Morgunblaðið - 30.09.1986, Page 50

50
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. SEPTEMBER 1986
Afmæliskveðja:
Salbjörg Jóhanns-
dóttir á Lyngholti
Níræð er í dag 30. sept. merkis-
konan Salbjörg Jóhannsdóttir
ljósmóðir á Lyngholti á Snæijalla-
strönd, norðanvert við ísafjarðar-
djúp. Foreldrar hennar voru Jóhann
Sigurgeir Engilbertsson frá Lóns-
eyri við Kaldalón og kona hans
Sigrún Jónsdóttir ættuð frá Breiða-
fírði. Salbjörg giftist 4. nóv. 1917,
Ingvari Ásgeirssyni bónda, smið og
bókbindara ættuðum úr Barða-
strandars. f. 15. ágúst 1886 d. 11.
aprfl 1956. Ingvar ólst upp á ísafirði
til ellefu ára aldurs, en síðan á
Skjaldfönn í Slqaldfannardal. Þeim
varð íjögurra barna auðið og eru
þijú á lífí:
1) Ásgeir Guðrjón f. 29. jan. 1919,
múrari og tækniteiknari í Kópa-
vogi, kvæntur Ámýju Kolbeins-
dóttur. Ásgeir er afar músíkalskur
og hefur samið sönglög og texta.
Hann var organisti fyrr meir og
stjómaði kóram, m.a. Alþýðukóm-
um í Reykjavík.
2) Jón Hallfreð f. 1. ágúst 1921
d. 29. apríl 1945. Hann var lamað-
ur allt frá bamsaldri og að miklu
leyti ósjálfbjarga líkamlega, en
bráðgreindur ogvel gefínn andlega.
3) Engilbert Sumarliði f. 28. apríl
1927, bókbindari og bóndi á Tyrðil-
mýri á SnæQallaströnd, kvæntur
Kristínu Ragnhildi Daníelsdóttur
hárgreiðslukonu frá ísafírði. — Auk
ýmissa trúnaðarstarfa fyrir heima-
sveit sína er Engilbert formaður
fulltrúaráðs Sjálfstæðisfélaganna á
Vestfjörðum.
4) Jóhanna Sigrún f. 1. jan. 1933,
gift Sveini Friðbjömssyni múrara,
Nú verkstjóra í Hraðfrystihúsi
Hnífsdals. — Bamabömin era 12
og bamabamaböm 13.
Rósa Guðrún Bjamadóttir f. 30.
júlí 1945, systurdóttir Salbjargar
ólst upp hjá þeim Ingvari frá þriggja
ára aldri, gift Guðvarði Jónssyni
bifreiðastjóra frá Fossi í Nauteyrar-
hreppi og eiga þrjú böm. Búsett í
Reykjavík.
Salbjörg tók próf frá Ljósmæðra-
skóla íslands 25. júní 1929 og
skipuð samsumars ljósmóðir á Snæ-
Qallaströnd. Hún þjónaði einnig
Nauteyraramdæmi frá 1944 og er
raunar á hálfum launum þar enn.
Reykjagarðaramdæmi þjónaði hún
1953-1956.
Salbjörg var með afbrigðum lán-
söm ljósmóðir og lífi hélt hún í
hveiju einasta nær átta tugum
bama er hún hjálpaði inn í þessa
skrýtnu veröld og var oftlega sótt
í önnur umdæmi en henni tiiheyrðu.
Hún tók síðast á móti bami haustið
1962 og hafði þá starfað í freka
þijá áratugi.
Eftir dauða Ingvars bónda síns
vorið 1956, hefur Salbjörg verið
búsett á Lyngholti. — Um 13 ára
skeið bjó hjá henni Elín Þorbjöms-
dóttir ásamt ungum syni sínum,
ættuð af Homströndum. Elín brá
búi 1972 og síðan hefur Salbjörg
dvalið ein á býli sínu, utan þijá
vetrarparta er hún vegna lasleika
var hjá Jóhönnu dóttur sinni og
tengdasyni í Hnífsdal.
Sjötti september
Haustveður við Djúp geta verið
illskeytt og þess vegna var horfið
að því ráði, að halda Salbjörgu af-
mælissamsæti snemmendis.
