Morgunblaðið - 12.04.1986, Blaðsíða 16

16 ______________MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR12. APRÍL1986_
Prófessor á villgötum
— eftir Jónas A.
Aðalsteinsson
Miðvikudaginn 12. mars 1986
birtist í Morgunblaðinu grein eftir
Gísla Jónsson prófessor undir yfir-
skriftinni „Hæstiréttur á villigöt-
um“. Grein þessi er að stofni til um
dóm Hæstaréttar íslands í hæsta-
réttarmálinu nr. 4141/1984: Gísli
Jónsson gegn Rafveitu Hafnar-
fjarðar, sem kveðinn var upp hinn
16. desember 1985. Gísli Jónsson
prófessor sótti mál sitt sjálfur, bæði
í héraði og fyrir hæstarétti. í héraði
var lögmaður vamaraðila, Rafveitu
Hafnarfjarðar Gunnar Guðmunds-
son hdl., en undirritaður flutti málið
fyrir vamaraðila í hæstarétti. Þess
skal getið að sem ólöglærður maður
naut Gísli lögfræðilegra leiðbein-
inga dómstólanna svo sem kveðið
er á um í lögum um það efni.
Eftir dóm æðsta dómstóls lands-
ins, Hæstaréttar ísiands, fallast
flestir á að viðkomandi máli sé þar
með lokið, skorið sé endanlega úr
ágreiningi um efnisatriði og deilum
um lagatúlkun. í þessu máli er aftur
á móti greinilegt, að prófessorinn
sættir sig alls ekki við dóm hæsta-
réttar í máli þessu og hefur nú að
flytja málið fyrir alþjóð á síðum
dagblaðanna. Ég undirritaður var
ekki ráðinn til málsvamar á þeim
vettvangi, en tel mér þó skylt að
koma á framfæri réttum upplýsing-
um um mál þetta vegna þess að svo
mjög er hallað réttu máli í grein
prófessorsins að ekki verður við
unað.
En um hvað íjallaði svo mál
þetta? Skal nú að því vikið í eins
stuttu máli og unnt er.
Ágreiningsefnið
Upphaf dómsmáls þessa var það
að hinn 26. maí 1983 óskaði Raf-
veita Hafnarfjarðar eftir lögtaksúr-
skurði og framkvæmd lögtaks til
heimtuskuldar Gísla Jónssonar að
fyárhæð kr. 1.782,60. Er það hin
tölulega fjárhæð sem málið snerist
um. Prófessor Gísli mótmælti þess-
ari kröfu og hinn 15.3. 1984 lagði
hann svo fram greinargerð máli
sínu til stuðnings.
í greinargerð Rafveitu Hafnar-
fjarðar segir orðrétt um ágrein-
ingsefni þetta: „Ágreiningsefnið í
máli þessu snýst um það að gerðar-
þoli (Gísli Jónsson) telur að hann
eigi rétt á að kaupa raforku til
húshitunarkerfis síns samkvæmt
framangreindum taxta D.I., sem
er nokkru lægri en heimilistaxti í
B-kafla gjaldskrárinnar. Gerðar-
beiðandi (Rafveita Hafnarfjarðar)
hefur hins vegar synjað óskum
gerðarþola þar um enda sé hér um
að ræða raforkukaup fyrir mótor
(rafhreyfíl) sem knýr blásara á
heimili hans. Blásari þessi flytur
síðan húshitunarrásir í húsinu.
Umrætt tæki sé notað til þess að
flytja hitaorku en ekki til að fram-
leiða hana. Tækið umbreyti raforku
ekki beint í hitaorku eins og hitun-
artæki gera. Tækið þjónar því sem
vinnutæki eða vél.“
Í greinargerð Gísla Jónssonar
prófessors segir aftur á móti: „Hús
mitt að Brekkuhvammi 4 í Hafnar-
fírði hefur frá upphafí verið kynt
með lofthitun, þ.e. heitu lofti er
blásið inn í herbergin. Kynding
hússins hófst 1962. Upphaflega var
vatnið sem notað er til að hita loftið
upp, hitað með rafmagni að nóttu
til sem keypt var skv. húshitunar-
taxta, svokölluðum næturhitunar-
taxta. Blásari lofthitunarkerfisins
var á sama taxta en án rofa. Þetta
karfí var í notkun í 15 ár eða þar
til hitaveita var tekin í notkun í
stað næturhitunar þann 6. apríl
Jónas A. Aðalsteinsson
„I úrskurði sínum tók
héraðsdómarinn af-
stöðu til allra máls-
ástæðna með tilvitnun í
lagaákvæði eftir því
sem við átti. I dómi
hæstaréttar er þessi
úrskurður héraðsdóm-
arans staðfestur, m.a.
