Morgunblaðið - 04.01.1986, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. JANÚAR1986
Utgefandi tlribiMfe Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 450 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 40 kr. eintakiö.
Samtaka þjóð
orsteinn Pálsson, for-
maður Sjálfstæðisflokks-
ins, er sá íslenskra stjórn-
málamanna, sem mesta
áherslu hefur lagt á nauðsyn
þess undanfarin misseri, að
víðtækar sættir náist á
stjórnmálavettvangi um
skynsamleg markmið í efna-
hagsmálum. Áramótagrein
hans hér í Morgunblaðinu er
mótuð af þessu viðhorfi.
Hann minnir á, að aðeins
samtaka þjóð geti náð ár-
angri í átökum við þann
vanda, sem að steðjar.
Formaður Sjálfstæðis-
flokksins leggur úrlausnar-
efnin skýrt fyrir án þess að
krefjast þess af lesendum, að
þeir taki afstöðu til annars
en í hverju vandinn sé fólg-
inn. Um viðhorfin í kjaramál-
um segir hann til dæmis: „í
byrjun árs stöndum við aftur
frammi fyrir nýrri kjara-
samningagerð, bæði á al-
mennum vinnumarkaði og við
opinbera starfsmenn. Á
miklu veltur hvernig til tekst
á næstu vikum við þetta
vandasama verk. Mörgum
spurningum er ósvarað og því
er auðvitað mikil óvissa
framundan. Ríkisvaldið hef-
ur fyrir sitt leyti reynt aö
draga úr opinberum umsvif-
um í því skyni að auka oln-
bogarými atvinnulífsins.
Þetta er mikilvæg pólitísk
stefnumörkun, en hún kallar
enn frekar á ábyrgð þeirra,
sem að kjarasamningum
standa. Kaupmáttur launa
mun nú sem fyrr ráðast af
vexti þjóðartekna. Við höfum
möguleika til þess að verja
kaupmáttinn, jafnvel styrkja
hann lítið eitt. En skorti vilja
til sameiginlegs átaks, geta
hjólin snúist öndvert við það
sem ætlað er, verðbólga kann
að vaxa og kaupmáttur að
minnka."
Þessi sáttaorð eru í hróp-
legri andstöðu við það, sem
lesa mátti eftir Svavar Gests-
son, formann Alþýðubanda-
lagsins, hér í blaðinu á gaml-
ársdag: „Stundum heyrist að
ekkert þýði að berjast — allt
verði tekið aftur. Þetta sjón-
armið er fráleitt. Við höfum
ekki leyfi til að gefast upp.“
Slagorðavaðall af þessu tagi
skilar launþegum ekki neinu.
Hann á ekki heldur að leiða
til þess,*aö menn veiti þeim
stjórnmálamönnum brautar-
gengi, sem nota hann. Engir
hafa lofað launþegum meiru
en alþýðubandalagsmenn á
undanförnum árum. Engir
hafa heldur svikið meira eftir
að foringjum flokksins hefur
verið veitt umboð af kjósend-
um.
Fyrir lesendur Morgun-
blaðsins er athyglisvert að
bera það saman, að í ára-
mótahugleiðingum forystu-
manna á síðum blaðsins er
meiri samhljómur milli orða
Þorsteins Pálssonar og Ás-
mundar Stefánsson, forseta
Alþýðusambands íslands, en
milli Ásmundar og Svavars
Gestssonar. Jafnvel Kristján
Thorlacíus, formaður Banda-
lags starfsmanna ríkis og
bæja, segir íslendinga þurfa
að láta af þeirri sundrung,
sem hrjáir þjóð okkar á
mörgum sviðum, eins og hann
orðar það.
í grein sinni segir Þor-
steinn Pálsson: „Ýmsir
spyrja eölilega, hvort raun-
hæft sé að reikna með lækk-
andi verðbólgu þegar svo
umfangsmiklir kjarasamn-
ingar standa fyrir dyrum.
Aðrir spyrja hvort unnt sé
að vænta þess að samningar
náist án umfangsmikilla
átaka og vinnustöðvana. Á
móti má spyrja hvort nokkur
treysti sér til að færa rök
fyrir því, að verkfallsátök og
verðbólgusamningar séu lík-
legir til að auka kaupmátt og
bæta lífskjör. Það væri sann-
arlega of mikil bölsýni að
trúa ekki á vilja manna til
þess að finna lausn á grund-
velli þess tvíþætta markmiðs,
að verja kaupmátt og ná
niður verðbólgu. Sá árangur
næst ekki með slagorðum og
hjaðningavígum heldur með
markvissum og yfirveguðum
vinnubrögðum."
Morgunblaðið tekur ein-
dregið undir þessi orö Þor-
steins Pálssonar. Tækju
stjórnmálamenn, atvinnu-
rekendur og forystumenn
launþegasamtaka höndum
saman nú á fyrstu vikum
nýbyrjaös árs um sáttfýsi og
vinnubrögð í anda hennar, er
fullvíst, að störf þeirra
myndu bera meiri ávöxt en
ef bitið verður í skjaldarrend-
urnar og haft í heitingum.