í fegursta veðri laugardaginn 6.
sept. sl. var veislan haldin fyrir
forgöngu Þóris H. Óskarssonar Ijós-
myndara í Reykjavík, í samvinnu
við Átthagafélag SnæQallahrepps.
Brottfluttir sveitungar og heima-
menn fpmenntu í Dalbæ á Snæ-
fjallaströnd, heimili Átthagafélags-
!ins og samfögnuðu sinni ástkæra
Salbjörgu, þar sem nær 120 manns
vora saman komin. Veitingar vora
hinar rausnarlegustu og allt fór
fram með glæsibrag. — Hinn §öl-
hæfí tónlistarmaður, Ásgeir, sonur
Salbjargar leiddi Q'öldasöng og lék
á gítar. En Þórir ljósmyndari bar
hitann og þungann af framkvæmd-
inni og gerði það ekki endasleppt.
Auk þess að vera veislustjóri tók
hann meðfylgjandi mjmdir og þá
er dans var stiginn lék hann á harm-
óníku ásamt fyrmefndum Ásgeiri
Ingvarssyni á gítar og sonarsyni
Salbjargar, Atla Engilbertssyni, á
trommur.
Salbjörgu var færð forkunnar-
fögur gestabók unnin af hinum
landskunnu listamönnum, feðgun-
um Halldóri Sigurðssyni frá Bæjum
og syni hans Hlyni, sem búsettur
era á Miðhúsum á Héraði austur.
Halldór Sigurðsson gat þess rétti-
lega í sinni ræðu, að Lyngholt var
sannkölluð menningarmiðstöð og
þau Ingvar og Salbjörg tóku ávallt
hugmyndum ungs fólks opnum
huga og áttu stóran þátt í er til
framkvæmda kom. Textahöf.
minnist þó sérstaklega jólatrés-
fagnaða er alltaf vora tilhlökkunar-
efrii, þar sem glitfagrar körfur vora
fýlltar af heimabökuðu góðgæti.
Steingrímskveðja
í Morgunblaðinu 6. sept. sl. birt-
ist afmæliskveðja til Salbjargar,
eftir hinn kunna skríbent og mynd-
listarmann Steingrím St. Th.
Sigurðsson. Greinin er fjörlega
skrifuð eins og vænta mátti, enda
hefur hann einlægt dáð líf og list.
En þar sem ókunnugir ganga um
garða vill oft geta ónákvæmni í
frásögn. Ég vil því færa það helsta
til betri vegar og neita því ekki,
að greinarkorn mitt ber yfírbragð
þurra heimilda.
I. Fyrirsögn kveðjunnar en Sal-
björg við Djúp. Allir þekkja Sal-
björgu á Lyngholti, en hitt er
nýmæli. Og varðandi forsetninguna
á, þá er það lenska vestra, en ekki
í, og sagt er á Ármúla en í Bæjum.
II. Salbjörg er fædd í Unaðsdal,
enekki á Lónseyri.
III. Að Jens minn í Bæjum,
kenndur við Kaldalón, sé rithöftmd-
ur þá trúi ég að hann hafi sjálfur
einhver kringilyrði látið falla á sínu
kjamgóða máli.
IV. Margvísleg störf hafa hlaðist
á vin minn og frænda í ættir fram,
Engilbert Ingvarsson bónda á Tyrð-
ilmýri og í fámennum byggðum
leggjast þau oftast á 1—2 menn.
Auk sveinsprófs í bókbandi, sem
hann tók 3. júlí 1952, þá fær hann
vélstjóratign ókeypis hjá
Steingrími.
V. Það er sálmanúmerataflan í
kirkju Unaðsdals, sem er eftir snill-
inginn Halldór Sigurðsson, en ekki
altaristaflan.
VI. Trillan sem Hermann Her-
mannsson á Svalbarði í Ögurvík
átti, heitir Hermóður og er enn í
ágætu standi. Það vora aðrir sem
áttu Ögra og Vigra og hinn síðar-
nefndi raunar í Hnífsdal.