með vísan til forsendna
hans. Með því tekur
hæstiréttur undir þær
sem slíkar. Það er þvi
alrangt sem margítrek-
að kemur fram í um-
ræddri gfrein Gísla
Jónssonar prófessors,
að rök meirihluta
hæstaréttar hafi nánast
engin verið og án nokk-
urra Iagatilvitnana.“
1977. Þar sem raforkunotkun hita-
kerfisins var þá einungis vegna
blásaramótors, var ekki lengur tal-
inn grundvöllur fyrir næturhitunar-
taxta og þess því óskað munnlega
við rafveitustjóra að fá keypta raf-
orku á blásarmótorinn skv. órofnum
hitataxta. Málið var í athugun hjá
rafveitustjóra í rúm tvö ár og á
meðan fór salan fram skv. nætur-
hitunartaxta. Með bréfí dags.
12.09.79 sagði rafveitustjóri upp
raforkusölu skv. næturhitunartaxta
frá og með 20.10.79 án þess að
bjóða upp á annan húshitunartaxta.
Með bréfí dags. 20.09.79 sótti ég
formlega um að fá keypta raforku
skv. órofnum hitataxta, Dl. Með
bréfí dags. 27.11.79 var beiðninni
hafnað. Þar sem ég taldi rök raf-
veitunnar fyrir synjunni ekki stand-
ast, tilkynnti ég með bréfí dags.
03.03.80, að ég hefði ákveðið að
kaupa raforku á blásaramótor minn
skv. órofnum hitataxta, Dl.
Ákvörðun mín byggðist á því að ég
taldi mig fullnægja öllum þeim
skilyrðum sem í gjaldskrá voru fyrir
kaupum á raforku skv. þessum
gjaldskrárlið og að ég ætti þar með
rétt til að velja þann taxta. Af hálfu
Rafveitu Hafnarfjarðar hafa aldrei
komið fram önnur andmæli gegn
því, að ég fullnægði umræddum
skilyrðum, en þau að ekki væri um
húshitunarnotkun að ræða. Því
sjónarmiði hefí ég ávallt vísað á
bug. Má þar m.a. benda á að raf-
orkusala í blásaramótorinn hafí þá
farið fram skv. húshitunartaxta í
rúm 17 ár.“
Dómur í héraði
Hinn 5. apríl 1984 kvað Valgarð
Sigurðsson, dómari í þessu máli,
upp úrskurð í því og segir þar m.a.:
„Það er meginatriði þessa máls
hvort gjaldskrá Rafveitu Hafnar-
fjarðar sé gild réttarheimild að því
er varðar skilmála fyrir raforku-
sölu.“ { 24. gr. orkulaga segin
„Skilmála fyrir raforkusölu skal
setja í reglugerð."
í 8. gr. 1. mgr. reglugerðar fyrir
Rafveitu Hafnaríjarðar nr. 268, 27.
október 1969 segir: „Rafveita
Hafnarfjarðar selur raforku til
almenningsþarfa á orkuveitusvæði
sínu, alls staðar þar sem taugakerfí
hennar nær til, með þeim skilmál-
um, sem ákveðnir eru í reglugerð
þessari og gjaldskrá rafveitunnar á
hveijum tírna." Með þessu ákvæði
lætur framkvæmdavaldshafí lægra
settu stjómvaldi, í þessu tilviki
bæjarstjóm Hafnaifyarðar, það eftir
að semja skilmálana fyrir raforku-
sölunni til birtingar í gjaldskrá
rafmagnsveitunnar sem hann síðar
staðfestir og birt er í B-deild Stjóm-
artíðinda á sama hátt og reglugerð-
in. Gjaldskráin er þannig hliðsett
stjómvaldsregla reglugerðinni og
því gild réttarheimild og sett á
grundvelli hennar og það fæst ekki
séð að viðkomandi stjómvald hafí
hér farið út fyrir lagaheimild sína
með þessari skipan svo að ógildi
varði.