Afli og markaðsaðstæður eru
með þeim ágætum um þessar
rnundir, að miklir fjármunir
fara í súginn, ef sundurlynd-
isfjandinn á enn einu sinni
aö ríða húsum. Samtaka þjóð
þarf að átta sig á því, að í
góðæri er slæm afkoma ein-
ungis af manna völdum.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 319. þáttur
Charles Egill Hirt í Reykja-
vík skrifar mér athyglisvert
bréf. Birtist það hér á eftir í
heild sinni, og verður síðan
reynt að gera því einhver skil.
En gefum bréfritara orðið:
„Sæll og heill, Gísli Jónsson.
Efni þessa bréfs er saman
safnað vegna hvatningar þinn-
ar til ungs fólks að láta í sér
heyra. Mig langar einnig til að
fullvissa þig að það heyrir ekki
undantekningunni til að jafn-
aldrar mínir láti sér íslenska
tungu einhverju varða þó aö
enn sé það latt við að skrifa
um hana. En hér koma örfáar
hugleiðingar.
1. I íslensku eru orðin utan og
erlendis notuð á sama hátt
og inn og inni. Stundum er
hins vegar sagt af þekking-
arleysi „hann fór erlendis í
gær.“
Mér hefur löngum leiðst
orðið útlönd (svo ég minnist
nú ekki á eintölumyndina)
og þegar talað er um að
ferðast í útlöndum. Við för-
um í utanlandsferðir en þó
koma hingað útlendingar en
ekki utanlendingar. Er þetta
ekki ósamræmi? Að auki
þætti mér gaman að fræðast
um forskeytið (?) er- í orð-
inu erlendur.
2. í tilkynningum Rásar einn-
ar heyrði ég nýlega hvar
Flugleiðir auglýstu jóla-
vöruflutninga. Fyrri til-
kynningin var hvatning til
að koma vörunum í höfn í
tæka tíð en sú seinni varaði
við að missa af lestinni. Bæði
orðatiltækin minna á allt
aðrar samgönguleiðir en
flug og veit ég ekki hvort
það sé gert af ásettu ráði.
Ekki get ég gert upp við mig
hvort orðalagið hæfi.
Reyndar minna þessi dæmi
mig á orðið vírherðatré.
3. Úr því að minnst var á út-
varp má geta þess að fyrir
stuttu gerði þulur nokkur
athugasemd við auglýsingu
sem birtist í Rás tveimur en
vitaskuld er auglýsing flutt
í útvarpi, sýnd í sjónvarpi
og birt í blöðum.
4. Oft heyrist sagt meira og
meira í staðinn fyrir æ meira
eða sífellt meira. Ég hygg að
fyrsta dæmið sé myndað
vegna erlendra áhrifa.
5. Oðru hef ég velt fyrir mér.
í menntaskóla var mér
kennt að orðið keppni væri
aðeins til í eintölu. Geturðu
útskýrt fyrir mér hverju
þetta sætir og hvernig skuli
haga orðunum ef rætt er um
fleiri keppni en eina?
6. í riti sem kom út laust eftir
síðustu aldamót veitti ég því
athygli að orðið aöeins er
ritað í tvennu lagi, að eins.
Er ég sá þetta rifjaðist upp
fyrir mér er mig og vin minn
greindi á um hvort mætti
rita gegnum í tvennu lagi.
Það hlýtur jú að vera upp-
runalegra og hvað er mál-
verndun ef ekki varðveisla
þess upprunalega?
7. Svo ég minnist eilítið á stíl-
fræði hef ég að undanförnu
veitt athygli (mis-)notkun á
málsháttum og tilvitnunum
sem sýna feimni og óöryggi.
„Glöggt er gests auga eða
þannig...“ og „spegill speg-
ill herm þú mér og allt
það ...“ eru tvö dæmi um
kæruleysislegan og hvim-
leiðan stíl.
8. Að lokum langar mig til
þess að þakka Hauki Egg-
ertssyni fyrir pistil sem
birtist í Morgunblaðinu
föstudaginn 6. desember. Til
viðbótar við þær stéttir sem
hann fjallar um (listamenn
og menntamenn) langar mig
til að bæta stétt manna sem
á að vera okkur hinum til
fyrirmyndar enda þjóð-
kjörnir í embætti sín.
Stjórnmálamenn eru ekki
ósparir [Þannig í bréfinu.
Umsjónarm.] á ljótar slettur
og held ég að ekki þurfi að
nefnadæmi.
Þinn einlægur."
Umsjónarmaður þakkar
þetta mikla bréf, enda er hér
margt að athuga. Um sumt er
umsjónarmaður á sama máli
og bréfritari, en annað ekki,
eins og gengur, og koma þá
athugasemdir umsjónar-
manns, jafnvel við sjálfan
texta bréfsins, smátt og smátt.
