Morgunblaðið - 27.04.1986, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. APRÍL1986
Gámadagur í Eyjum
Ljósmyndir Sigurgeir Jónasson
Barízt af hðrku
um bezta fiskinn
— síaukinn útflutningur fersks fisks rýrir umsvif og tekjur
fiskvinnslu og fiskverkafólks en bætir hag útgerðar og sjómanna
ÚTFLUTNINGUR fersks fisks í gámum hefur
verið mjög umtalaður að undanförnu og Iítur
hver sínum augum silfrið. Deilt er um þjóðhags-
lega hagkvæmni þessa, áhrif gámanna á afkomu
fiskvinnslu og fiskverkafólks og á markaði fyrir
frystan fisk og saltfisk. Gámafiskurinn er stað-
reynd og það er fullyrt að einstaka útgerðir hafi
bjargað sér frá gjaldþroti með útflutningi á fersk-
um fiski. Það er ennfremur staðreynd að í flestum
tílfellum fæst mun hærra verð fyrir ferskan fisk
erlendis en hér heima. Fulltrúar fiskvinnslunnar
telja að með þessu sé verið að flytja fiskvinnsluna
úr landi og nýting stöðvanna hér verði því slök
3.960 lestir utan í gámum
Frá áramótum til 15. apríl bárust
13.847 lestir af botnfiski til vinnslu
í Vestmannaeyjum. Á sama tíma
árið áður voru það 15.867 lestir,
1984 20.391 og 1983 23.505 lestir.
Árin 1983 og 1984 fór enginn fiskur
í gáma, árið 1985 344 lestir og í ár
3.690 lestir. Heildaraflinn þetta
tímabil í ár er því 17.537 lestir, sem
er rúmum 1.000 lestum meira en í
fyrra. Nákvæmar tölur um teg-
undaskiptingu í gámaútflutningi til
15. april liggja ekki fyrir, en fyrstu
þijá mánuðina fóru 582 lestir af
þorski í gáma, 852 af ýsu, 748 af
kola og 363 lestir af öðrum tegund-
um. Frystihúsin vilja síður taka á
móti kolanum og hefur allur veiddur
koli farið í gáma. Þorskafli trollbáta
hefur verið mjög slakur og þeir
því sótt meira en eila í kolann, þar
sem verð fyrir hann erlendis er
svipað og fyrir þorsk og ýsu.
Útflutnlngur á ferskum
kola hefur bjargað miklu
Skipstjórar og útgerðarmenn
trollbátanna fullyrða, að hefði ekki
komið til útflutningur á kola í gám-
um, hefði útgerðin staðið mjög
höllum fæti og útflutningur í gám-
og afkoman erfið. Nokkra athygli vekur, að við-
brögð við þessum útflutningi hafa til þessa ein-
göngu verið í orði, ekki á borði. Svo virðist sem
lausn á þessu máli og niðurstaða um hagkvæmni
og afleiðingar liggi hvergi fyrir. Ennfremur vekur
athygli að mörg skip í eigu fiskvinnslu flytja
ferskan fisk utan í gámum, þrátt fyrir yfirlýsingar
um slæmar afleiðingar þess fyrir vinnsluna. Hér
á eftir verður fjallað um áhrif útflutnings þessa
frá Vestmannaeyjum og leitast við að bregða upp
sem flestum sjónarmiðum og þeim hugmyndum,
sem fram hafa komið um skipulagningu málsins.
stafar einnig af minni afla af þorski
og ýsu. Þessir aðilar segja, að þeim
verði tæpast bannað að forða sér
frá gjaldþroti og auka tekjur sínar.
Þeir verði ennfremur að fá skýring-
ar á því hvers vegna hægt sé að
fá jafnmikið fyrir fískinn með haus
og hala erlendis og fæst fyrir hann
á Bandaríkjamarkaði, roðflettan,
beinlausan og nánast tilbúinn í
pottinn. Þeir vilja ennfremur fá
skýringar á því hvemig fískvinnslan
í Bretlandi getur borgað svona
miklu hærra verð fyrir fískinn en
gert er hér heima, fryst hann og
sent á markað í samkeppni við
frystihúsin hér. Sjómenn, útgerðar-
menn og fiskvinnsla þrífast ekki
hvert án annars og eru í raun
skuldbundin hvert öðru. Því verða
menn á hveijum tíma að taka tillit
til hins, en augljóst virðist að ýms-
um hlutum verði að svara áður en
eitthvert samkomulag eða beint
skipulag á skiptingu aflans milli
gáma og vinnslu getur orðið. Gáma-
fiskurinn er staðreynd, spumingin
er hver áhrif hann hefur á hag
annarra en útgerðar og sjómanna
og hvemig við honum verður bmgð-
ist.
um hafí bjargað nokkrum útgerðar-
félögum frá gjaldþroti. Meðalverð
fyrir gámafísk, allar tegundir, sem
seldur var í síðustu viku, var 50 til
60 krónur, þó verð i einstaka tilfell-
um hafí verið nokkru lægra og
jafnvel ekki skilað hagnaði. Miðað
við slíkt verð kemur til skipta við
sölu á kola nær fjórum sinnum
meira en við heimalöndun og nær
tvöfalt meira fyrir þorsk og ýsu.