VII. Það var Gísli Jón (f. 1932)
sem Salbjörg tók á móti, en ekki
Þórður Guðmundur (f. 1924 d.
11985) enda fæddist hann fimm
áram áður, en hún hóf Ijósmóður-
störf.
Vni. Rétt er það hjá Steingrími,
að Salbjörg er elskuð og virt af
öllum, sem til hennar þekkja. En
eftir giftudijúgan starfsdag era það
skondnar ýkjur, að segja hana
starfandi ljósmóður í meira en
mannsaldur.
Frá bernsku til
búskapar
Salbjörg er afar ern og ber
aldurinn vel. Um miðjan ágúst
gerði ég stuttan stans á bernsku-
slóðum mínuin og spjallaði þá um
liðna tíð við mína elskulegu
„yósu“.
„Ég er fædd 30. sept. 1896 í
Unaðsdal á Snæfjallaströnd, sem
var tvíbýli. Kolbeinn Jakobsson
hreppstjóri og sjósóknari, þekktur
sem Kolbeinn í Dal, bjó í svonefíid-
um Fremribæ eða'Heimabæ, en í
hinum bænum, sem stóð niðri á hól
og nefndist Neðribær, bjó Guð-
mundur Þorláksson. Faðir minn lést
úr lungnabólgu er ég var rúmlega
ársgömul. Nokkra eftir það fór
móðir mín með mig inn í Bæ
(Neðribæ) og var þar vinnukona
hjá Sigríði Jónsdóttur, sem þá var
orðin ekkja og bjó með tveimur
sonum sínum Rósinkar og Bjama
Pálmasonum. Tvíbýli var í Neðribæ
og þar bjó einnig dóttir Sigríðar,
Kristný og maður hennar Gísli
Daní-
elsson. Sigríður var systir Sigur-
borgar konu Kolbeins í Dal, en
bóndi hennar Pálmi Árnason, lést
rúmri viku áður en ég fæddist.
Rósinkar sonur þeirra var sá er
barðist við Bæjardrauginn og móðir
mín var önnur kvennanna, sem
vakti yfír honum síðustu vikuna
fyrir andlátið." (Héma er dálítil
missögn hjá Salbjörgu minni. Rós-
inkar Pálmason lést 5. feb. 1894,
tæpra 18 ára, talið vegna ásóknar
ófreskjunnar, en í kirkjubók sagt
lungnabólga. Aftur á móti er það
rétt, að móðir hennar vakti yfir
honum. Sigríður hefur því búið með
Bjama syni sínum, en hann drakkn-
aði í sjóróðri frá Beijadalsá 17.
mars 1901, tæpra 17 ára. Innsk.
H.J.)
„Eftir tveggja ára vera í
Neðribæ, fluttumst við út að Tyrðil-
mýri til Guðmundar Pálmasonar og
þar leið okkur ljómandi vel. Að
tveimur áram liðnum fór móðir mín
sem vinnukona til hálfbróðurs síns
út að Beijadalsá, á svonefndri Ytri-
Strönd, en kona hans var mikið
veik. Þá var ég á sjötta ári. Svo lá
leiðin þama inn með kabminum og
móðir mín var í eitt ár vinnukona
í svokölluðu Eiríkshúsi. Þá var all-
fjölmennt á Ytri-Ströndinni, líklega
vel yfír hundrað manns, enda sjó-
sókn stunduð allt árið og helstu
staðimir: Gullhús- og Beijadalsár,
Sandeyri og Skarð. Eftir þetta var
hún svo í sjálfsmennsku í eitt ár
og fór síðan sem vinnukona að
Sandeyri og kynntist þar Guðmundi
Helga Jósepssyni, sem þá var ekk-
ill og fæddi honum tvíbura, en lést
tíu dögum eftir bamsburðinn. Guð-
mundur var bróðir Sigurðar bónda
á Sandeyri og er minnst á hann í
bók föður þíns Frá Djúpi og Strönd-
um, í greininni um Sumarliða póst
Brandsson, er hrapaði fram af
Bjamamúpnum, en fylgdarmaður
hans, Jón Kristjánsson trésmiður,
komst til bæjar og sagði hin válegu
tíðindi. Guðmundur fórst í snjóflóði
við leitina að Sumarliða 18. des.