Varðandi þá málsástæðu gerðar-
þola (Gísla Jónssonar) að með skil-
greiningu sinni á húshitun í gjald-
skrá sé Rafveita Hafnarfjarðar að
ákveða og þrengja gildissvið reglu-
gerðar um söluskatt og laga um
verðjöfnunargjald, þá hefur ekkert
það verið leitt í Ijós í máli þessu
að um óeðlilega ákvörðun sé að
ræða miðað við reglugerð um sölu-
skatt og lög um verðjöfnunargjald.
Pjármálaráðherra skipar sölu-
skattsmálum, og hvað þetta atriði
varðar er ákvæði í 2. gr. 13. lið
reglugerðar nr. 316, 8. september
1978, þess efnis að rafmagn til
hitunar húsa og laugarvatns sé
undanþegið söluskatti. Skilgreining
á því hvað sé húshitun og hveijir
séu skilmálar fyrir raforkusölu til
húshitunar er síðan af eðlilegum
ástæðum eftirlátin stjómvaldi sem
með þau mál fara. Svo er einnig
með verðjöfnunargjald.
Varðandi úrskurði fjármálaráðu-
neytisins og iðnaðarráðuneytisins,
sem getið er á dskj. nr. 21, sem
Námshópar fyrir
ellilí feyrisþega
eftirJónu
Eggertsdóttur
Breytingar sem orðið hafa í ís-
lensku samfélagi á undanfömum
ámm hafa leitt til þess að sífellt
fleiri hætta störfum 70 ára og fara
á eftirlaun. Flestir em þá við góða
heilsu og hafa mikið starfsþrek.
Ymsir hafa einhver viðfangsefni að
fást við, en aðrir hafa lítið hugleitt
það tímabil sem framundan er. Það
er mikil breyting að hafa verið í
fullu starfí og hverfa til aðgerðar-
leysis. Slíkt getur valdið tómlæti
og sinnuleysi. Líkamleg og andleg
hrömun siglir þá gjaman í kjölfarið
og þörf fyrir félagslega þjónustu
og stofnanavist eykst.
Um allan hinn vestræna heim er
skortur á verkefnum talið eitt aðal-
vandamál ellilífeyrisþega í dag og
margt bendir til að lífshorfur þeirra
séu vemlega skertar af þeim sökum
einum að þá skortir hlutverk.
Verkalok hafa vemlegar breyt-
ingar í för með sér. Samband rofnar
við vinnufélaga, hætta verður á
einangmn og fjárhagur verður oft
naumarí. Þetta orsakar svokallaða
gerviöldmn sem stafar af því að
hinn aldraði einstaklingur fær nei-
kvæða sjálfsímynd. Hann tekur á
sig það hlutverk sem þjóðfélagið
þröngvar upp á hann. Margvíslegar
rannsóknir hafa þó sýnt að aldraðir
eiga auðvelt með að læra og tileinka
sér ný námsefni og geta miðlað
öðmm.
í Danmörku em lög þess efnis
að hið opinbera styrkir fræðslu-
starfsemi fyrir ellilífeyrisþega.
Undanfarin 10 ár hafa á gmndvelli
þessara laga starfað námshópar
fyrir ellilífeyrisþega í Viborg á Jót-
landi. Ulla Brita Gregersen, iðju-
þjálfí, hefur haft umsjón með þess-
ari starfsemi frá upphafí. Til að
byija með vantreystu þátttakendur
sér. „Við getum þetta ekki," heyrð-
ist oft sagt. Eitt af því fyrsta sem
tekið var til umfjöllunar var efnið
„minningar úr skóla". Rifjað var
upp kennsluefni frá því þátttakend-
ur vom í skóla. Síðan var samband
haft við ýmsa gmnnskóla og spurt
að því hvort hópamir mættu koma
í heimsókn og ræða við bömin um
kennsluefnið í dag. Jafnframt buð-
ust þátttakendur í námshópunum
til að segja frá hvemig skólalífið
og kennslan hefði verið þegar þeir
vom í skóla.
Fmmkvæði þessu var vel tekið
og fljótlega fóm ellilífeyrisþegamir
að fá boð frá skólum víðsvegar um
Danmörku. í dag em þeir eftirsóttir
við kennslu við ýmiss konar skóla.
Þegar t.d. hjúkmnarfræðinemar
hafa lokið þeim hluta námsins sem
fjallar um hjúkmn aldraðra em
ellilífeyrisþegar fengnir til að segja
frá eigin reynslu af því hvemig líf
þessa aldurhóps sé.
