Morgunblaðið - 18.12.1986, Page 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 18. DESEMBER 1986
Heilbrigðis-
stofnun Islands
eftir Brynjólf
Mogensen
Þau ótíðindi bárust um landið
fyrir skömmu, að ríkið ætlaði að
kaupa Borgarspítalann og Rík-
isspítalar yfirtaka reksturinn. Sem
ástæða fyrir innlimun Borgarspítal-
ans í ríkisspítalakerfið var óstjóm,
stöðugur hallarekstur á daggjöldum
og að meiri hagkvæmni yrði í
rekstri við að fara á föst fjárlög
og vera undir stjóm Ríkisspítala.
Heilbrigðismálaráðherra hefur þó
ekki getað sýnt fram á meiri hag-
kvæmni í rekstri, ef af yrði.
Rök borgarstjórans í Reykjavík
vom þau, að fyrst heilbrigðismála-
ráðuneytið neyddi Borgarspítala á
föst fjárlög væri réttast að ríkið
keypti umframeignarhluta borg-
arbúa. Hann óttaðist, að hallarekst-
ur spítalans á föstum fjárlögum
gæti bitnað á borgarbúum.
Jafnhliða þessu er verið að setja
önnur daggjaldasjúkrahús í landinu
á föst fjárlög. Ríkið stefnir með
þessu móti hraðbyri í algera mið-
stýringu á öllum sjúkrahúsrekstri
landsins og hefur þar með lagt
grunninn að Heilbrigðisstofnun
Islands.
ustu Reykvíkinga og reyndar
landsins alls? Því er fljótsvarað.
Borgarspítalinn er kröftugasta heil-
brigðisstofnun landsins, sem veitir
þriðjungi allra landsmanna þjón-
ustu á hveiju ári. Þar er yfirleitt
veitt góð þjónusta og legutími að
jafnaði mjög stuttur.
Hvemig má það vera að kröftug-
asta heilbrigðisstofnun landsins sé
í fjársvelti ár eftir ár? Ástæðan er
einföld. Til er svokölluð daggjalda-
nefnd, sem ekki hefur skilið hvaða
hlutverki Borgarspítalinn hefur
gegnt og gegnir og því skammtað
spítalanum einhveija nánös ár eftir
ár. Þrátt fyrir lítinn skilning dag-
gjaldanefndar hefur ekki tekizt að
drepa niður starfsemi spítalans
heldur hafa afköstin í stómm drátt-
um aukizt ár frá ári, án þess að
kómi niður á gæðunum.
Það er hætt við, að ef Heilbrigðis-
stofnun íslands ætti að reka
Borgarspítalann myndu hlutimir
breytast til hins verra. B-álma
Borgarspítalans er talandi dæmi um
getuleysi ríkisins. Það er til lítils
að byggja, en ekki taka í notkun.
Hver er fjármagnskostnaður slíks
rekstrar?
Fj ármögnunarkerfin
„ Að slík miðstýringar-
stefna kæmi frá hluta
af forystu Sjálfstæðis-
flokksins, sem hefur
keppzt við á undanförn-
um árum að reyna að
minnka hlutdeild ríkis-
ins á nær öllum sviðum,
er mér hulin ráðgáta.“
sem sjúkrahúsum er áætluð upp-
hæð ár hvert. Hagkvæmast er því
fyrir viðkomandi sjúkrahús að hafa
enga sjúklinga, því þannig verður
reksturinn hagkvæmastur.
Bæði kerfin hafa galla, en §ár-
lagakerfíð er sýnu verra, því þar
er sjúklingurinn til trafala fyrir
kerfíð.
Brynjólfur Mogensen
Sjúklingurinn
Ég lærði og starfaði í Svíþjóð
um margra ára skeið. Ég þekki því
af raun það miðstýringarkerfí, sem
hluti af forystu Sjálfstæðisflokksins
virðist vera að vinna að um þessar
mundir.
