Morgunblaðið - 31.07.1986, Page 22

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. JÚLÍ 1986
Margfaldur misskiln-
ingur útvarpssljóra
eftir Markús Á.
Einarsson
í júlímánuði hafa fréttastofur
hljóðvarps og sjónvarps í tvígang
átt viðtöl við útvarpsstjóra, fyrst
vegna skoðanakönnunar um frétta-
flutning og síðar í tilefni nýrrar
reglugerðar um Ríkisútvarpið. í
bæði skiptin gerði útvarpsstjóri við-
horf útvarpsráðs og stöðu þess í
stjóm Ríkisútvarpsins svo tor-
tryggileg, að ekki verður hjá því
komist að fara um það nokkmm
orðum. Má í upphafi taka sem
dæmi um afstöðu hans til ráðsins,
að í viðtali í hljóðvarpi föstudaginn
25. júlí sl. ræðir hann um sam-
skipti milli útvarpsráðs og Ríkisút-
varpsins, þótt öllum eigi að vera
ljóst að útvarpsráð er hluti af stjóm
Ríkisútvarpsins, sá hluti sem tekur
ákvarðanir um dagskrárstefnu og
ber ábyrgð á henni.
Umfjöllun útvarpsráðs
um fréttaflutning
Menn muna að í vetur og vor
komu upp tilvik, þar sem útvarpsráð
gerði athugasemdir við fréttaflutn-
ing. Fyrsta tilvikið var frétt og
viðtal í sjónvarpinu 22. nóvember
1985 af stöðu Amarflugs. f kjölfar-
ið kom svo Hafskipsmálið og þáttur
Guðmundar J. Guðmundssonar.
Þetta þarf ekki að rekja, en ljóst
virðist að umfjöllun útvarpsráðs um
þessi mál skýri a.m.k. að hluta við-
brögð útvarpsstjóra sem hér verða
rakin á eftir:
Mistök í skoð-
anakönnun
í júní sl., á sama tíma og yfir
gekk flóðbylgja frétta af málum
Guðmundar J. Guðmundssonar, lét
útvarpsstjóri framkvæma könnun á
viðhorfum til fréttaflutnings
Ríkisútvarpsins. Var þetta gert án
nokkurs samráðs við útvarpsráð um
það hvemig að málinu skyidi stað-
ið, og er þó um að ræða málaflokk
sem heyrir undir það. Ráðsmenn
héldu að einungis væri verið að
kanna hug manna til útsendinga frá
heimsmeistarakeppni í knattspymu
og vissu ekkert um málið fyrr en
niðurstöður birtust í fréttum hljóð-
varps og sjónvarps miðvikudaginn
9. júlí. Verður að telja þetta óeðlileg
vinnubrögð.
Ég tel að útvarpsstjóra hafi orðið
á alvarleg mistök við gerð þessarar
könnunar, auk þess sem líta má svo
á að hann noti niðurstöður hennar
til að beina spjótum að útvarpsráði
vegna umfjöllunar þess um frétta-
flutning í áðurgreindum tilvikum.
Skal þetta skýrt nánar.
Hvað varðar mistökin skal til
glöggvunar bent á að útvarpsstjóra
ber samkvæmt útvarpslögum að
gæta þess að settum reglum um
dagskrá sé fylgt. Þetta á m.a. við
um reglur um flutning auglýsinga
í hljóðvarpi og sjónvarpi. Þar segir
í 5. grein: „Hafna skal auglýsingu
ef á henni em eftirtaldir annmark-
ar.“ Meðal slíkra annmarka er svo
eftirfarandi: „Ef í auglýsingu felst
ósanngjam samanburður við aðra
vöm eða þjónustu." Með hliðsjón
af þeirri hugsun sem í þessu felst
er það í meira lagi ámælisverð ráð-
stöfun, þótt ekki sé um beina
auglýsingu að ræða, að spyija í
könnuninni, hversu ábyrgar og trú-
verðugar þátttakendur telji að
fréttir sjónvarpsins og útvarpsins
séu, í samanburði við það dagblað
eða dagblöð sem viðkomandi lesi
yfirleitt.
r Skyldi nokkur efast um að notk-
un dagblaða með þessum hætti sé
ósanngjam samanburður við aðra
þjónustu og lítið í anda reglna sem
Ríkisútvarpið ætlast til að aðrir
fari eftir. Ég tel það Ríkisútvarpinu
til lítils sóma að vega þannig að
öðmm mikilvægum fjölmiðli.
Túlkun útvarpsstjóra
á niðurstöðum
Ýmislegt má segja um túlkun
útvarpsstjóra á niðurstöðum könn-
unarinnar. Hann gefur í skyn að
sú niðurstaða að 71,2-75,8% þátt-
takenda telji að fréttir ríkisfjölmiðl-
anna séu frekar eða mjög ábyrgar
og trúverðugar sé nýlunda. Þetta
er ekki allskostar rétt, því að lengi
hefur verið vitað að fréttastofur
Ríkisútvarpsins njóta trausts meðal
almennings og sama gildir um aðra
þætti í starfl stofnunarinnar. Má
minna á niðurstöður notendakönn-
unar Ríkisútvarpsins frá í mars
1985, þar sem 85% aðspurðra vom
sammála því að Ríkisútvarpið nyti
almennrar virðingar, og hvorki
meira né minna en 91% svarenda
vom sammála því að hjá Ríkisút-
varpinu starfaði hæft starfsfóik.