Margvísleg efni hafa verið tekin
til umfjöllunar m.a. alþjóðleg sam-
skipti og stofnanir. Tvær náms-
ferðir hafa verið skipulagðar til
útlanda til borganna Strassburg og
„Verkalok hafa veru-
legar breytingar í f ör
með sér. Samband rofn-
ar við vinnufélaga,
hætta verður á einangr-
un og fjárhagur verður
oft naumari. Þetta or-
sakar svokallaða gervi-
öldrun sem stafar af
því að hinn aldraði ein-
staklingur fær nei-
kvæða sjálfsímynd.“
Genf. Áður en farið var af stað var
aflað upplýsinga um aiþjóðlegar
stofnanir í þessum borgum, starf-
semin var rædd ítarlega og síðan
var fengið leyfi til að skoða stofnan-
imar.
Hver hópur hittist einu sinni í
viku, en þátttakendur em önnum
kafnir í sambandi við verkefni sem
unnið er að hveiju sinni. Haft er
eftir syni eins þátttakandans: „Áður
en móðir mín byijaði þátttöku í
námshóp var hún mjög einmana.
Hún vildi helst að við systkinin
kæmum daglega. Nú er hún svo
upptekin af náminu og því sem
gerist í hópnum að hún er sjaldan
heima. Við systkinin verðum að
panta með löngum fyrirvara til að
hitta hana heima og veikindi hefur
Jóna Eggertsdóttir
hún ekki tíma til að hugsa um.“
í þessu starfí hafa þátttakendur
oft komið á óvart með að sýna
hæfíleika sem engan gmnaði að í
þeim byggi. Einnig hefur tekist að
ná góðum tengslum við ýmsa ald-
urshópa, sem án efa er engu að
síður til gagns og ánægju fyrir þá
sem yngri em en þá eldri.
Víða í Danmörku hafa nú verið
stofnaðir námshópar fyrir ellilífeyr-
isþega sem starfa á svipuðum
gmndvelli og hópamir í Viborg.
Ulla Brita Gregersen sem frá upp-
hafí hefur haft umsjón með hópun-
um í Viborg hefur verið fengin til
að segja frá starfseminni víða um
heim. Um þessar mundir er hún í
fyrirlestraferð í Bandaríkjunum.
Fyrir tilstuðlan Félags eldri borgara
í Reykjavík og nágrennis, Iðju-
þjálfafélags íslands og Öldmnar-
fræðafélags íslands mun hún halda
fyrirlestur í Norræna húsinu í
Reykjavík 15. apríl nk. um náms-
hópa fyrir ellilífeyrisþega.
Höfundur er félagsráðgjnfi.
Stofnfundur
Samtaka áhuga-
manna um sel-
veiðihlunnindi
Stofnfundur Samtaka áhuga-
manna um selveiðihlunnindi
verður haldinn í Bændahöllinni
sunnudaginn 13. april næst-
komandi og hefst klukkan 13.
Á fundinum verða lögð fram
drög að lögum félagsins. Rætt
verður um stöðu selveiðimála og
fmmvarp til laga um selveiðar við
ísland, sem nú liggur fyrir á
Alþingi.
Undirbúningsfundur að stofnun
samtakanna var haldinn í nóvem-
ber síðastliðnum og var þá kosin
bráðabirgðastjóm sem í eiga sæti
Eysteinn G. Gíslason, Skáleyjum,
Jón Benediktsson, Höfnum og
Friðrik Jónsson Stykkishólmi.
í drögum að lögum félagsins
segir m.a.:
Tilgangur félagsins er:
að standa vörðum rétttindi þeirra
sem selveiðijörðum ráða og stuðla
að því að þeir reki skyldur þær
er réttindunum kunna að fylgja,
að spoma gegn handahófskennd-
um veiðum og fækkunaraðgerð-
um, að vinna að aukinni og bættri
nýtingu selaafurða og hafa fmm-
kvæði að og samvinnu við ýmsa
aðila um að vinna selskinnum
markað á ný, að hvetja til aukinna
rannsókna á selastofnunum við
ísland, að stuðlá að því að hefð-
bundnum aðferðum við nýtingu
sela sé viðhaldið, að stuðla að
því að sett verði heildarlöggjöf um
seli og selveiðar sem taki mið af
framantöldum atriðum.
(Úr fréttatilkynningu.)