hverja stóreignamenn til að bera
byrðar aukinnar skattheimtu út í
hött.
Ólafur kvað höfuðatriði að átta
sig á því, að ríkisstjórnir réðu ekki
lífskjörum í landinu: „Þau ákvarð-
ast fyrst og fremst af því hvernig
við stöndum að okkar framleiðslu.
Þetta eru auðvitað gamlar lumm-
ur, en þetta er bara svona,“ sagði
hann.
Halda ber áfram
erlendum lántökum
Birgir Árnason kvað helstu
meinsemd íslensks efnahagslífs
þá, að þjóðarframleiðsla væri of
lítil og henni væri ranglega skipt.
Enginn hagvöxtur hefði orðið í
áratug vegna olíuhækkunar, afla-
brests og gífurlegra vaxtahækk-
ana á alþjóðlegum peningamark-
aði. Nú væri hins vegar mikil afla-
sæld og þá væri lag til að styrkja
íslenskt efnahagslíf. Hér á landi
hefði verið um gífurlegar fjárfest-
ingar að ræða á undanförnum
árum og á tímabili hefðu þær
numið þriðjungi af þjóðarfram-
leiðslu. Þessar fjárfestingar hefðu
hins vegar verið afar óskynsamleg-
ar og brýnt væri að taka upp ger-
breytta fjárfestingarstefnu. Of
mikið væri talað um þann vanda
sem erlend skuldasöfnun hefði
haft í för með sér og nauðsynlegt
að halda áfram lántökum erlendis
til arðbærra fjárfestinga, sem
gætu byggt upp atvinnulíf hér á
landi og staðið undir endurgreiðslu
lána.
Birgir sagði að margt væri óljóst
í hugmyndum um lífskjarasátt-
málann, en sér virtist að hann
mundi í besta falli hafa litla kjara-
bót í för með sér, og í versta falli
enga. Hann kvaðst ekki treysta
ríkisstjórninni til að stuðla að
kaupmáttaraukningu og vildi því
ekki fórna vísitölutryggingunni.
Hann gagnrýndi jafnframt hug-
myndir um afnám vísitölubinding-
ar lána, sem gæti leitt til verulegr-
ar hækkunar raunvaxta og þyngri
greiðslubyrði í upphafi lánstíma-
bils.
Verkalýdshreyfingin sé
reiðubúin til átaka
Meðal þeirra, sem kvöddu sér
hljóðs að framsöguerindum lokn-
um, voru Svanur Kristjánsson,
prófessor, Þorvaldur Þorvaldsson,
Stefán Benediktsson, alþingismað-
ur, Birgir Björn Sigurjónsson,
hagfræðingur , og Haraldur Stein-
þórsson, framkvæmdastjóri BSRB.
Svanur kvaðst geta tekið undir
margt í málflutningi Þrastar Ól-
afssonar. Hann sagði, að forsendur
samráðs ríkisvalds við aðila vinnu-
markaðs væru þrjár. 1. Efnahags-
áætlanir til langs tíma. 2. Komið
yrði upp valdamiklum samráðs-
stofnunum, sem sinntu slíkri
áætlanagerð og tengdu saman
aðilana þrjá. 3. Samhent stjórn-
málaafl. í því sambandi væri á það
að líta að í nágrannalöndum okkar,
þar sem lífskjör væru góð, hefðu
sterkir jafnaðarmannaflokkar
verið við völd og haft forystu um
samráðsstefnuna.
Svanur lagði enn fremur á það
áherslu, að verkalýðshreyfingin
yrði að vera reiðubúin til átaka
við ríkisvaldið, ef samráð ætti að
skila árangri. Þetta atriði kvað
hann vanta í tillögur Þrastar, sem
hefði ekki hugnfynd um hvað ætti
að gera ef samráðið rynni út í
sandinn. Það væri forsenda árang-
ursríks samráðs, að samningsaðil-
arnir væru hræddir við afleiðingar
jæss að samráð tækist ekki.
Þorvaldur Þorvaldsson sagði, að
hið kapítalíska hagkerfi leyfði
aldrei verulegar bætur á lífskjör-
um og því tómt mál, og raunar
hrein svik, að tala um lífskjara-
sáttmála. Kvað hann verkalýðs-
baráttu hér á landi hafa hnignað
mjög frá því Kommúnistaflokkur
íslands var lagður niður. Verka-
lýðshreyfingin gerði sér ekki leng-
ur grein fyrir því að öllu skipti að
kollvarpa auðvaldsþjóðfélaginu.
