Morgunblaðið - 08.12.1987, Side 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. DESEMBER 1987
LEIÐTOGAFUNDURINN I WASHINGTON
Viðræður Reagans og Gorbatsjovs hefjast í Washington:
Búist við samkomulagi um
fækkun langdrægra vopna
Washington, frá Ásgeiri Sverrissyni, blaðamanni Morgunblaðsins.
BANDARÍSKIR sérfrœðingar og stjórnmálaskýrendur telja líklegt
að leiðtogar risaveldanna, þeir Mikhaíl Gorbatsjov Sovétleiðtogi og
Ronald Reagan Bandaríkjaforseti nái bráðabirgðasamkomulagi um
að stefna að helmings fækkun langdrægra kjamorkueldflauga á
fundum þeirra, sem hefjast í dag hér í Washington. Samningur um
upprætingu meðal- og skammdrægra kjarnorkuflauga á landi verður
undirritaður siðdegis í dag en samningamenn risaveldanna i Genf
luku við gerð hans á laugardag. Ronald Reagan á í útistöðum við
ihaldssama þingmenn Repúblikanaflokksins, sem lagst hafa gegn
samningnum um meðaldrægu flaugarnar. Nái leiðtogamir vemlegum
árangri i viðræðum um fækkun langdrægra kjamorkuvopna er talið
að andstaða ihaldsmanna við samninginn um meðaldrægu flaugamar
muni fara harðnandi, sem kann að tefja fyrir staðfestingu hans.
Max Kampelman, aðalsamninga- ríkjaþings, sem lögum samkvæmt
maður Bandaríkjastjómar í Genf,
sagði í viðtali á sunnudag að hann
teldi hugsanlegt að unnt yrði að
ganga frá samkomulagi um helm-
ings fækkun langdrægra kjarnorku-
flauga í mars eða apríl á næsta ári.
„Ég tel að líkumar séu góðar," sagði
Kampelman orðrétt. Líklegt er talið
að þeir Reagan og Gorbatsjov verði
ásáttir um að fela samningammön-
um í Genf að vinna að drögum þess
háttar sáttmála og að þessi verði
helsta niðurstaða fundarins í Was-
hington.
Geimvarnaáætlunin
Varðandi deilu risaveldanna um
geimvamaráætlun Bandaríkja-
stjómar er talið líklegt að samkomu-
lag náist um að virða hefðbundna
túlkun ABM-sáttmálans um tak-
markanir gagneldflaugakerfa í átta
til tíu ár. Þessi túlkun samningsins
tekur fyrir tilraunir með vopn í
geimnum. Bandaríkjamenn segjast
vera reiðubúnir til að virða þessa
túlkun hans í sjö ár en Sovétmenn
vilja að þeir skuldbindi sig til að
fara í öllu eftir ákvæðum hans í tíu
ár. Ólíklegt má telja að þessi ágrein-
ingur komi í veg fyrir árangursríkar
viðræður.
Svo virðist sem Sovétmenn hafi
breytt um afstöðu til geimvamará-
ætlunarinnar, ekki síst eftir að
Gorbatsjov lýsti því yfir í sjónvarps-
viðtali á dögunum, að Sovétmenn
ynnu einnig að slíkum rannsóknum.
Gennadíj Gerasímov, talsmaður sov-
éska utanríkisráðuneytisins, sagði á
blaðamannafundi á sunnudag, að í
raun væri enginn ágreiningur um
geimvamir. Sovétmenn teldu áætlun
Bandaríkjastjómar óframkvæman-
lega, en þeir hefðu hins vegar af
því áhyggjur að tilraunir og rann-
sóknir á þessu sviði gætu leitt til
þess að enn ógnvænlegri vopn en
nú þekkjast yrðu þróuð og smíðuð.