Þar getur sjúklingurinn ekki
valið sér heimilislækni, heldur
heilsugæzlustöð, þar sem margir
læknar starfa. Sjúklingurinn getur
ekki valið neinn ákveðinn lækni,
heldur fær þann lækni, sem tiltæk-
ur er hveiju sinni. Þurfí sjúklingur-
inn á sérfræðingshjálp að halda
getur hann ekki valið sér sérfræð-
ing. Sérfræðingsbeiðni frá heilsu-
gæzlustöðinni fer sfðan á sjúkrahús,
þar sem einhver af 15—30 manna
liði viðkomandi sérgreinar skoðar
sjúklinginn. Ef sjúklingurínn þyrfti
að fara í aðgerð er eins víst að ein-
hver sem sjúklingurinn hefur aldrei
séð, framkvæmi aðgerðina. Er það
slíkt heilbrigðiskerfí, sem við viljum
á íslandi? Eg held ekki.
Lausnin:
1. Ríkið breyti um stefnu í heil-
brigðismálum og minnki sinn
hluta í rekstrinum eins og
frekast er kostur, því ríkis-
reksturinn er sá dýrasti og
jafnframt sá versti sem völ
er á.
2. Landsfjórðungamir fái aukin
völd og beri ábyrgð á stjóm-
un, rekstri og þróun heilbrigð-
ismála, hver í sfnum fjórðungi.
3. Þróað verði punktakerfí, þar
sem greitt er fyrir góða þjón-
ustu samfara afköstum.
Að lokum vil ég leggja áherzlu
á, að hæfilegur starfsmetnaður og
samkeppni í heilbrígðismálum era
nauðsynleg til þess að ná fram bezt-
um árangri. Ef ríkið tekur yfír allan
sjúkrahúsrekstur í landinu og legg-
ur þar með drögin að Heilbrigðis-
stofnun íslands bitnar það fyrst og
fremst á sjúklingnum, en það er
um sjúklinginn, sem heilbrigðis-
þjónustan á að snúast, ekki öfugt.
Höfundur er læknir & Borgarspit-
ala og flokksbundinn sjálfstæðis-
tnaður.
Sameinast um bókaklúbb
Hér er um miklu stærra og alvar-
legra mál að ræða en sölu Borg-
arspítalans og yfírtöku Rfkisspítala.
Hér er um að ræða einn af hom-
steinum lýðræðisins. Hér er um að
ræða frelsi einstaklingsins til þess
að velja og hafna í heilbrigðiskerf-
inu.
Ef Heilbrigðisstofnun íslands
yrði að raunveraleika yrði miðstýr-
ingin slík, að einstaklingurinn væri
í algera aukahlutverki meðan bákn-
ið léki aðalhlutverkið. Upphaflega
snerist heilbrigðiskerfíð um ein-
staklinginn, en á því er greinilega
að verða breyting. Hætta er á að
persónuleg þjónusta hverfí með tíð
og tíma.
í dag era í gangi tvö fíármögnun-
arkerfí fyrir sjúkrahús. I fyrsta lagi
er daggjaldakerfíð, þar sem sjúkra-
húsið fær greitt fyrir hvem sjúkl-
ing. Þetta kerfí býður þeirri hættu
heim, að sjúklingar séu hafðir leng-
ur inni en nauðsyn krefur. Jafn-
framt hegnir daggjaldakerfið þeim
spítölum, sem hafa mikil umsvif,
því hröð skipti sjúklinga verða
ávallt dýrari (fyrstu dagamir dýr-
astir) en ef sami sjúklingur liggur
í rúminu langtímum saman. Þannig
ýtir daggjaldakerfíð undir illa rekin
sjúkrahús, en hegnir þeim vel
reknu.
í öðra lagi era föst fjárlög, þar
FJÖGUR bókaforlög, Mál og
menning, Svart á hvítu, Hið
íslenska bókmenntafélag og Lög-
berg, hafa sameinast um bóka-
klúbb sem nefnist „Betri bækur“.
Að sögn Bjöms Jónassonar,
framkvæmdastjóra Svarts á
hvítu, ætlar þessi klúbbur að
standa undir nafni með því að
bjóða félagsmönnum bókmenntir
sem geta kallast sígildar. í þess-
ura mánuði býður klúbburinn
eina bók frá hveiju forlagi, og
hafa þijár þeirra verið til sölu á
almennum markaði.
