Morgunblaðið - 23.08.1986, Blaðsíða 33

33
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. ÁGÚST 1986
Hallgrímur Sveinn
Sveinsson - Minning
Nýlega er látinn hér í Reykjavík
Hallgrímur Sveinn Sveinsson frá
Hálsi í Eyrarsveit, aldinn að árum,
hefði orðið 85 ára 2. desember
næstkomandi ef hann hefði lifað
þann dag. En nú er hann allur,
hniginn að foldu með lækkandi sól
hins mjúkláta síðsumars. Foreldrar
hans voru Guðný Eggertsdóttir,
sem var ættuð „sunnan úr hrepp-
um“ eins og sagt er á Snæfellsnesi
og þá talað um hinar fögru og bú-
sælu sveitir sunnan Kerlingar-
skarðs og Fróðárheiðar. Sveinn
faðir hans, sem einnig var Sveins-
son, mun hafa verið ættaður innan
úr Dölum. Þau bjuggu lengst af á
Hálsi í Eyrarsveit, þar sem Hall-
grímur fæddist, ólst upp og bjó búi
sínu, á meðan heilsan leyfði. Sveinn
var mikill bóndi, einn fárra bænda
í Eyrarsveit, sem einungis höfðu
framfærsiu sína og sinna af bú-
skap. Ég minnist þess að sem barn
heyrði ég um þau hjón í Hálsi talað
sem sérstakt atorkufólk, sem ynni
markvíst að því að rækta og bæta
fé sitt og bæta og stækka jörð sína.
Mun þar ekki hafa hallast á með
þeim hjónum. Þau áttu 7 böm, 5
syni og 2 dætur, og hafa öll reynst
hið mesta atgervisfólk í lífinu.
Hallgrímur tók við búi að föður
sínum látnum. Bjó hann fyrst með
móður sinni en kvæntist í septem-
ber 1931 Guðríði Sigurðardóttur frá
Suður-Bár í Eyrarsveit.
Enginn vafi er á því að Hallgrím-
ur var sáttur við sitt hlutskipti sem
bóndi. Hann var, eins og foreldrar
hans, mikill ræktunarmaður og
hafði mikinn metnað, bæði persónu-
lega fyrir sjálfs síns hönd og einnig
fyrir sína stétt. Hann stóð um þetta
leyti í blóma lífs síns, gæddur mik-
illi athafnaþrá og athafnagetu, því
auk almenns dugnaðar hafði hann
til að bera mikinn hagleik til smíða,
og það sem mestu máli skipti, hann
var gæddur mikilli verkhyggni. Og
þá barði ógæfan dyra á þessu unga
og starfsama heimili. Það var í
nóvember 1935 að Hallgrímur var,
ásamt ungum pilti sem hjá honum
var, að huga að fé sínu, sem ekki
var komið á gjöf. Við smala-
mennsku í Hálsi þurfti jafnan að
leita langt upp í Kirkjufellið, er
bærinn Háls stendur undir. Smalaði
Hallgrímur fellið en pilturinn iág-
lendið. Ofarlega í fellinu skrikaði
Hallgrími fótur, enda mun færð
hafa verið orðin vond. Rann hann
niður snarbratta og grýtta hlíðina,
niður undir sjó. Hann mátti sig
ekki hræra en missti þó ekki með-
vitund og notaði krafta sína til að
hrópa á hjálp - sem þó bar engan
árangur. Þegar pilturinn kom svo
heim og Hallgrímur var ekki kom-
inn, var ljóst að ekki var allt með
felldu. Var gerð út leit og þegar
hann loks fannst, var ljóst að hann
var alvarlega slasaður og leið mikl-
ar þrautir. Þá var þó eftir að koma
honum slösuðum heim, á einhvers-
konar kviktijám. Síðan þurfti að
ná í lækni. Og þegar ljóst var að
önnur mjöðmin var brotin, þurfti
að flytja hann á opnum vélbáti inn
í Stykkishólm, mun það tæplega
hafa verið minna en 3ja klukku-
stunda ferð. Eftir þetta slys bjó
Hallgrímur alltaf við örkuml, annar
fóturinn styttist verulega. Og þó
slíkt væri þungt að bera og erfitt
við að eiga er þó vafalaust að sú
innvortis sköddun sem hann varð
fyrir og sem smátt og smátt ágerð-
ist, varð hið stóra böl í lífí þeirra
hjóna. Þau hjón, Hallgrímur og
Guðríður, héldu áfram búskap í
Hálsi, enda ekki mörg atvinnutæki-
færin á þeim tímum. En lífið varð
þeim erfitt - lífsbaráttan þung og
fjölskyldan stækkaði með árunum.
