Morgunblaðið - 31.07.1986, Side 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. JÚLÍ 1986
Ókeypis hita-
veita hjá fýlnum
Lífið á erfitt uppdráttar í
Surtsey en sækir á — Ótrúlegur
yfirborðshiti og eyjan hefur
hækkað
Leiðangur jarðfræðinga, líffræðinga og smiða hélt fyrir
skömmu út I Surtsey til þess að mæla yfirborðshita á eynni
og hita í 181 m djúpri borholu á eynni, rannsaka gróður og
fuglalíf og til þess að ganga endanlega frá smíði 40 fermetra
húss sem reist var á austurströnd eyjarinnar sl. sumar; húsið
er hið vistlegasta og getur hýst menn er sinna margháttuðu
vísindastarfi í Surtsey.
Græni liturinn sækir á
Við fórum með þyrlu Landhelgis-
gæslunnar TF-SIF árla dags frá
Reykjavík en það þurfti að koma
ýmsum tækjum á land og því nauð-
synlegt að nota fullkomnustu tækni
í ferðalagið.
Það er ótrúlegt þegar komið er
að Surtsey að hún skuli aðeins vera
23 ára gömul, svo snarbrött sem
hún er orðin með þverhníptu mó-
bergi og gijótið í norðurQörunni
sem hafið hefur borið úr suður-
hömrunum er eins og aldagamalt.
Þessi ósnortna eyja er ævintýri
líkust og það er forvitnilegt verk-
efni vísindamanna að fylgjast með
því hvemig lífið tekur land á þessum
útverði suðursins í Vestmannaeyja-
klasanum.
Lífsbaráttan kristailast
við hvert spor
Dr. Sveinn Jakobsson jarðfræð-
ingur, Jón Benjamínsson jarðfræð-
ingur og Jósef Hólm tæknimaður
hófu strax að mæla hitann í bor-
holunni sem var boruð fyrir nokkr-
um árum og er 181 m á dýpt.
Hitinn á 100 m dýpi reyndist 141
gráða, eða sami hiti og 1984, en
árið 1985 reyndist hitinn vera 145
gráður. Eitt af verkefnum þeirra
félaga í Surtseyjarleiðangrinum nú
var að ná upp tæki sem festist í
borholunni í fyrra en tækið er notað
til þess að taka sýnishom af vatni.
Náðu þeir tækinu upp en notuðu
hins vegar annan sýnatakara til
þess að ná upp í fyrsta sinn sýnis-
homi af vatni úr botni borholunnar.
Þar rennur sjór inn í holuna niður
við gamla sjávarbotninn, en þessi
sjór rennur síðan aftur út í sjóinn
mun hærra þegar hann hefur hitn-
að, þannig að þama er hringrás
vatnsins. Hraunið þama er um 100
metra þykkt og sagði dr. Sveinn
að það væri auðséð hreyfíng á því
frá ári til árs og það væri ljóst að
glóandi hraun væri á nokkurra tuga
metra dýpi.
„í fyrra," sagði dr. Sveinn, „var
hærri hiti í eynni en í langan tíma
áður og það er ótrúlegur hiti í
Surtsey á yfírborðinu 21 ári eftir
að gosi lauk. Við mældum yfir-
borðshita allt upp í 297 gráður og
á um 1.000 m 2 svæði við gamla
gíginn eða í suðuijaðri hans mæld-
ist frá 130—297 gráðu hiti. Það
hafa að öllum líkindum opnast
sprangur í eynni og hækkandi hiti
hefur m.a. valdið því að eyjan hefur
hækkað um 5—10 sentimetra á sl.
tveimur áram en það hefur verið
vaxandi hiti í Surtsey síðan 1983.“
Aðspurður sagði dr. Sveinn að þess-
ar hitamælingar í Surtsey gæfu
betri von um áframhaldandi nýt-
ingu hraunhitans á Heimaey. Dr.
Sveinn stundar reglulega visinda-
legar rannsóknir í Surtsey, en
næsta stórrúttekt verðurgerð 1988.
Dr. Sveinn sagði að Hjálparsveit
skáta í Vestmannaeyjum hefði
hjálpað mikið til þess að unnt væri
að framkvæma þessar rannsóknir
og hefðu liðsmenn sveitarinnar ver-
ið mjög liðlegir og duglegir í þessu
starfi.
Svarti og móbrúni liturinn á
Surtsey víkur hægt og sígandi fyrir
hvanngrænum fjöraarfa, mosa og
nokkram tegundum æðri plantna
sem hafa numið land þar.
í foksandi í hrauninu beijast jurt-
ir fyrir lífi sínu í sandmassanum
sem rýkur oft upp við minnsta vind
og fuglar era byijaðir að verpa í
eynni fyrir þó nokkram árum, m.a.
fyll, silfurmávur, svartbakur og
teista. Vestuifyall Surtseyjar sem
áður var aflíðandi öskubingur út í
sjó er nú orðið þverhnípt móbergs-
fjall og þegar ég spurði dr. Svein
Jakobsson að því hvort honum hefði
dottið í hug á sínum tíma að askan
yrði svo skjótt að móbergi, þá svar-
aði hann neitandi, þetta hefði gerst
á ótrúlega skömmum tíma, líklega
á aðeins fáeinum áram og þá svo
hratt vegna rakastigsins í heitri
öskuhrúgunni, en síðan hefði efsta
Fýllinn við egg sitt í hijóstrugum hömrum gamla
gigbarmsins.
Fjallið eina á suðurströnd Surtseyjar
er svo til horfið og er nú vart meira
en einn hundraðasti af því sem það var
upphaflega. Líklega hverfur það næsta
vetur en í fjarska sést til Bunka í
Surtsey og þar uppá trónar Surtseyjar-
vitinn. Bunki er upphaflega öskubingur
en nú móbergsfjall og hægra megin í
hliðinni sést gigurinn Strompur þar
sem síðasta gosið í Surtsey braust fram.
Fallegur geldingahnappur i hömrum elsta hraungígsins í
Surtsey en fyrir neðan er ritjulegt skarfakál. Spýtumar, bönd-
in og beinin eru úr hreiðri svartbaks.
Við Surtseyjarborholuna frá vinstri: Jósef Hólmjárn
tæknimaður, Jón Benjaminsson jarðfræðingur og dr.
Sveinn Jakobsson jarðfræðingur.
Ágangur sjávar er mikill i Surtsey en hafíð flytur
björg úr vestur-, austur- og suðurhömrunum á fjöru-
kambinn norðanmegin, síðan pússar brimið steinana
niður en alltaf minnkar fjaran samt hægt og sígandi.
í fjarska má sjá leifarnar af Fjallinu eina.

Dr. Sturla Friðriksson við stærsta melgrashólinn í Surtsey en þar
verpti svartbakur sl. vor.
Dr. Sturla Friðriksson og dr. Borgþór Magnússon.