I þeirri könnun sem hér er til
umijöllunar töldu 85% aðspurðra
að ýmsar breytingar á fréttatíma
sjónvarps undanfama mánuði væm
fremur eða mjög jákvæðar. Spum-
ingin var hins vegar of almennt
orðuð til að fram kæmi hvað það
væri sem þeir væm ánægðir með.
Svör við annarri spumingu gáfu
þó til kynna að hjá á bilinu 41-56%
af þessum 85% væri eitt þeirra at-
riða sem þeir væm ánægðir með
auknar æsifréttir. Þessa ályktun
má draga af því að 56% aðspurðra
töldu að fréttaflutningur íslenska
sjónvarpsins hefði að undanfömu
markast í ríkara mæli en áður af
æsifregnastíl. Spyija má, hvort
ánægja af þessu tagi gefl ekki ein-
mitt tilefni til að standa vörð um
það traust sem almenningur hefur
á fréttum Ríkisútvarpsins. Varla
dettur nokkmm manni í hug að
auknar æsifregnir leiði til aukins
trausts til frambúðar.
Túlkun útvarpsstjóra er um-
hugsunarefni. Hann notar niður-
stöðumar beinlínis sem rök gegn
viðbröðum útvarpsráðs við frétta-
flutningi sjónvarps af Amarflugs-,
Hafskips- og Guðmundarmálum,
viðbrögðum sem miðuðu að því einu
að viðhalda því trausti sem frétta-
stofa sjónvarps hefur hingað til
notið. Mat hans kemur vel fram í
svohljóðandi ummælum í Morgun-
blaðinu 10. júlí sl.:
„Ég tel að það hafi verið ákaf-
lega þýðingarmikið fyrir Ríkisút-
varpið að fá með þessum hætti fram
viðhorf notenda á fréttum útvarps
og sjónvarps. Ekki síst vegna þeirra
umræðna sem orðið hafa að undan-
fömu í útvarpsráði, þar sem hafa
verið uppl þær skoðanir, að breyt-
ingar á framsetningu sjónvarps-
frétta hafl boðið heim vissum
trúnaðarbresti vegna þess að þar
hefði borið á miður trúverðugum
fréttaflutningi upp á síðkastið.
Þessi sjónarmið hafa verið túlkuð
alloft í útvarpsráði að undanfömu.
Það er því ákaflega mikilvægt fyrir
okkur að fá viðhorf notendanna í
þessum efnum, eigenda þessarar
stofnunar, sem er fólkið í landinu.“
Vafasamt stjórntæki
Þótt skoðanakannanir hafi vissu-
lega upplýsingagildi, t.d. fyrir
dagskrárgerðarfólk, er það nánast
skelfileg tilhugsun að útvarpsstjóri
skuli láta sér detta í huga að nota
könnun af þessu tagi sem stjóm-
tæki, eins og þó með vissum hætti
má lesa úr framangreindum um-
mælum.
Ætlar útvarpsstjóri að víkja frá
fréttareglum Ríkisútvarpsins, sem
hanN lögum samkvæmt skal gæta
að farið sé eftir, af því að líkur
benda til að auknar æsifregnir séu
meðal þeirra atriða sem fólk er
ánægt með?
Ætlar útvarpsstjóri ef til vill að
efna til skoðanakannana um álit á
öðrum þáttum dagskrárinnar, t.d.
á sígildri tónlist og popptónlist, og
láta niðurstöður ráða, þvert á mark-
mið útvarpslaga?
Skoðanakannanir geta verið til
leiðbeiningar við dags^rárgerð og
niðurröðun dagskrár. Þær mega
hins vegar aidrei verða átylla til
þess að leiða hjá sér reglur og skyld-
ur Ríkisútvarpsins lögum sam-
kvæmt. Það er áhyggjuefni, ef slíkt
hvarflar að æðsta yflrmanni stofn-
unarinnar.
í útvarpslögum segir svo í 18.
gr.: „Utvarpsstjóri gefur út reglur
um fréttaflutning og auglýsingar í
Markús Á. Einarsson
„Skoðanakannanir geta
verið til leiðbeiningar
við dagskrárgerð og
niðurröðun dagskrár.
