Morgunblaðið - 07.02.1988, Qupperneq 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. FEBRÚAR 1988
Fjarskipti eru hluti af okkar daglega lífi, varla líður
sá dagur að við fáum ekki boð eða upplýsingar með
fjarskiptum. Við heyrum í útvarpi, horfum á sjónvarp
eða tölum við kunningja í öðrum löndum í gegnum
gervihnött. Stórstíg þróun fjarskiptanna er tiltölulega
nýlegt fyrirbrigði á vegferð mannkynsins. Margir
eiga hlut að þessari fjarskiptabyltingu en hlutur
loftskeytamanna er ekki lítill.
Fyrsta febrúar 1918 hélt Landssíminn fyrsta
loftskeytanámskeiðið. Það er því vel við hæfi að Félag
ísienskra loftskeytamanna skuli nú um þessar mundir
gefa út loftskeytamannatal og fyrra bindi af riti um
sögu fjarskipta sem Ólafur K. Björnsson hefur tekið
saman. I endanlegri útgáfu er titill ritsins
Loftskeytamenn og fjarskiptin.
Ekki seinna vænna
að hefjast handa.
Ólafur K. Bjömsson, loftskeyta-
maður og yfirsímritari hjá
Reykjavíkurradíói, fylgir ritinu úr
hlaði með formála, þar sem fram
kemur að ritun verksins á sér nokk-
um aðdraganda. Félag íslenskra
loftskeytamanna fól stjóm félags-
ins, á aðalfundi 1979, að hefja vinnu
að undirbúningi Loftskeytamanna-
tals.
Á næstu ámm var unnið við að
afla upplýsinga um íslenska loft-
skeytamenn, lífs og Iiðna. Að mati
Ólafs var ekki seinna vænna að
Morgunblaðið/Ámi Sæborg
Ólafur K. Björnsson hefur safnað upplýsingum um loftskeytamenn
og fjarskipti.
hefjast handa, því að í nokkram
tilvikum vora engir ættingar
fínnanlegir, „vora ýmist hallir úr
heimi eða fluttir úr landi“. Að lokuin
tókst að afla upplýsinga um sex
hundrað og sextíu loftskeytamenn.
Þar að auki er kunnugt um fjórtán
loftskeytamenn sem ekki lánaðist
að fínna upplýsingar um eða þeir
sáu ekki ástæðu til að vera með í
talinu.
Þegar farið var að ræða um út-
gáfu Loftskeytamannatalsins kom
upp sú hugmynd, að rétt væri að
láta fylgja með ágrip af sögu fjar-
skiptanna og Félags íslenskra
loftskeytamanna. Þótti ljóst að nú
færi hver að verða síðastur að gera
gangskör að því að safna marg-
háttuðum fróðleik og halda honum
til haga. Var Ólafur K. Bjömsson
valinn til að rita verkið og fékk
hann ekki undan því skorist. Á
síðastliðnu sumri var Torfí Jónsson
fyrrverandi lögreglumaður einnig
fenginn til starfa við Loftskeyta-
mannatalið.
Á eftir formála kemur listi yfír
alla stjómarmenn í Félagi íslenskra
loftskeytamanna frá stofnun fé-
lagsins 1923 fram til 1987. Einnig
er heiðursfélaga getið.
Loftskeytamannatalið sjálft er
261 blaðsíða. Sem fyrr var sagt er
þar greint frá 660 einstaklingum.
Sagt er frá fæðingar- og dánar-
dægri og fæðingarstað. Rakinn er
menntunar- og starfsferill viðkom-
andi og getið er bama og maka og
greint frá fæðingar- og dánardægri
þeirra. Þama eru einnig upplýsing-
ar um foreldra loftskeytamann-
anna, fæðingar- og dánardægur
þeirra og ennfremur upprana.
Láta boðin berast
Þessu næst tekur við fyrri hlutinn
af riti Ólafs K. Bjömssonar, Fjar-
skiptin. Að heimildaskrá meðtalinni
er það 212 blaðsíður. Þar er saga
fjarskiptanna rakin frá tilraunum á
sautjándu öld með boðmerkjasend-
ingar, nokkurs konar „sjónritsíma"
og sagan síðan rakin allt fram til
ársloka 1924.
í þessu fyrsta bindi er víða kom-
ið við. Sagt er frá Samuel F.B.