Ihaldsmenn óánægðir
með tilslakanir Reagans
Bandarískir íhaldsmenn telja að
Reagan forseti hafi í raun kveðið
upp dauðaóm yfir geimvamaráætl-
uninni. Hann sé reiðubúinn til að
virða hina þröngu túlkun ABM-
sáttmálans, sem tekur fyrir beinar
tilraunir með geimvopn. Hins vegar
séu tilraunir nauðsynlegar til að
ganga úr skugga um að áætlunin sé
í rauninni framkvæmanleg. Þarna
sé því augljóslega um mótsögn að
ræða, sem forsetinn hafi ekki gert
sér grein fyrir. Margir íhaldsmenn
hafa lýst því yfír í viðtölum að þeir
hafi verulegar áhyggjur af viðræðum
forsetans við Gorbatsjov.
Þá hafa ummæli Reagans í sjón-
varpsviðtali á fimmtudag vakið
ákafa reiði meðal hinna íhalds-
samarí flokksbræðra forsetans. Þar
sagði Reagan að andstæðingar sam-
komulagsins um upprætingu meðal-
og skammdrægra kjamorkuflauga
hefðu ekki kynnt sér sáttmálann og
bætti við að svo virtist sem „ákveðn-
ir menn“ teldu að stríð milli stórveld-
anna væri „óhjákvæmilegt". Telja
stjórnmálaskýrendur að þessi um-
mæli verði síst til að flýta fyrir
staðfestingu öldungadeildar Banda-
þarf að leggja blessun sína yfir sátt-
malann. Hefur forsetinn mátt þola
gífuryrði og skammir vegna þessara
ummæla og hafa flokksbræður hans
aldrei gagnrýnt hann á svo óvæginn
hátt frá því hann komst til valda.
Drögin að sáttmálanum
lögð á Reykjavíkur-
fundinum
Þó svo að samkomulagið um með-
aldrægu flaugarnar taki einungis til
lítils hluta kjamorkuherafla risaveld-
anna er litið svo á að undirritun
þess sé mjög mikilvæg. Stórveldin
hafi í fyrsta skipti veitt upplýsingar
um fjölda kjamorkuflauga og sam-
setningu kjamorkuheraflans, sem sé
ákaflega þýðingarmikið skref í átt
að auknu trausti í samskiptum
ríkjanna. Hin afdráttarlausu og
skýru eftirlitsákvæði samningsins
geti ennfremur komið að notum í
frekari viðræðum um fækkun kjam-
orkuvopna. Max Kampelman lagði
ríka áherslu á þetta atriði á sunnu-
dag og minntist sérstaklega á
mikilvægi leiðtogafundarins í
Reykjavík á síðasta ári. Sagði hann
fjölmiðla hafa lagt rangt mat á nið-
urstöður fundarins því einblínt hefði
verið á ágreining leiðtoganna um
geimvamaráætlunina. Hins vegar
hefðu drög að sáttmálanum, sem
undirritaður verður í dag, verið lögð
í Reykjavík, auk þess sem leiðto-
gamir hefðu orðið ásáttir um að
stefna að helmingsfækkun lang-
drægra kjamorkuvopna. Líklegt er
að fundurinn í Washington muni að
mjög mörgu leyti verða svipaður og
fundurinn í Reykjavík. Leiðtogarnir'
munu tæpast undirrita bráðabirgða-
samkomulag um helmings fækkun
langdrægra flauga heldur ná sam-
komulagi um hvert beri að stefna í
frekari viðræðum.
Horfur í við-
ræðum risaveldanna
Svo virðist sem Bandaríkjamenn
hafi fallið frá kröfum sínum um
leyfilegan hámarksfjölda einstakra
vopnagerða, sem kann að reynast
ákaflega þýðingarmikil tilslökun.
Mikill meirihluti langdrægra kjarna-
odda Bandaríkjamanna. eru í kaf-
bátaeldflaugum og hafa þeir reynt
að þvinga Sovétmenn til að fallast
á að fækkun kjarnaoddanna taki
einkum til eldflauga á landi. Einung-
is Í6% langdrægra kjamaodda
Bandaríkjamanna eru í landflaugum
og hafa þeir ekki uppi áform um
að fjölga þeim. Sovétmenn njóta hins
vegar yfirburða á þessu sviði og er
þeim umhugað um að leyfilegur
hámarksfjöldi kafbátaeldflauga
verði takmarkaður. Sovétmenn hafa
Iöngum lagt mesta áherslu á þróun
og smíði langdrægra landeldflauga
og er SS-18-flaugin, sem hægt er
að flytja stað úr stað með skömmum
fyrirvara, almennt talin öflugasta
langdræga kjarnorkuvopnið.
