Morgunblaðið - 08.12.1987, Side 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. DESEMBER 1987
Um Byggðastofnun af
tilefni ritstj órnargreinar
eftirSigurð
Guðmundsson
Ritstjómargrein blaðsins þann
2. desember sl. fjallar um kosningu
í stjóm Byggðastofnunar. Þar kem-
ur fram skoðun blaðsins á eftir-
spum alþingismanna Sjálfstæðis-
flokksins eftir setu í stjóminni en
þau mál verða að mestu látin kyrr
liggja hér. í greininni em hins veg-
ar missagnir um Byggðastofnun
sem ég vil leyfa mér að koma á
framfæri athugasemdum við.
Það ætlar að reynast Byggða-
stofnun nokkuð erfitt að losna
undan því að hún er skilgetið af-
kvæmi Framkvæmdastofnunar
nkisins. Að syndir feðranna komi
niður á bömunum er erfðafræðileg
tilgáta sem ekki á við í þessu sam-
hengi. Að Byggðastofnun sé með
einhveijum hætti „leifar" af Fram-
kvæmdastofnun er hins vegar
rangt.
Þegar Byggðastofnun var sett á
laggimar fyrir rúmum tveimur
ámm tók hún við eignum og skuld-
bindingum Byggðasjóðs en hann
var í umsjá Framkvæmdastofnunar.
Byggðasjóður fékk á starfstíma
sínum vemlegt fjármagn af fjárlög-
um og veitti lán til framkvæmda í
atvinnulífí. Mestan hluta starfstíma
síns vom neikvæðir raunvextir á
lánum sjóðsins. Svo var raunar mun
víðar í þjóðfélaginu, bæði í bönkum
og hjá stofnlánasjóðum. Ríkisfram-
lögin héldu þvi engan veginn
raungildi sínu sem eiginfé Byggða-
sjóðs og fór það rýmandi. Eftir því
sem leið á starfstíma Byggðasjóðs
minnkaði einnig framlag til hans
úr ríkissjóði að raungildi. Lánveit-
ingar áttu í auknum mæli uppmna
sinn í endurlánuðu erlendu lánsfé
og tekin var upp verðtrygging á
öllum lánum. Þessi breyting hefur
að sjálfsögðu gjörbreytt þeirri starf-
semi sem nú er rekin í byggðamál-
um frá því sem var fyrir áratug.
I ritstjórnargreininni er rætt um
að stjóm stofnunarinnar ráðstafi
„almannafé". Þessi staðhæfíng er
ekki alveg rétt. Ef miðað er við
síðustu áramót var eigið fé stofnun-
arinnar 1.060 milljónir króna.
Skuldabréfaeign nam aftur á móti
3.280 milljónum króna. Líta má á
eigið fé sem eftirstöðvar ríkisfram-
laga fyrri ára. Endurgreiðslur þess
em því uppmnalega skattgreiðslur
frá almenningi sem skila sér á löng-
um tíma og geta orðið torfengnar
í sumum tilvikum. Nú er sú breyt-
ing orðin á frá því sem áður var
að eigið fé stofnunarinnar rýmar
ekki lengur þrátt fyrir áföll vegna
gjaldþrota sem hafa leitt til þess
að alls hefur þurft að afskrifa lán
sem Byggðasjóður veitti að upphæð
115 milljónir til þessa.
í ár fær Byggðastofnun framlag
úr ríkissjóði sem nemur 80 milljón-
um króna. Hins vegar mun stofnun-
in veita lán á þessu ári að upphæð
um 1.200 milljónir króna. Þar af
em um 800 milljónir endurlánað
erlent og innlent lánsfé. Á starfs-
tíma sínum hingað til hefur stofn-
unin samtals veitt lán að upphæð
um 3.100 milljónir. Þetta er fé sem
standa verður skil á á gjalddögum
og ber fulla vexti. Ný framlög frá
almenningi til Byggðastofnunar em
nú lítill hluti af umsvifum hennar.
Verðmæti eiginfjár hennar er hald-
ið við með markvissri fjármála-
stjóm.