u Um og eftir 1940, er umsvif
styijaldaráranna jukust, gerði
Hallgrímur æ meira og meira að
því að stunda smíðar og húsbygg-
ingar, enda var þá að byggjast upp
það þorp, sem nú er í Grundarfirði.
Raunar var það svo að einyrkjabú-
skap var honum á engan hátt unnt
að stunda. Kom þar ekki einungis
til bæklun hans, heldur enn frekar
veikindi hans, sem menn vissu ekki
af hvetju stöfuðu, en birtust sem
kveljandi órói og hugsýki.
Á árinu 1944 gáfust þau hjón
upp við búskapinn í Hálsi. Hallgrím-
ur fékk veitingu fyrir stöðvarstjóm
landssímastjóra, sem um þetta leyti
fluttist í þorpið. Hann byggði sér
þar hús og fjölskyldan fluttist inn-
eftir. En veikindi Hallgríms bötnuðu
ekki að heldur, enda þess vart að
vænta meðan hann ekki fékk rétta
meðferð og greiningu á þeim.
Þessi ár voru þeim hjónum svo
erfið, svo full af ótta og úrræða-
leysi, að því verður vart með orðum
lýst. Til geðlækna var leitað en þar
fór engin rannsókn fram, aðeins
lausleg skoðun. Það var ekki sjúkra-
rými til fyrir þá sem eitthvert
heimili — eitthvert athvarf — áttu.
En þar kom að eiginkona Hallgríms
gafst upp, hún gat ekki lengur ver-
ið honum það athvarf, sem hann
var í svo ríkri þörf fyrir. Hún gekk
þá með sjöunda barn þeirra, það
elsta var 14 ára. Og þá, þegar í
öll skjól var fokið, þá tók geðsjúkra-
húsið á Kleppi við honum.
Hér er ekki verið að ásaka neinn,
en ég hef leyft mér að bregða upp
mynd úr heilsugæslu landsins fyrir
réttum 40 árum. Það mætti vera
okkur áminning um að vernda og
bæta stöðugt heilsugæsluna, jafn-
vel þó það kosti verulegt fjármagn.
Eftir að Hallgrímur komst til
dvalar á sjúkrahúsi og heilsufar
hans var rannsakað af þeim bestu
sérfræðingum og við bestu aðstæð-
ur, sem þá var hér völ á, varð fljótt
ljóst að rætur meinsins voru ekki
fyrst og fremst huglægar - heldur
var um líkamlega meinsemd að
ræða. Hann var skorinn upp og
annað nýra hans fjarlægt, en það
hafði skemmst í því slysi sem hann
varð fyrir í Kirkjufellinu og áður
er frá sagt. Hið skemmda nýra
dældi eitri út í blóð hans og trufl-
aði heilbrigða líkamsstarfsemi.
Eftir að hið skemmda líffæri hafði
verið fjarlægt fór Hallgrími að
batna og að liðnum nokkrum tíma
var hann brautskráður af sjúkra-
húsinu.
Síðan eru liðin mörg ár. Hall-
grímur hefur stundað ýmis störf.