Samningamenn Bandaríkjastjóm-
ar hafa lagt á það ríka áherslu að
nauðsynlegt sé að ná samkomulagi
um að hreyfanlegar langdrægar
kjamorkueldflaugar verði bannaðar
þar sem eftirlit með hreyfanlegum
vopnum sé í raun óframkvæmanlegt.
Reuter
Holræsi
innsigluð
Vestur í Washington hafa ver-
ið gerðar gífurlegar öryggis-
ráðstafanir vegna leiðtoga-
fundarins og ekkert látið
tilviljunum eftir. Hér á mynd-
innin má borgarstarfsmann
rannsaka holræsi fyrir fram-
an sovéska sendiráðið við 16.
tröð. Að því loknu var ræsið
innsiglað.
Bandarískur fréttamað-
ur handtekinn í Moskvu
- kvikmyndaði
mótmæli gyðinga
New York, Reuter.
BANDARÍSK stjórnvöld sögðust
á sunnudag myndu leggja fram
formleg mótmæli vegna hand-
töku bandarísks fréttamanns í
Moskvu. Fréttamaðurinn var
handtekinn þegar hann fylgdist
með mótrnælum gyðinga gegn
stefnu Sovétríkjanna í málefnum
fólks sem vill flylja úr landi.
Honum var sleppt eftir stutt
varðhald.
Að sögn Rozanne Ridgeway, að-
stoðarutanríkisráðherra Banda-
ríkjanna, verður meðferð á Peter
Amett, yfirmanni sjónvarpsstöðv-
AP
Handtaka Arnes á sunnudag.
arinnar CNN í Moskvu, mótmælt
og tryggt verður að honum verði
sleppt úr haldi. „Við munum senda
formleg mótmæli í dag og reyndar
höfum við þegar brugðist við í
Moskvu, til þess að tryggja að hann
fái að fara frjáls ferða sinna og
kæmr á hendur honum falli niður,“
sagði Ridgeway í gær í viðtali við
CNN.
Amett var tekinn höndum er
hann og samstarfsmenn hans kvik-
mynduðu mótmæli sovéskra gyð-
inga á sunnudag. Mótmæli
gyðinganna vom stöðvuð með því
fólk í opinberri „friðargöngu"
flykktist á staðinn, götum í grennd-
inni var lokað og hópnum dreift.
Að sögn CNN var Amett leystur
úr haldi skömmu eftir handtökuna.
Rússar stunda sjálfir um-
fangsmikla. geimvamaáætlun
St. Andrews. Frá Guðmundi Heiðari Frimannssyni, fréttaritara Morgunbiaðsins.
MÍKHAÍL Gorbatsjov, aðalritari sovéska kommúnistaflokksins,
lýsti þvi yfir i viðtali við fréttamann bandarísku sjónvarpsstöðvar-
innar NBC síðastliðinn þriðjudag, að Sovétmenn hefðu sjálfir
stundað rannsóknir og tiiraunir í sambandi við geimvamir. Sunday
Times segir siðastliðinn sunnudag, að geimvamaáætlun Sovét-
manna hafi verið umfangsmeiri en almennt hafi verið talið. Um
25.000 manns vinni við rannsóknir henni tengdar og til hennar
renni yfir 80 milljarðar ísl. kr. á ári.
Gorbatsjov er fyrsti Sovétleið-
toginn, sem viðurkennir, að rann-
sóknir á geimvopnum hafí átt sér
stað í Sovétríkjunum. Lengi hefur
verið vitað á Vesturlöndum, að
Sovétmenn ynnu að gerð geim-
vopna og tilraunum með þau, en
The Sunday Times segist hafa
heimildir fyrir því, að þessar rann-
sóknir séu mun viðameiri en
almennt hafl verið ljóst. Með grein-
inni er teiknuð mynd af sovéskum
vamarskildi, svipuðum þeim sem
stjómvöld í Bandaríkjunum hafa
notað til að lýsa hugmyndinni að
baki geimvamaáætluninni. Þessi
mynd er tekin úr sovésku herfræð-
itímariti frá árinu 1982, ári áður
en Reagan Bandaríkjaforseti lýsti
yfir, að hafín væri vinna við banda-
rísku áætlunina.