Meðalbrúttóverð, sem greitt er fyrir
þorsk og ýsu heima, hefur verið um
og yfír 25 krónur og fyrir kolann
tæpar 10 krónur. Hagur útgerðar
og sjómanna er því ótvíræður þó
tekið sé tillit til rýmunar á fískinum
á leið á markað. Kostnaður við út-
flutning á þorski og ýsu er talinn
12 til 14 krónur á hvert kíló og 17
til 19 krónur á kolanum vegna
hærri tolla. Með tilliti til rýmunar
aflans og aukinnar vinnu sjómanna
verður verð fyrir fískinn erlendis
að minnsta kosti að vera hærra sem
þessu nemur til að beinn hagnaður
náist.
Nokkur þrýstingur hefur verið á
sjómenn og útgerðarmenn að draga
úr gámaútflutninginum vegna
samdráttar í fiskvinnslu heima fyrir
af þessum sökum, en sá samdráttur
Áhöfnin á netabátnum Gullborgu ísar gámafiskinn. Um síðustu
mánaðamót höfðu aðeins 6% af afla hennar farið í gáma.
Ymsum kemur spánskt fyrir sjónir hve mikið er nostrað við fiskinn
sem fer I gámana. Gárungamir segja að hann sé jafnvel tannburstað-
ur. Alla vega em körin vandlega pússuð áður en þau em sett í
gámana.
Afkoma kvenna í
snyrtingn og pökkun
síst lakari en ella
Samdráttur hefur orðið í físk-
vinnsiunni í Eyjum, sérstaklega
saltfiski. Sá samdráttur á sér að
hluta til skýringu í breyttri aflasam-
setningu, þ.e. auknum hluta kola í
aflanum. Áhrif þess á afkomu
kvenna, sem vinna við snyrtingu
og pökkun í bónus, eru lítil. A.m.k.
hefur dagvinnu verið haldið uppi í
húsunum. Grunniaun fyrir dagvinn-
una eru tæpar 20.000 krónur á
mánuði og bónus er á bilinu 50 til
100% ofan á þau. Svo virðist, sem
ekki sé ástæða til að kvarta yfír
slíkum launum, þrátt fyrir að vinn-
an sé erfíð. Það er staðreynd, að
með lengingu vinnutíma nýtist bón-
usinn verr, bæði starfsfólki og
frystihúsunum. Samdrátturinn
kemur hins vegar verr niður á
karlmönnum, sem hafa bætt sér
upp lág laun með yfírvinnu. Jón
Kjartansson, formaður Verkalýðs-
félags Vestmannaeyja, segir að
samdráttur sem þessi geti valdið
fólksflótta og dragi úr tekjum
bæjarins. Samdráttur í framleiðslu
saltfisks miðað við sama tíma í fyrra
erum 50%. Þessi samdráttur dregur
einnig verulega úr atvinnumögu-
leikum unglinga í sumar, en í
Vestmannaeyjum hafa ungiingar
átt auðvelt með sumarvinnuna til
þessa. Annar hópur manna hefur
orðið fyrir tilfínnanlegum telq'u-
missi vegna gámanna, en það eru
vörubílstjórar. Þeir hafa haft tals-
verða atvinnu af því að aka físki
frá bryggjunum upp í vinnslustöðv-
amar, en gámafiskinum er ekkert
ekið. Hann fer beint af bryggjunni
um borð í skip.
Gámamir hafa bylt
fyrri gildum
Útflutningur físks í gámum hefur
að vissu leyti bylt fyrri gildum. Sjó-
menn hafa til þessa fullyrt, að ekki
sé unnt að gera að netafíski í
dagróðrum. Þeir hafa nú sjálfír sýnt
fram á, að það er hægt og komið
með mun betra hráefni að landi en
ella. Hins vegar hefur aðgerð úti á
sjó í mörgum tilfelium þýtt, að
hrognum og lifur hefur verið hent.
Vinnsla lifrar í bræðslu hefur dreg-
ist saman um 20% og hrognafram-
leiðsla um 50%. Nokkrum verðmæt-
um er þama hent í sjóinn á kostnað
gámafísksins og raunhæft virðist
að reikna það inn í dæmið, þegar
það er gert upp. Með því að hirða
hrogn og lifur ættu sjómenn og
útgerð að geta aukið tekjur sínar
enn frekar. Menn eru nú hættir að
mæla afla í lestum, heldur spyija
þeir um verðmæti. Það hlýtur að
vera kappsmál okkar að skapa sem
mest verðmæti úr 'aflanum og því
verður það að teljast vafasamt að
henda verðmætum fyrir borð. Kvóti
á hvem bát þýðir að kapphlaupið
um fískinn stendur ekki lengur í
sama mæli og áður. Menn geta
þvf gefíð sér betri tíma til að ná
skammtinum og gætt þess, að verð-
mæti fari ekki til spillis.
Verri fiskurinn í vinnslu,
betri f iskurinn í gáma
Nokkur brögð hafa verið að því,
að sjómenn vanda sérstaklega
meðferð þess físks, sem í gáma
fer, en hugsa minna um þann, sem
fer til vinnslu í landi. Ennfremur
em dæmi um það, að dauðblóðgað-
ur fískur fari í vinnsluna, hinn í
gámana. Það er í raun lítt skiljan- ,
--------------—-------------rr\