1920, ásamt tveimur mönnum.
Á Sandeyri ‘höfðum við það af-
skaplega gott og bóndinn Sigurður
Jósepsson, langafí'Þóris Óskarsson-
ar ljósmyndara, var mér afar góður.
Um þetta leyri varð ég fyrir slysi,
þar sem naut rak mig undir. Ég lá
í rúminu í einn dag og fór svo í-
erfíða vinnu fyrir krakka, að taka
á móti mó og kasta upp í hlaðann.
Lá svo rænulaus í marga daga og
hafði legið í rúminu í hálfan mánuð
þegar amma mín Salbjörg Guð-
mundsdóttir kom með kúfískbát í
vonskuveðri innan frá Hamri á
Langadalsströnd, þar sem hún var
búsett. Amma mín var kunn ljós-
móðir þó ólærð væri og hún hjúkraði
mér þar til bráði svolítið af mér.
Þá féll bátsferð inn í Bæi og ég
varð henni samferða. Morguninn
eftir var komin klofófærð, því þreif-
andi bylur hafði verið um nóttina.
í Neðribæ í Bæjum, lá ég rúmföst
og rænulítil í viku. Lögðum síðan
af stað inneftir, en maður nokkur,
sem var að fara ríðandi inn að
iMelgraseyri, tók mig á hestinn
ifyrsta hluta leiðarinnar. Við kom-
umst við illan leik til bæjar og varð
mér til láns, að maður kom að okk-
ur og tók mig á öxlina og bar heim
að Armúla, en gengum síðan að
Hamri. Ég var rúmföst í hálfan
mánuð og vissi ekki af mér nema
endram og eins. Linka var í mér
allan veturinn, en hresstist þá smám
saman. Að þremur áram liðnum
lést amma mín og ég þá 14 ára. Á
Hamri dvaldi ég framyfír hjónaband
og giftist 21 árs Ingvari Ásgeirs-
syni.
Hávarður bóndi Guðmundsson á
Hamri hafði úthlutað okkur land-
spildu og Ingvar byggði íjárhús
fýrir 30 kindur og það var ekki
meiningin að fara þaðan. Þó höguðu
örlögin því svo, að 1922 fluttumst
við hingað út á Snæfjallaströnd og
leigðum Hólhúsið, sem var tólfti
partur eða tvö hundrað í landi
Bæja. Eftir þriggja ára vera þar
hugðumst við kaupa jörðina, en
Ingvar hafði þá ekki fengið ábyrgð-
armenn og Kolbeinn í Dal varð fyrri
til og greiddi í reiðufé. Sem við
voram þarna húsnæðislaus kom
Helgi bóndi Guðmundsson í Unaðs-
dal og bauð okkur húsmennsku hjá
jsér þar til annað yrði og þágum
það. í Fremribænum í Unaðsdal,
sem þá var raunar nefndur Gamli
bærinn, bjuggum við í ellefu ár.
1934 var brúin byggð á Dalsá
og fóram þá að hugsa okkur til
hreyfíngs. Ingvar fékk mótatimbrið
úr brúnni og hóf byggingu íbúðar-
hússins hér á Lyngholti 1935, sem
þá hét Pétursmýri í landi Bæja. f
ársbyijun 1936 fluttumst við í eigið
húsnæði og hófum hér búskap."
— En héma var heimangöngu-
skólinn til húsa eftir að honum var
komið á fót?
„Já, já. Faðir þinn Jóhann Hjalta-
son, hafði verið hér farkennari í tvo
vetur. Haustið 1934 tók bama- og
héraðsskólinn í Reykjanesi til starfa
og skólastjórinn þar Aðalsteinn
Eiríksson, vann merkt brautryðj-
endastarf. í fyrstu stóðu að skólan-
um Nauteyrar- og Reykjaijarðar-
hreppar, en til tais hafði komið að
Snæfjallahreppur yrði þar í sam-
floti, sem þó ekki varð. Það var svo
hugmynd Aðalsteins, að fá hér
leigða stofu undir fastan skóla,
enda vora hér um eða yfír tuttugu
böm á skólaskyldualdri. Þeir sóttu
þetta svo fast pabbi þinn og Helgi
f Unaðsdal, sem var formaður
fræðslunefndar og þrátt fyrir and-
stöðu Ásgeirs Ásgeirssonar þáver-
andi fræðslumálastjóra og síðar
forseta, þá kom Vilmundur land-
læknir Jónsson því í kring, að þessi
skipan mála varð. Kennsla hófst
hér haustið 1936 og var næstu ell-
efu vetur, en þá hafði bömum
fækkað mjög í hreppnum og
kennsla lagðist hér af vorið 1947.