Nokkur síðustu árin á starfsferli
sínum vann hann sem baðvörður
við barnaskóla hér í bæ og undi því
mjög vel. Hann bjó jafnan í eigin
íbúð. Þó ekki yrði af að þau hjón
tækju upp sambúð að nýju, þar sem
líf þeirra hafði borið til ólíkra átta,
af grimmum örlögum, ríkti gagn-
kvæm vinátta milli þeirra og
sameiginlegar stundir með bömum
sínum og bamabömum var þeim
gleðigjafi. Þau hjón áttu sjö böm,
svo sem áður er sagt. Þau eru
þessi, tekin í aldursröð: Sigurður,
fyrrv. skipstjóri en nú hafnsögu-
maður í Hafnarfirði, giftur Erlu
Eiríksdóttur. Þau eiga þijú bört.
Selma gift bandarískum manni al
frönskum ættum, Erastus Ruga,
endurskoðanda í Washington. Þau
eiga tvö böm. Sveinn, licenciat í
landbúnaðarfræðum og skólastjóri
bændaskólans á Hvanneyri, giftur
Gerði Karitas Guðnadóttur og eiga *
þau tvö börn. Ingibjörg, gift Kristni
Ólafssyni tollgæslustjóra .og eiga
þau fjögur böm. Halldóra, hjúkr-
unarfræðingur og ljósmóðir, gift
Peter Laszlo, af tékkneskum ætt-
um, verslunarstjóra hjá Marks &
Spencer, eiga þau tvö böm og búa
í Englandi. Guðni Eggert, rafvirki
í Giundarfirði, giftur Bryndísi
Theódórsdóttur. Guðni á þijú böm.
Hallgrímur, verkfræðingur, giftur
Guðríði Guðmundsdóttur hjúkr-
unarfræðingi, þau eiga fjögur börn.
Þeim hjónum auðnaðist það sem -sr
flestum er mikils virði, að hafa
bamalán. Frá unglingsárum mínum
við Grundarfjörðinn minn á ég hug-
Ijúfar og kærar minningar um
Hallgrím mág minn. Hann var allt-
af hlýr og glaður við unga mágkonu
sína og á ég margar góðar minning-
ar frá dvöl á heimili þeirra hjóna.
Þegar ég lit yfir lífsferil Hallgríms
rennur mér til rifja hve grimm ör-
lögin reyndust honum, gérstaklega
þegar tillit er til þess tekið að svo
mátti segja að hann hafi haft alla
burði til farsældar í lífinu. Glæsileg-
ur maður, góðum gáfum gæddur,
óvenju íjölhæfur og starfshæfur, -
hafði auk þess ríka sjálfsvitund og
metnað til að notfæra sér þau tæki- *
færi sem lífið bauð. - En þannig
gerast örlög manna, þau ráðast
ekki einungis af sjálfs manns vilja
og hæfileikum. Utanaðkomandi at-
vik skipta þar oft sköpum. Þannig
var um líf Hallgríms Sveinssonar.
En þrátt fyrir öll ytri atvik, sem
oft voru svo grimm, hélt Hallgrímur
sínum manndómi, dugnaði og sterk-
um persónuleika. Það er trú mín
að hann hafi horfið héðan óbugaður
- slíkur var styrkur hans. Ég kveð
hann með virðingu og þökk.
Margrét Sigurðardóttir
Kveðjuorð:
Ólafur Bergsteins■
son, Argilsstöðum
Fæddur 25. ágúst 1904
Dáinn 6. júní 1986
Æskuvinur minn og leikbróðir,
Ólafur Bergsteinsson, seinna bóndi
á Árgilsstöðum, andaðist í sjúkra-
húsi Suðurlands á Selfossi þann 6.
júní sl. eftir þunga sjúkdómslegu.
Ólafur fæddist á Argilsstöðum (suð-
urbæ) 25. ágúst 1904 og hefði þvi
orðið 82 ára í dag, hefði hann lif-
að. Foreldrar hans voru Bergsteinn
Ólafsson, Árgilsstöðum í Hvol-
hreppi, og kona hans, Þórunn
Isleifsdóttir frá Kanastöðum í Land-
eyjum. Eignuðust þau þijá syni:
Gizur ísleifsson, Ólaf og ísleif.