Hjá leiðarhöfundi blaðsins kemur
einnig fram að fé sé veitt „til hinna
margvíslegustu verkefna í nafni
byggðastefnu". Þetta er einnig mis-
sögn. Sérfræðingar stofnunarinnar
em kallaðir til ráða um hin ólíkleg-
ustu mál en fé hennar fer nær
einungis til atvinnufyrirtækja á
landsbyggðinni. Þar er um að ræða
lánveitingar til framkvæmda og í
undantekningartilvikum til endur-
skipulagningar á skuldum þegar
rekstur er kominn í óefni en talið
mögulegt að koma honum í rétt
horf á þann hátt. Einu lánsverkefni
Byggðastofnunar, sem ekki varða
atvinnufyrirtæki beint eða óbeint,
hafa verið lánveitingar til sveitarfé-
laga til að leggja bundið slitlag á
götur og er það verk langt komið.
Rétt er að vekja athygli á því að
hver sá sem áhuga hefur að vita
hvemig íjármunum Byggðastofn-
unar er varið getur í ársskýrslu
hennar séð lista yfir hvert lán sem
veitt hefur verið og allar styrkveit-
ingar. Þessi upplýsingamiðlun á sér
ekki hliðstæðu hér á landi.
Að sönnu er eftirspum eftir setu
í stjóm Byggðastofnunar. Sú eftir-
spum stafar af því að þar er fjallað
um málefni sem em þjóðarbúinu
bökfytn Inxár
Margt hefur gerst á bökkum Laxár í Þingeyjarsýslu fyrr og síðar og á
þar ýmist í hlut heimafólk eða aðkomnir laxveiðimenn.
Jóhanna Álfheiður Steingrímsdóttir rifjar upp í þessari skemmtilegu
bók ýmsa af slíkum atburðum, ekki síst það sem borið hefur við í
grennd við Nes í Aðaldal, þar.sem hún er borin og barnfædd.
bók
góðbók
Sigurður Guðmundsson
„Hjá leiðarahöfundi
blaðsins kemur einnig-
fram að fé sé veitt „til
hinna margvíslegustu
verkefna í nafni
byggðastefnu“. Þetta
er einnig missögn. Sér-
fræðingar stofnunar-
innar eru kallaðir til
ráða um hin ólíklegustu
mál en fé hennar fer
nær einungis til at-
vinnufyrirtækja á
landsbyggðinni.“
afar mikilvæg. íslenska ríkið á
stofnunina og þeir sem kosnir hafa
verið til að ráða sameiginlegum
málum landsmanna eiga rétt á því
að stjórna því sem þar fer fram.
Rétt er að minna á að stjórn
Byggðastofnunar hefur meira hlut:
verk en bankaráð ríkisbankann. í
Byggðastofnun er það stjómin sjálf
sem íjallar um og ákvarðar hveija
einustu lán- og styrkbeiðni, enda
þótt forstjóri geri tillögur til hennar
um afgreiðslu. Því fylgir að sjálf-
sögðu mikil ábyrgð að ráðstafa
fjármunum stofnunarinnar við þær
aðstæður sem hún býr við. Stjórn
Byggðastofnunar er þó sjálfsagt
sama marki brennd og aðrar, ef því
er að skipta, að stjórnarmenn
mundu gjarnan vilja leysa hvers
manns vanda. Hún hefur af eðlileg-
um ástæðum meiri áhuga og
afskipti af útlánum en innheimtu.
Það lendir því oft á starfsmönnum
að vera neikvæðir (=raunsæir) og
draga úr bjartsýninni ásamt því að
halda uppi dampi við að ná lánsfénu
til baka.
Framkvæmdastofnun mátti þola
margt umtalið enda þótt það væri
nú ekki allt á rökum reist. Sama
má segja um byggðstefnu og
byggðaaðgerðir. Deilur um byggða-
mál komust á árum áður aldrei
lengra en að rifist var um hið svo
kallaða „kommissarakerfí". Ef til
vill var það handhæg aðferð til að
losna við að takast á við raun-
veruleg vandamál. Nú er þetta
breytt.