En í byijun þá var ekki einu sinni
kominn dúkur á stofugólfið og
steinninn því ber og engin miðstöð,
en hún kom fljótlega. Svo að þú
sérð, að það var ekki björgulegt
fyrir föður þinn að heija hér skóla-
starf, en hann vildi þetta heldur,
en að vera á faraldsfæti."
— Kenndir þú ekki handavinnu
alla vetuma?
„Jú. Og upphafíð var það, að
Guðríður Helgadóttir í Unaðsdal,
þá 13 ára beiddi mig að segja sér
til við útsaum. Svo bættust fleiri
stúlkur í hópinn og pabba þínum
hugkvæmdist að skella strákunum
einnig í þetta. Þeir urðu himinlif-
andi, pijónuðu peysur og fengust
við útsaum og afköstin vora geysi-
leg.“
— Kenndi Ingvar bókband?
„Það var bara part úr vetri. Að-
staðan var bágborin og strákunum
fannst líka miklu meira spennandi
að fást við pijóna- og saumaskap.
Og það var alveg lygilegt hversu
vel þetta gekk, aldrei misklíð.
í sambandi við bókband Ingvars,
þá var hann sjálfmenntaður, en
naut tilsagnar í trésmíði hjá Jóni
Hálfdáni Guðmundssyni á Árbakka
f Hnífsdal, sem var, faðir Rann-
veigar síðast ljósmóður í Súðavík.
Móðir Ingvars, Kristrún Bene-
diktsdóttir var hagmælt og um
bókbandsiðju hans gerði hún þessa
vísu:
Margur syndamaðurinn
má nú hrinda trega.
Ingvar bindur bækur inn
bara myndarlega.
„Ingvar og bróðir hans Steinn,
ivora einnig dálitlir vísnasmiðir."
Félagslíf
— Hvað um skemmtanir. Vora
einhver félög stofnuð?
„Já, já. Það var nú aldeilis líf í
tuskunum á stundum. Ég má segja,
að Ungmennafélagið Framför hafí
verið stofnað 1923. Helgi bóndi
Guðmundsson í Unaðsdalog, bræð-
ur hans Bjami og Kolbeinn vora
svo féiagslyndir, einkum Helgi.
Hann lék m.a. á harmóníku og það
gerði Sigurður Ólafsson í Hærribæ
einnig. Helgi gaf skúr, sem hann
átti á sjávarkambinum í Unaðsdal
og félagsmenn innfettuðu. Þar vora
færðir upp leikþættir og Helgi var
meðal leikenda, bögglauppboð hald-
in, dansað og sungið. Einig var
komið saman á bæjunum og er mér
minnisstætt jólaball í Unaðsdal, þá
hélt maður að gólfíð hryndi. Svo
dofnaði nú yfír þessu þegar sumt
af fólkinu fluttist brott. En með
nýrri kynslóð lifnaði aftur yfír fé-
lagslífínu og unga fólkið í Bæjum,
Unaðsdal og víðar stofnaði ung-
mennafélagið ísafold 7. júlí 1935
og það gaf út handskrifað blað, sem
hét Hvöt. Fyrsti fundur eftir stofn-
un félagsins var svo 1. sept.
samkvæmt bókum, sem enn era
varðveittar. Aðstöðu hafði það fyrst
um sinn í svokölluðu Bjömshúsi í
Bæjum, sem þá var reyndar nefnt
Bensahús eftir eigandanum Bene-
Frá afmælishófinu í Dalbæ, félagsheimilinu á Snæfjallaströnd.