Bjöm sagði að í framtíðinni
myndi klúbburinn bjóða félags-
mönnum nýja bók í hveijum
mánuði, þó yrði hlé á útgáfunni
yfír sumarið. „Við ætlum ekki að
hafa klúbbinn raslakistu fyrir gaml-
ar bækur af lageram forlaganna,
heldur bjóða þar vandlega valin rit-
verk í hæsta gæðaflokki." Hann
sagði að forlögin fjögur hefðu
ákveðið að stofna „Betri bækur"
vegna þess að tilfinnanlega vantaði
slíkan klúbb sem byði dýrar og
vandaðar bækur. Bjóst Bjöm við
því að forlögunum gæfist þannig
svigrúm til að ráðast í viðamikil
verkefni, svo sem gerð handbóka,
alfræðiorðabóka og stærri ritverka.
Félagsmenn myndu sjá sér hag í
því að skipta við klúbbinn þar sem
hann veitti þeim 25% afslátt af
smásöluverði bókanna.
Eina skilyrðið sem félagsmenn
þurfa að uppfylla er að kaupa eina
bók. Þeim ber einnig skylda til að
afpanta þær bækur sem þeir hyggj-
ast ekki kaupa með þeim fresti sem
gefínn er í hvert skipti. Bjöm sagði
að til þess að gera félagsmennskuna
eftirsóknarverða hygðist klúbbur-
inn veita þjónustu af ýmsu tagi.
Hann nefndi að á hveiju ári yrði
félagsmönnum send dagbók með
nafni þeirra árituðu.
Ég hef enga trú á, að íslending-
ar vilji slíkt bákn. Kerfíð á að þjóna
einstaklingnum en ekki öfugt.
Að slík miðstýringarstefna kæmi
frá hluta af forystu Sjálfstæðis-
flokksins, sem hefur keppzt við á
undanfömum áram að reyna að
minnka hlutdeild ríkisins á nær öll-
um sviðum, er mér hulin ráðgáta.
Kröftug mótmæli á innlimun
Borgarspítalans í ríkisspítalakerfíð
hafa átt sér stað, en hluti af for-
ystu Sjálfstæðisflokksins hefur
hingað til staðið af sér hríðina og
virðist hinn ánægðasti með miðstýr-
ingarstefnuna án þess að hugsa um
hvaða afleiðingar það hafí fyrir
sjúkrahúsþjónustuna í landinu.
Fulltrúaráð sjálfstæðisfélaganna
í Reykjavík hefur lýst yfír eindregn-
um vilja sínum um að ef Borgarspít-
alinn yrði seldur, þá yrði spítalinn
alfarið sjálfstæð stofnun og að engu
leyti undir stjóm Ríkisspítalanna,
en allt kemur fyrir ekki.
Ekki hélt ég, að ég ætti eftir, sem
sjálfstæðismaður, að eiga óbeinan
þátt í þessari óheillaþróun og sama
sinnis era margir sjálfstæðismenn
þessa dagana.
Af hverju var Borg-
arspítalinn byggfður
á sínum tíma?
Af þeirri einföldu ástæðu, að
ríkið hafði enga framsýni í þróun
sjúkrahúsmála á íslandi. Þetta
leiddi til þess, að biðlistar urðu lang-
ir, öllum til ama og þó sérstaklega
sjúklingunum. Reykjavíkurborg
hafði framkvæði að byggingu Borg-
arspítalans og stóð að byggingunni
með miklum myndarskap.
Hvaða hlutverki gegnir svo Borg-
arspítalinn í dag í heilbrigðisþjón-
Gagnrýni á kosningalögin frá 1984:
Lögin keppa að tveimur ósam-
rýmanlegum markmiðum
- og verða því aldrei gallalaus, segir Þorkell Helgason, stærðfræðingur
„ÞAÐ ER ekki rétt, að nefna
mig aðalhöfund kosningalag-
anna frá 1984, eins og gert var
i Morgunblaðinu á þriðjudaginn,
því ég var fyrst og fremst reikni-
legur ráðunautur þingmanna-
hópa og flokksformanna, sem
unnu að þessari lagasmíð, og
reifaði fyrir þeim ýmsa val-
kosti,“ sagði Þorkell Helgason,
stærðfræðingur, í samtali við
blaðamann Morgunblaðsins.