Morse og kerfí hans. Þar er einnig
greint frá Alfred Vail, samstarfs-
Fyrstu loftskeytastöðvarnar
um borð í íslenskum skipum voru
svokallaðar neistastöðvar.
Úr bók Ólafs K. Björnssonar
Fiarskiptin
Úr kafla XXIV
Þann 17. júní 1918 var loft-
skeytastöðin, Reykjavík Radíó,
opnuð til almenningsnota.
Með opnun loftskeytastöðvarinn-
ar rættist gamall og langþráður
draumur margra íslendinga. Þessi’
stórviðburður markaði tímamót í
sögu landsins, síðast en ekki síst í
sögu íslenskra siglingamála.
Með tilkomu stöðvarinnar var
rofín sú öræfaþögn, sem ríkt hafði
frá upphafi vega yfír hafínu um-
hverfís landið okkar, — baráttu-
svæði íslenskrar sjómannastéttar.
Því munu sjómennirnir öðram
fremur minnast þessa viðburðar
með þakklátum hug. Stöðin hefur
allt frá íyrsta degi reynst þeim
ómetanlegur öryggishlekkur og
bjargvættur í baráttu við óblíð nátt-
úraöfl, á hafsvæðinu kringum
landið.
Þó svo að loftskeytastöðin í
Reykjavík hafí í upphafí verið hugs-
uð sem varaskeifa fyrir sæsímann,
átti skipaþjónustan eftir að verða
hennar aðalhlutverk. Auðvitað ann-
aðist stöðin skeytasendingar í
sæsímaslitum þegar þess þurfti og
leysti það vel af hendi.
Fyrst í stað var stöðin aðeins
opin hluta úr sólarhringnum, enda
var Friðbjörn þá eini starfsmaður
hennar.
Þegar kom að því að opna stöð-
ina hafði íslandi ekki verið úthlutað
kallmerki. Danir höfðu 0, var það
fengið að láni hjá þeim, og hét þá
Reykjavíkurstöðin OXR á loft-
skeytamáli. Næsta ár fékk ísland
úthlutað TF og hefur stöðin síðan
heitið TFA.
ÚrkaflaXXV
Eins og að framan greinir, þá
höfðu 4 loftskeytamenn lokið prófi,
þegar hér er komið sögu. Þeir Vil-
hjálmur Finsen 1907, og skipstjór-
amir tveir, Sigurður Pétursson á
Gullfossi 1914 og Júlíus Júlínusson
á Goðafossi 1915, síðan Friðbjörn
Aðalsteinsson loftskeytastöðvar-
stjóri 1916.
Árið 1917 lauk Garðar Guð-
mundsson prófí frá loftskeytaskól-
anum í Kaupmannahöfn og fór þá
loftskeytamaður á Gullfoss. Hann
varð fyrsti formaður Félags
íslenskra loftskeytamanna árið
1923.
Ottó B. Arnar símritari tók loft-
skeytapróf á þessum fyrstu áram,
en ekki er vitað hvenær það var.
Hann mun hafa verið mikið til sjálf-
menntaður í faginu. Líklegt er talið
að hann hafí lært rafmagnsfræði
hjá Paul Smith símaverkfræðingi.
Ottó ritaði kennslubók í rafmagns-
fræði fyrir loftskeytamenn og hann
var stundakennari á loftskeytanám-
skeiðunum, sem haldin vora 1918
og 1919. Þá hélt hann uppi loft-
skeytaskóla (þó ekki að staðaldri)
um árabil og víst að mestu eða öllu
leyti án styrks, aðeins af persónu-
legum áhuga. Hann á miklar þakkir
skildar fyrir þann þátt, sem hann
hefur ofið í menningarbaráttu þjóð-
arinnar með starfí sínu sem braut-
ryðjandi á þessu sviði.
Stofnun loftskeytastöðvarinnar í
Reykjavík markaði tímamót í tvenn-
um skilningi. Í fyrsta lagi er þá
fyrst tímabært fyrir íslenska út-
gerðarmenn að láta búa skipin
loftskeytatækjum. í öðra lagi er
lagður grandvöllur til myndunar
sjálfstæðrar loftskeytamannastétt-
ar hér á landi.
Þar sem fyrirsjáanlegt var að
farið yrði að setja loftskeytatæki
um borð í skip, hafði komið til orða
að reisa loftskeytastöðvar á af-