Fullyrðing bréfritara um
almennan áhuga ungs fólks á
íslenskri tungu gleður mig. En
þegar hann orðar það svo, að
jafnaldrar sínir „láti sér ís-
lenska tungu einhverju varða",
þá myndi ég hafa þolfall með
láta og segja að fólk léti sig
o.s.frv.
íslenska er að uppruna
norskt útflytjendamál að
mestu leyti. Flestir voru út-
flytjendurnir frá Vestur-
Noregi, einkum Sogni, Fjörð-
um og Hörðalandi. Á þeim
slóðum tíðkaðist að kalla stefn-
una til hafs út, en gagnstæða
stefnu í áttarheitum land.
Þannig táknaði útsynningur
suðvestanátt, en landnyrðingur
norðaustanátt. Urðu þessi heiti
lífseig meðal íslendinga þrátt
fyrir breyttar aðstæður.
Þegar Norðmenn fóru vestur
yfir hafið, svo sem til íslands,
fóru þeir út, en utan á sömu
leið til baka. Þessa málvenju
tóku íslendingar í arf. Frá
íslandi til Noregs varð utan, en
aftur á móti sagðist Snorri
Sturluson vilja út, er hann
langaði frá Noregi til íslands.
„Út vil ek“, er eftir honum
haft. Þá segir Ari hinn fróði
Þorgilsson í íslendingabók að
á dögum Haralds hárfagra
hafi för manna verið mikil
mjög út hingað úr Noregi. En
íslendingar fóru einnig út, er
þeir fóru vestur til Grænlands.
Skal nú aftur vitnað í íslend-
ingabók (stafs. Fornritaútg.,
leturbr. umsjónarmanns):
„Land þat, es kallat es Græn-
land, fannsk ok byggðisk af
íslandi. Eiríkr enn rauði hét
maðr breiðfirzkr, es fór út
heðan þangat...“
Það er því ekki að furða, þótt
ruglings gæti í notkun orðanna
út og utan um för manna milli
landa og jafnvel lengri ferða-
lög. Orðið útför merkir t.d.
snemma bæði utanlandsferð og
jarðarför.
Ég er sammála bréfritara
um orðið erlendis. Fyrir mér
táknar það „dvölina á“, en ekki
„hreyfinguna til“. Skylt er þó
að geta þess, að í gömlu les-
máli, sem gott þykir, kemur
orðmyndin erlendis fyrir í
merkingunni „í annað land“
eða jafnvel „í annan heim“.
Þessar slóðir eru því vandrat-
aðar.
Ég er einnig, að vissu marki,
sammála bréfritara um „út-
landið". Það er hvimleið
dönskusletta, þegar menn segj-
ast hafa verið „í útlandinu" í
stað þess að hafa verið erlendis
eða utanlands. En önnur lönd
mega vel heita útlönd og þeir,
sem þar búa, útlendingar, enda
þótt við förum í utanlands-
ferðir. Samkvæmt framan-
sögðu sýnist mér ekki ámælis-
vert ósamræmi í því.
Skákþing Reykjavík-
ur hefst á sunnudag
SKÁKÞING Reykjavíkur 1986
hefst næstkomandi sunnudag,
5. janúar og verður teflt í félags-
hcímili Taflfélags Reykjavíkur á
Grensásvegi 46.
í aðalkeppninni, sem hefst á
sunnudaginn kl. 14, munu
keppendur tefla saman í einum
flokki 11 umferðir eftir Mon-
rad-kerfi. Umferðir verða
þrisvar í viku, á sunnudögum
kl. 14 og á miðvikudögum og
föstudögum kl. 19.30. Bið-
skákadagar verða inn á milli.
Keppni í flokki 14 ára og
yngri á skákþingi Reykjavíkur
hefst laugardag, 11. janúar, kl.
14. í þeim flokki verða tefldar
níu umferðir eftir Monrad-
kerfi, umhugsunartími 40
mínútur á skák fyrir hvern
keppanda. Keppnin tekur þrjá
laugardaga, þrjár umferðir í
senn. Bókaverðlaun verða fyrir
a.m.k. fimm efstu sæti.
Lokaskráning í aðalkeppn-
ina verður laugardag, 4. jan-
úar, kl. 14—18 og er öllum
heimil þátttaka.
Taflfélag Reykjavíkur hefur
haldið skákþing Reykjavíkur
árlega frá árinu 1931. Ingi R.
Jóhannsson hefur oftast orðið
skákmeistari Reykjavíkur, alls
sex sinnum. Nætir koma Ás-
mundur Ásgeirsson, Baldur
Möller, Eggert Gilfer, Benóný
Benediktsson, Björn Þorsteins-
son og Jón Kristinsson, en þeir
hafa unnið meistaratitilinn
fjórum sinnum hver. Núver-
andi skákmeistari Reykjavíkur
er Róbert Harðarson.
(Fréttatilkynníng.)