„Ég er ekki að víkjast undan
ábyrgð," sagði Þorkell. „Ég Iagði á
sínum tíma mikið kapp á, að sam-
komulag tækist um ný kosningalög
í kjölfar stjórnarskrárbreytingar og
lagði því ýmsum hugmyndum lið,
enda þótt þær væra ekki allar að
mínu skapi. Að sjálfsögðu varaði
ég við_ýmsu sem mér þótti vafa-
samt. Eg taldi þá niðurstöðu, sem
að lokum fékkst, engan veginn
ótæka, og er enn sama sinnis, ef
gerðar verða nokkrar lagfæringar
á lögunum. Þó kysi ég mun frem-
ur, að þau yrðu nú endurskoðuð
allrækilega," sagði hann.
Eins og fram kom í frétt hér í
blaðinu á þriðjudaginn hefur Þor-
kell nýlega ritað kosningalaganefnd
neðri deildar Alþingis bréf og hvatt
til þess að gildandi kosningalög
verði tekin til gagngerrar endur-
skoðunar fyrir næstu þingkosning-
ar. Þorkeli sagði í gær, að nefndin
væri nú annars vegar að vinna að
iágmarksbreytingum á lögunum, er
miða að því, að sníða af þeim
ákveðna tæknilega galla. Hins veg-
ar væri nefndin, að athuga mögu-
leika á gagngeram breytingum, en
óvíst væri, hvort samstaða gæti
tekist um sifkar breytingar.
„Vandinn í sambandi við núver-
andi kosningalög er sá,“ sagði
Þorkell, „að þar er keppt að því að
ná tveimur markmiðum, sem í raun-
inni era ósamrýmanleg. Annars
vegar að fullkominn jöfnuður ríki á
milli flokkanna, þ.e. þingmanna-
fy'öldi þeirri miðist við landsfylgi.
Hins vegar, að áfram verði misvægi
milli atkvæða eftir kjördæmum. Það
stendur ekki til að breyta þessu,
heldur gera kosningalögin þannig
úr gerði að allir stjómmálaflokkam-
ir geti við unað. Þess er ekki að
vænta, að hægt sé að fá fullkom-
lega gallalausa niðurstöðu, en það
er hægt að snfða ýmsa vankanta
af núverandi lögum."
Sem dæmi um atriði, sem menn
hafa staldrað við í kosningalögun-
um, nefndi Þorkell Helgason, að ef
þau hefðu verið f gildi í kosningun-
um 1983 hefði Bandalag jafnaðar-
manna fengið 2 þingsæti f
Reykjaneskjördæmi en Alþýðu-
flokkurinn 1, þótt hinn síðamefndi
hefði mun fleiri atkvæði í kjördæm-
inu. Þessi ágalli hefði ekki verið í
sumum öðram tillögum, sem reifað-
ar hefðu verið, en þær hefðu þá
bara flutt misvægið eða ranglætið
til, s.s. með þeim hætti, að Banda-
lag jafnaðarmanna fengi 3 þing-
menn f Reykjavík og Alþýðubanda-
lagið einnig 3, þótt síðamefndi
flokkurinn hefði helmingi fleiri at-
kvæði á bak við sig.
Þorkell sagði, að gagnrýni hefði
einnig komið fram á þá uthlutunar-
reglu, sem nýju kosningalögin væra
byggð á, þ.e. reglu stærstu leifar.
Hefði ýmsum þótt varhugavert, að
hverfa frá notkun reglu d’Hondts,
sem hefur verið alisráðandi hér á
landi við uppgjör á hlutfallskosning-
um. Kvað hann Jón Ragnar Stef-
ánsson, stærðfræðing, hafa lagt
mikla áherslu á þetta atriði, en
hann hefur sent kosningalaga-
nefndinni ýtarlega greinargerð með
útreikningum, þar sem núverandi
ákvæði era gagnrýnd og gerð til-
laga um kosningakerfí er byggir
alfarið á reglu dHondts.