Bergsteinn var hreppsnefndarodd-
viti í Hvolhreppnum um margra ára
skeið og vel látinn í því starfi. Giz-
ur lagði stund á lögfræði og síðan
lögfræðistörf og endaði embættis-
feril sinn sem hæstaréttardómari.
Hugur Ólafs Bergsteinssonar
hneigðist til æðri menntunar og hóf
hann nám hjá séra Erlendi í Odda,
eins og Gizur bróðir hans hafði
gert, og fór orð af því að hann
væri ekki síðri námsmaður en Giz-
ur. En leið Ólafs varð önnur. Við
fráfall Bergsteins Ólafssonar var
Ólafur sá eini sonanna sem hafði
aðstöðu og getu til þess að taka
við jörðinni og varð sú raunin á að
hann gerðist bóndi á suðurparti
Árgilsstaða og bjó þar til æviloka.
Sökum fjarvista af völdum sjúkleika
varð hann þó að hafa ráðsmann,
til þess að annast búskapinn allra
síðustu árin.
Föðurætt Ólafs hafði iengið búið
á Árgilsstöðum og svo að aðeins
sé farið aftur til fyrri hluta siðustu
aldar, þá bjuggu þar hjónin Berg-
steinn Sigurðsson og Þórunn
Einarsdóttir. Bergsteinn skipti jörð-
inni milli tveggja bama sinna, Jóns
og Þuríðar, ög hefur þar verið
tvíbýli síðan. Jón kvæntist Þuríði
Eyjólfsdóttur frá Torfastöðum í
Fljótshlíð og bjuggu þau í norður-
bænum, en Þuríður giftist Ólafi
Ambjamarsyni frá Flókastöðum í
Fljótshlíð, og bjuggu þau í suður-
bænum. Eignuðust þau átta böm,
4 syni og 4 dætur, sem náðu fullorð-
ins aldri. Næstyngsti sonurinn,
Bergsteinn, tók við jörðinni eftir
foreldra sína, Þuríði og Ólaf, en
Finnbogi, yngsti sonurinn, dvaldist
hjá bróður sínum og vann hann á
búinu af trúmennsku og dugnaði
til æviloka. Hann hvorki kvæntist
né eignaðist böm. Bergsteinn og
Þórunn eignuðust þijá syni, eins
og áður var sagt og var Ölafur
annar í röðinni. ísleifur missti heils-
una f æsku og dvaldi hjá foreldmm
sínum.
Tildrög kunningsskapar og vin-
áttu okkar Ólafs vom þau að ég
ólst upp á norðurbænum á Árgils-
stöðum hjá móðurforeldrum
mínum, Eyrúnu Jónsdóttur og
Kristjáni Jónsssyni frá Geirlandi á
Síðu. Höfðu þau misst son, er hét
Sigurður, en ég fæddist um það
leyti (1907), svo að ég var skírður
Sigurður og falinn ömmu og afa til
fósturs á Argilsstöðum. Móðir mín
var Guðný Kristjánsdóttir systir
Sigurðar heitins.
Ólafur í suðurbænum var þremur
ámm eldri en ég, svo að við urðum
að sjálfsögðu leikbræður, en geng-
um aðeins einn vetur saman í
barnaskclann á Stórólfshvoli, því
að skólaskyldan var þá aðeins 4 ár.
Leikir okkar Ólafs gengu ekki
út á nein ærsli, nema til kæmu
krakkar af öðmm bæjum. Annars
stunduðum við Ólafur margendur-
teknar skoðunarferðir eða könnun-
arferðir um alla landareign
Árgilsstaða, sem var mjög víðáttu-
mikil og fjölbreytileg, og oft líka
út fyrir hana sjálfa. Helstu ömefnin
vom Krappinn og Hólmurinn, sem
nær langleiðina að bænum Reyni-
felli, Árgilsstaðafjall og Vatnsdals-
fjall og þar fyrir handan Þríhym-
ingur, sem er 667 metrar á hæð.