Þær mega hins vegar
aldrei verða átylla til
þess að leiða hjá sér
reglur og skyldur
Ríkisútvarpsins lögum
samkvæmt. Það er
áhyggjuefni, ef slíkt
hvarflar að æðsta yfir-
manni stofnunarinnar.“
hljóðvarpi og sjónvarpi, þar á meðal
auglýsingatíma, að fengnu sam-
þykki útvarpsráðs." Ég tel rétt að
almenningur viti að það er útvarps-
ráð sem endanlega samþykkir
reglur um fréttaflutning. Útvarps-
stjóra ber síðan að gæta þess að
settum reglum sé fylgt. Það er al-
varlegur misskilningur, þegar hann
setur á svið í fjölmiðlum ágreining
við þann aðila sem hann að þessu
leyti á að starfa fyrir.
Ný reglugerð um
Ríkisútvarpið
Þá er komið að viðtölum við út-
varpsstjóra föstudaginn 25. júlí sl.
í tilefni útgáfu reglugerðar um
Ríkisútvarpið. Enn á ný reyndi út-
varpsstjóri þar að koma höggi á
útvarpsráð. Lét hann að því liggja
að með setningu reglugerðarinnar
væri dregið úr áhrifum útvarps-
ráðs, og taldi að það hefði verið
hugsun löggjafans, er ný útvarpslög
voru samþykkt á Alþingi. í sjón-
varpi var einmitt þetta alranga
atriði undirstrikað í yfirliti í upp-
hafi frétta umrætt kvöld á eftirfar-
andi hátt: „Hlutverki útvarpsráðs
hefur verið breytt í nýrri reglugerð
um Ríkisútvarpið. í stað þess að
útvarpsráð leggi blessun sína á
dagskrá áður en hún kemur til
framkvæmda, er hún nú aðeins lögð
fyrir ráðið til kynningar."
Raglugerð annað en lög
Nú hygg ég að flestum lesendum
sé ljóst að setning reglugerðar er
til þess gerð að kveða nánar á um
framkvæmd laga. Reglugerð getur
ekki breytt stafkrók af því sem sjálf
lögin kveða á um.
Hefði verið um að ræða mikil-
vægar breytingar á starfssviði, eða
ef vili valdssviði útvarpsráðs við
setningu nýrra útvarpslaga, þá átti
það að gerast 1. janúar 1986, er
lögin tóku gildi. Ekki þótti þá
ástæða til frétta eða viðtala um það
efni, enda með öllu ástæðulaust.
Staðreyndin er einfaldlega sú að
útvarpsstjóri notaði nú tækifærið
til að reyna að draga úr mikil vægi
starfa útvarpsráðs í augum almenn-
ings. Það er þetta sem rekur mig
til að skrifa þessar línur, en ekki
það að ég sé ósáttur við þann þátt
útvarpslaga sem fjallar um út-
varpsráð. 'Sem formaður útvarps-
laganefndar á sínum tíma hlýt ég
þvert á móti að lýsa ánægju minni
með það, að Alþingi samþykkti 19.
og 20. gr. útvarpslaga, sem fyalla
um útvarpsráð og starfssvið þess,
með nákvæmlega því orðalagi sem
var í upphaflegu frumvarpi útvarps-
laganefndar, með þeirri einu
undantekningu að felld var út máls-
grein um að útvarpsráð efndi annað
hvert ár til ráðstefnu notenda.
Breytingar á starfs-
háttum útvarpsráðs
Á starfsháttum útvarpsráðs urðu
með nýjum lögum þær breytingar
einar að ráðið þarf nú ekki lengur
að leggja fullnaðarsamþykkt á dag-
skrá áður en hún kemur til fram-
kvæmda. Ástæður þessarar
breytingar verða best skýrðar með
því að vitna í greinargerð með út-
varpslagafrumvarpinu, en þar segir
m.a. svo:
„Það ákvæði núgildandi laga
(þ.e. fyrri laga — innskot M.Á.E.)
að útvarpsráð leggi fullnaðarsam-
þykkt á dagskrá áður en hún kemur
til framkvæmda er hins vegar fellt
út. Skipulagning dagskrár er orðin
viðamikið starf margra manna og
vart á færi útvarpsráðsmanna að
kynna sér dagskrána ætíð til hlítar
fyrirfram, enda ástæðulaust að út-
varpsráð eyði miklu af tíma sínum
til umfjöllunar um einstaka dag-
skárliði, og þá oft smávægileg
atriði. Þykir útvarpslaganefnd það
meginatriði að útvarpsráð móti
fyrst og fremst dagskrárstefnuna.
Þessi breyting eykur hlut og þar
með ábyrgð dagskrárstjóranna."
I viðtölum við útvarpsstjóra gref-
ur hann upp úr langri 8. grein
reglugerðarinnar um starfssvið út-
varpsráðs þá einu setningu sem
fjallar um þetta atriði og telur að
um mikla breytingu á hlutverki (!)
útvarpsráðs sé að ræða. Setningin
hljóðar svo: „Dagskrá Ríkisútvarps-
ins skal lögð fyrir útvarpsráð til
kynningar áður en hún kemur til
framkvæmda." Og hvað er svo það
sem lagt er fram til kynningar? Jú,
það eru einfaldlega drög að dag-
skránni í smáatriðum, oftast einn
mánuður f senn, drög sem dag-