Að tryggja verkalýðs-
forystuna í sessi
Stefán Benediktsson, alþingis-
maður, kvaðst ekki miklu nær um
lífskjarasáttmálann eftir þennan
fund. Hann spurði hvað gerðist ef
slíkur samningur næðist ekki
fram. Er verkalýðshreyfingin þá
reiðubúin til átaka og þá við
hvern?
Stefán sagði, að sér virtist sem
hugmyndin um lífskjarasáttmála
gengi út á það að tryggja verka-
lýðsforystuna í sessi, en ekki bæta
hag launafólks. Það væri íhugun-
arefni að samningar og samráð af
því tagi, sem Þröstur hefði í huga,
væru þegar fyrir hendi. Búnaðar-
félag íslands væri eitt dæmi um
það. „Lítum á kjör bænda og at-
hugum síðan hvort svona samning-
ur sé fýsilegur í ljósi þess hver þau
eru,“ sagði hann. Á þessum vett-
vangi væri mönnum skammtaðir
allir hlutir og það hefði sannarlega
ekki bætt hag bænda. „Þetta er
því bein atlaga að lýðræði og
samningsrétti fólks," sagði Stefán
og spurði hæðnislega: „Verður ekki
hreinn óþarfi að kjósa eftir að
svona samningur hefur verið gerð-
ur?“
Birgir Björn Sigurjónsson kvað
áratug frá því að uppreisn frjáls-
hyggjunnar hófst hér á landi og
nú væri orðið tímabært að upp-
reisn verkalýðshreyfingarinnar
hæfist. Vandinn á Islandi væri
ekki verðbólga eða erlend skulda-
söfnun, heldur langur vinnudagur
og lág laun.
Haraldur Steinþórsson taldi
umræðuna á fundinum „gelda",
eins og hann komst að orði. Kvaðst
hann ekkert hafa fengið út úr
henni og leggja yrði málið fram
með einhverjum öðrum hætti, ef
einhver botn ætti að fást í það.
Pólitískan arm verka-
lýdshreyfingarinnar
skortir þrek
í lokaræðu sinni lýsti Þröstur
Ólafsson því yfir, að ekki væri
unnt að horfa fram hjá því hvaða
ríkisstjórn sæti að völdum og betri
kostur virtist ekki í augsýn. Ef það
væri hlutverk verkalýðshreyfing-
arinnar að koma stjórninni frá
hvað sem það kostaði, hlyti það
líka að vera verkefni hennar að
mynda nýja stjórn. í því efni sæju
menn hins vegar ekki land og yrðu
að horfast í augu við það. Og jafn-
vel þótt til valda kæmi stjóm hlið-
holl verkalýðshreyfingunni og
tekin yrði upp vísitölubinding
launa á ný, mundi sú stjórn neyð-
ast til að afnema bindinguna innan
eins eða eins og hálfs árs. „Af
þessum sökum get ég ekki mælt
með því, að menn taki nú upp
stríðsöxina. Til þess hefur hinn
pólitíski armur verkalýðshreyfing-
arinnar ekki öðlast það þrek, sem
á þarf að halda," sagði Þröstur
Ólafsson.
Innan við fimmtíu manns sóttu
fund Málfundafélags félags-
hyggjumanna, og blaðamanni
Morgunblaðsins virtist sem al-
mennir fundarmenn væru lítt
hrifnir af hugmyndum Þrastar.
Annars var það áberandi hversu
sundurleitur hópur það er, sem
kennir sig við „félagshyggju". Þar
eru fremstir i flokki sósíalistar,
sem eru óánægðir með Alþýðu-
bandalagið, en eiga líklega fremur
samleið með því en öðrum stjórn-
málaflokkum. Líka eru þarna
konur úr Kvennaframboði og
Kvennalista, og menn sem eru fé-
lagar í Alþýðuflokknum, Banda-
lagi jafnaðarmanna og Framsókn-
arflokknum. Það sem hvetur þetta
fólk til skrafs og ráðagerða er sýni-
lega ekki samstaða um nein póli-
tísk markmið, sem gæti t.d. orðið
grundvöllur sameiginlegs fram-
boðs. Nær virðist að segja, að það
sem sameini það sé óánægja og
vonbrigði með pólitískt hlutskipti
sitt. Líklegt er, að ef - og þegar -
reynt verður að virkja þessa
óánægju með einhverjum áþreif-
anlegum hætti, séu dagar Mál-
fundafélagsins í núverandi mynd
taldir.
GM.