Mönnum er að verða Ijóst að al-
varlega horfir um þróun byggðar í
landinu til Iengri tíma litið og að
hið opinbera þarf að móta stefnu
og grípa til aðgerða í því skyni að
búseta í landinu þróist með eðlileg-
um hætti. Það kom til dæmis í ljós
á fjölmennri ráðstefnu Byggða-
stofnunar og Sambands íslenzkra
sveitarfélaga sem haldin var á Sel-
fossi um miðjan síðasta mánuð. Þar
komst opinber umræða um byggða-
rnál á mun skynsamlegri braut en
áður hefur verið. Nægir að minna
á ítarlegt erindi Þorsteins Pálsson-
ar, forsætisráðherra, þar sem hann
gérði grein fyrir viðhorfum ríkis-
stjórnar sinnar til byggðaþróunar
og aðgerða til að hafa áhrif á hana.
Ráðstefnunni hafa verið gerð ágæt
skil í Morgunblaðinu. Nýleg skrif
blaðsins um byggðamál hafa verið
uppbyggileg og gefa ekki tilefni til
að ætla að það sé álit blaðsins að
í þeim málum sé verið að vinna úr
einhveijum ruðum.
Höfundur er forstöðumadur þró
unarsviðs Byggðastofnunar.
Fáfræði um stór-
iðju hulin rakalaus-
um fullyrðingum
Örstuttar athugasemdir frá ÍSAL við erindi
Kristínar Einarsdóttur, þingkonu, á ráðstefnu
Verkfræðingafélags íslands um stóriðju, sem
birtist í Morgunblaðinu miðvikudaginn 2. desem-
ber síðastliðinn
Morgunblaðinu hefur borist
eftirfarandi athugasemd frá ís-
lenska álfélaginu:
Ætlun Verkfræðingafélags ís-
lands með ófangreindri ráðstefnu
mun hafa verið að fjalla á faglegan
og ábyrgan hátt um ýmsar þær
spurningar sem svara þarf, þegar
tekin er afstaða til framtíðarstefnu
í atvinnumálum, sem m.a. gæti
byggst á aukinni stóriðju. í megin-
atriðum virðist svo hafa verið gert,
sem m.a. sést af því að til erinda-
flutninga voru fengnir fulltrúar sem
flestra sjónarmiða, þar á meðal
þeirra sem vara við stóriðju og telja
hana hættulega vegna umhverfis-
mengunar og félagslegrar röskun-
ar. Kristín Einarsdóttir, þingkona,
var ótvírætt fulltrúi þessara sjónar-
miða á ráðstefnunni. Erindi hennar
gegndi hins vegar ekki því hlut-
verki að koma á framfæri þeim
lögmætu sjónarmiðum, sem hún var
fulltrúi fyrir. Þetta stafar af því, að
í stað málefnalegrar umræðu ein-
kenndist erindi hennar af röngum
og rakalausum fullyrðingum um
stóriðju, svo og vanþekkingu á eðli
efnahagslegrar starfsemi og al-
þjóðlegrar verkaskiptingar.
í erindinu eru settar fram nokkr-
ar fullyrðingar, sem varða sérstak-
lega starfsemi ÍSAL og starfsmenn
þess. í stuttu máli eru þessar full-
yrðingar á þá leið, að stóriðjufyrir-
tæki séu fyrirbæri, sem fáir hafi
löngun til að skoða, fæstir geti
hugsað sér að vinna þar eða að
þeirra nánustu, sérstaklega börn
þeirra, geri það enda sé þar mikil
mengun og lág laun.
Álver íslenska álfélagsins hf.
hefur nú verið starfrækt í rúm 18
ár, og á þeim tíma hefur það verið
stækkað verulega þrisvar sinnum
og starfsmannafjöldi þá aukist til
muna. Meðalstarfsaldur þeirra tæp-
lega 600 starfsmanna, sem nú
vinna við fyrirtækið, er um 12,5
ár og breytingar á starfsliði eru
mjög litlar á hveiju ári. Undanfarin
ár um 3%. Fjöldi starfsmanna hefur
starfað hjá fyrirtækinu frá upphafi
og mjög algengt er, að fleiri en einn
úr fjölskyldu vinni þar. Starfsmenn
hafa yfirleitt^ sóst eftir því að koma
börnum sínum í vinnu hjá fyrirtæk-
inu. Meðallaun þeirra starfsmanna,
sem eru félagar í verkalýðsfélögum,
eru nú um 80 þúsund krónur á
mánuði fyrir reglulegan vinnutíma,
en þá eru vaktaálög meðtalin.
Verulegur gestagangur hefur
alla tíð verið hjá ÍSAL, mestur