Vom þetta stundum langar göngur,
eins og þegar við gengum yfír Ár-
gilsstaðaflall og Vatnsdalsfjall og
upp á Þríhyming og til baka sömu
leið í einni ferð. Þetta var ógleym-
anleg ferð, veðrið bjart og víðsýni
mikið. Þá em ótaldar allar beija-
ferðimar bæði í Hólminn inn með
Fiská og Rangárhólmann fyrir neð-
an Tungufoss í Eystri-Rangá. Og
svo var það allt buslið í hyljunum
í Fiská, sem var notalega volg i
hitanum á sumrin. Ekki kunnum
við þá ennþá að synda. Fyrsti mað-
urinn, sem ég sá synda, var Gizur
bróðir Ólafs. Gerðist það í hylnum
neðan við Skútufoss og við mikla
aðdáun.
Ólafur hafði mikinn áhuga fyrir
skógrækt og ræktaði mikið af tijám
heima hjá sér. í Árgilsstaðalandi
er lítið um skóglendi. Stærsti skóg-
lundurinn var í Sauðhamrinum í
gljúfri Fiskár, og var þetta mikill
uppáhaldsstaður okkar, ekki síst
fyrir það, að dálítið erfitt var að
komast að honum. „Ekki fyrir loft-
hrædda menn,“ sögðum við. Rétt
er að taka það fram, að aldrei henti
okkur slys á öllu þessu busli og
klifri, þó að stundum væri tæpt
farið, enda var Ólafur sérstaklega
gætinn maður og réði oftast ferð-
inni.
í Hvolhreppnum var starfandi
bæði ungmennafélag og lestrarfé-
lag og tókum við Ólafur báðir
virkan þátt í þeim. Héldu bæði fé-
lögin fundi oft með fyrirlestrum eða
upplestri, svo og dansleiki. Verð ég
að játa, að ég var mun áhugasam-
ari um dansinn, enda reyndist eg
veikari á því hála svelli en Ólafur,
sem hvorki kvæntist né eignaðist
böm. Á skautasvellunum reynd-
umst við aftur á móti jafnari.
Leiðir okkar Ólafs skildu, þegar
ég fór frá Árgilsstöðum haustið
1924 og hóf nám í Fellsmúla hjá
séra Ófeigi. Nokkrum sinnum heim-
sótti ég Ólaf eftir það að Árgilsstöð-
um, en ekki gafst þá tími til meiri
háttar skoðunarferða.
Síðast sá ég Ólaf þegar ég heim-
sótti hann hér á Landakotsspítala
sl. vetur, og var hann þá orðinn
mikið sjúkur. Ekki gátum við þá
rifjað upp neinar æskuminningar,
svo að í stað þess hef ég í þessum
línum riíjað upp nokkrar þeirra frá
eigin bijósti.
Sigurður Pétursson
frá Árgilsstöðum.
t
Þökkum innilega auösýnda samúö og vinarhug viö andlát og jarö-
arför eiginmanns míns, fööur okkar, tengdafööur og afa,
MAGNÚSAR GUNNARS MAGNÚSSONAR
aöalvarðstjóra,
Seljabraut 42.
Sérstakar þakkir færum við fólögum hans-i lögregluliði Reykjavíkur.
Kristfn Báröardóttir,
Simon Gunnarsson, Eygló Andrésdóttlr,
Jóna Gunnarsdóttir, Jón Friöriksson,
Jóhann Gunnarsson,
Matthías Gunnarsson, Guöbjörg Haraldsdóttir,
Dagný Gunnarsdóttir
og barnabörn.
t
Innilegar þakkir til allra er auösýndu okkur samúö og vinóttu viö
andlát og útför
ÓLAFS ÓSKARSSONAR,
Boöaslóð 27,
Vestmannaeyjum.
Kristfn Jónsdóttir,
Harpa Njátsdóttir,
Óskar Ólafsson,
Halldóra Ólafsdóttir.