Blaðið segir, að það hafí _aldrei
verið ljóst í Vestur-Evrópu og
Bandarikjunum, hve umfangsmikl-
ar þessar rannsóknir væru. Yfir-
völd í Bandaríkjunum hafi aldrei
gert eins mikið úr þeim og efni
stæðu til, af ástæðum sem ekki
væru Ijósar.
Rannsóknimar fara fram á níu
stöðum víðs vegar í Sovétríkjunum,
og talið er, að yfir 10.000 vísinda-
menn vinni við rannsóknir á leysi-
geislavopnum. Nú þegar geta
Sovétmenn skotið niður gervihnetti
og geimstöðvar með eldflaugum
og blindað skynjara á gervihnöttum
með leysigeislum. Markmiðið með
rannsóknunum er að smíða kerfi,
sem getur grandað kjamorkuflaug-
um, sem skotið væri að Sovétríkj-
unum, með leysigeislum og
gammageislum.
Talið er, að-Sovétríkin hafi í lok
áttunda áratugarins verið á undan
Vesturlöndum í þróun geimvopna.
Nú er talið, að þeir séu á svipuðu
stigi og Bandaríkjamenn í geisla-
vopnum. Vesturlönd standa Sov-
étríkjunum mun framar í
tölvubúnaði, en enn hafa ekki verið
leyst ýmis þau vandkvæði, sem
bandaríska geimvamaáætlunin
skapar fyrir tölvur. Ef kerfið á að
koma að gagni, verða þær að geta
leyst nokkra milljarða af jöfnum á
sekúndu til að geta brugðist hratt
og rétt við áráis.
Ekki er búist við, að fullbúið
geimvamakerfi geti orðið nothæft
á næstu 30 árum, en á miðjum
næsta áratug ætti að vera hægt
að taka einfaldaða útgáfu þess í
notkun.
Viðurkenning Gorbatsjovs á
geimrannsöknum Sovétmanna kom
sérffæðingum á Vesturlöndum á
óvart. Talið er, að hún þjóni þvi
markmiði, að nú sé hægt að semja
um það í smáatriðum, hvaða rann-
sóknir séu heimilar í ljósi sam-
komulags stórveldanna um
gagneldflaugakerfi, ABM-samn-
ingsins svokallaða. En samningur
um aðstöðva þróun oguppsetningu
geimvopna er mikilvægur Sovét-
mönnum, því að talið er, að þeir
eigi erfitt með að leggja meira fé
í rannsóknir á þessu sviði. Á yfir-
standandi ári veittu Bandaríkja-
menn um 140 milljörðum ísl. kr.
til geimvarnaáætlunarinnar.
Fyrir þessari frétt eru bornir
heimildamenn í bandarísku leyni-
þjónustunni og breska vamarmála-
ráðuneytinu.
í þessu samhengi er rétt að
minna á tvennt. í fyrsta lagi voru
ýmsar þær rannsóknir, sem Reag-
an felldi undir geimvamaáætlun-
ina, löngu hafnar og hefðu náð
frarn að ganga, hvort sem geim-
vamaáætluninni hefði verið hmnd-
ið af stað eða ekki. í öðm lagi
hafa sérfræðingar í varnarmálum
í Bandaríkjunum ekki efast um
gildi ýmissa þeirra rannsókna, sem
ffam fara innan ramma áætlunar-
innar, heldur fyrst og fremst um
þá hugmynd forsetans, að unnt sé
að gera heldan vamarskjöld gegn
kjamorkuárás. Mikið af þeim rann-
sóknum, sem fer fram í tengslum
við geimvamaáætlunina, á sér því
lengri aðdraganda en ræður forset-
ans 1983.